Wyrok z dnia 2004-01-23 sygn. I PK 173/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PK 173/03

Wyrok

z dnia 23 stycznia 2004 r.

Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski, Andrzej Wasilewski.

SN, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 23.1.2004 r. sprawy z powództwa B. R. przeciwko X S.A. w B. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Z. z 6.11.2002 r. [...],

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy w Z. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

SR w B. - Sąd Pracy wyrokiem z 27.5.2002 r. [...] oddalił powództwo B. R. przeciwko X S.A. w B. (dalej jako: Spółka) o przywrócenie do pracy. W uzasadnieniu swego wyroku SR stwierdził, że:

1) w piśmie z 10.4.2000 r. skierowanym do przewodniczącego Rady Nadzorczej Spółki, sporządzonym i podpisanym przez powoda w imieniu NSZZ "Solidarność" oraz przez przewodniczącą Zarządu NSSZP X zarzucił on prezesowi Spółki doprowadzenie do stałego pogarszania się wyników finansowych Spółki, zbyt wygórowane płace członków kadry kierowniczej, brak kwalifikacji do pełnienia funkcji kierowniczych osób zatrudnionych na kierowniczych stanowiskach, popełnianie przez prezesa Spółki błędów, które przysporzyły firmie dużych strat finansowych (w związku z zakupem lagowarki oraz barwiarki, zawarciem umowy licencyjnej z firmą Y, zakupem po zawyżonych cenach przędzy poliamidowej w firmie L.);

2) 15.5.2000 r., a więc na dwa dni przed terminem walnego zgromadzenia akcjonariuszy Spółki, powód - działając jako akcjonariusz Spółki - złożył w Prokuraturze Rejonowej w B. zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa przez członków zarządu Spółki, którym zarzucił działanie na szkodę Spółki, wskazując na to, że dokonanie wymienionych wyżej zakupów spowodowało straty Spółki na kwotę około 435.000 zł;

3) 17.5.2000 r., w czasie walnego zgromadzenia akcjonariuszy Spółki, na którym przyjmowane było między innymi sprawozdanie zarządu Spółki z działalności w 1999 r., powód wręczył przewodniczącemu Rady Nadzorczej kopię pisma z 10.4.2000 r. skierowanego w imieniu NSZZ "Solidarność" oraz NSSZP X do przewodniczącego Rady Nadzorczej Spółki oraz poinformował zebranych o treści skierowanego przezeń 15.5.2000 r. do Prokuratury Rejonowej w B. zawiadomienia o popełnieniu przez zarząd Spółki przestępstwa;

4) postanowieniem z 27.9.2000 r. Prokuratura Rejonowa w B. umorzyła dochodzenie w sprawie zarzucanego nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez członków zarządu Spółki oraz wyrządzenie szkody majątkowej Spółce na kwotę około 500.000 zł, bowiem nie stwierdziła znamion przestępstwa w zarzucanych członkom zarządu czynach. Powyższe postanowienie Prokuratury Rejonowej w B. w sprawie umorzenia postępowania przeciwko członkom zarządu Spółki w wyniku rozpoznania zażalenia powoda

20.10.2000 r. zostało utrzymane w mocy postanowieniem SR w B. z 31.1.2001 r.;

5) z kolei zarząd Spółki pismem z 30.10.2000 r. zwrócił się o wyrażenie zgody na rozwiązanie z powodem umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 pkt 1 KP do działającej w Spółce Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność", która pismem z 31.10.2000 r. nie wyraziła na to zgody;

6) pomimo tego pismem z 2.11.2000 r. zarząd Spółki rozwiązał z powodem umowę o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP, podając jako przyczynę ciężkie naruszenie przez powoda podstawowych obowiązków pracowniczych, polegające na bezpodstawnym złożeniu doniesienia do Prokuratury Rejonowej w B., podważanie swoimi wypowiedziami autorytetu prezesa i zarządu Spółki oraz używanie pod adresem prezesa Spółki w obecności innych pracowników gróźb, że powód doprowadzi do jego zwolnienia;

7) w ocenie SR przedstawione przyczyny rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia stanowiły ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, tym bardziej że SR nie dał wiary powodowi, jakoby złożył on zawiadomienie do Prokuratury Rejonowej o popełnieniu przestępstwa przez zarząd w trosce o dobro Spółki, lecz uznał, iż jego rzeczywistym celem było podważenie wiarygodności i kompetencji członków zarządu Spółki oraz doprowadzenie do ich odwołania z zajmowanych stanowisk. W ocenie S R działanie powoda przekraczało granice dozwolonej krytyki pracowniczej zarówno ze względu na formę jego wypowiedzi, jak również z powodu stosowania przezeń metod działania, które w rezultacie prowadziły do powstania i potęgowania konfliktu w środowisku pracy;

8) równocześnie SR stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie Spółka naruszyła art. 32 ust. 1 ustawy z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych (t.jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm., dalej jako: ZwZawU), ponieważ zarząd Spółki rozwiązał stosunek pracy z powodem, który był członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej, mimo że nie miał na to zgody właściwego organu związkowego;

9) w tej sytuacji SR, wydając zaskarżony wyrok, powołał się na orzecznictwo sądowe, które na podstawie art. 8 KP w zw. z art. 477¹ § 2 KPC dopuszcza zasądzenie na rzecz powoda odszkodowania w miejsce żądanego przywrócenia do pracy i oddalając powództwo, zasądził na podstawie art. 58 KP na rzecz powoda odszkodowanie w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia zamiast przywrócenia do pracy.

Następnie SO w Z. wyrokiem z 6.11.2002 r. (IV Pa 48/02) oddalił apelację powoda od powyższego wyroku SR w B. - Sądu Pracy z 27.5.2002 r., w której powód zarzucił naruszenie art. 52 § 1 pkt 1 KP. W uzasadnieniu swego wyroku SO w pełni podzielił zarówno ustalenia faktyczne, jak i oceny prawne, które znalazły wyraz w uzasadnieniu wyroku SR, a w szczególności stwierdził, że:

1) niesłuszny jest zarzut naruszenia art. 52 § 1 pkt 1 KP, gdyż "prawidłowo SR przyjął, że powód, bezpodstawnie oskarżając członków zarządu o popełnienie przestępstwa, podrywając autorytet prezesa Spółki, używając pod jego adresem gróźb i doprowadzając w ten sposób do powstania i potęgowania konfliktów w środowisku pracy oraz podważania wiarygodności Spółki, przy czym działając z winy umyślnej, ciężko naruszył podstawowe obowiązki pracownicze, jakimi są: obowiązek przestrzegania zasad współżycia społecznego i dbałość o dobro zakładu. Swoimi zachowaniami powód przekroczył granice dozwolonej krytyki, w szczególności iż nie dotyczyły one spraw związkowych (będących przedmiotem rozstrzygnięcia), ale zarządzania Spółką, które to sprawy należą do kompetencji prezesa Spółki. Takie zachowania są nadużywaniem prawa i tym samym są sprzeczne z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem oraz zasadami współżycia społecznego. Nie może pracownik podlegający szczególnej ochronie ciężko naruszać podstawowych obowiązków pracowniczych w poczuciu swoiście rozumianej bezkarności za własne działania";

2) sąd I instancji "zasadnie uznał, iż mimo podlegania powoda szczególnej ochronie z tytułu działalności związkowej przywrócenie do pracy byłoby sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa i zasadami współżycia społecznego, i zasądził na jego rzecz na podstawie art. 8 KP w zw. z art. 477¹ § 2 KPC i art. 58 KP odszkodowanie za okres wypowiedzenia (...)".

W kasacji od powyższego wyroku SO w Z. z 6.11.2002 r. [...] pełnomocnik powoda zarzucił:

1) "sprzeczność istotnych ustaleń SO, podzielających ustalenia SR, poprzez przyjęcie, że istniały podstawy uzasadniające rozwiązanie z powodem umowy o pracę bez wypowiedzenia, a pozwany pracodawca nie uchybił miesięcznemu terminowi do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia wynikającemu z art. 52 § 2 KP, a także że przywrócenie powoda do pracy jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa". W tym kontekście w uzasadnieniu kasacji skarżący podkreślił, że "pismo rozwiązujące umowę o pracę zostało powodowi wręczone 2.11.2000 r., a więc po upływie prawie pół roku od chwili uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia", skoro już 17.5.2000 r. powód, uczestnicząc jako akcjonariusz w obradach walnego zgromadzenia akcjonariuszy pozwanej Spółki, poinformował przewodniczącego Rady Nadzorczej o złożeniu 15.5.2000 r. zawiadomienia do Prokuratury Rejonowej w B. oraz wręczył mu odpis treści pisma związków zawodowych z 10.4.2000 r.;

2) naruszenie art. 233 § 1 KPC "poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na całkowitym pominięciu dowodu z zeznań powoda";

3) naruszenie art. 328 KPC "poprzez niewskazanie w uzasadnieniu wyroku przyczyn, dla których sąd odmówił wiarygodności zeznaniom powoda";

4) błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 56 i art. 58 KP w zw. z art. 8 KP i art. 477¹ § 2 KPC "poprzez oddalenie żądania przywrócenia do pracy jako sprzecznego ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa".

Równocześnie, wskazując na okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji, skarżący podniósł, że: "istnieje potrzeba wykładni art. 52 § 1 pkt 1 KP i ustalenia, czy krytyka poczynań zarządu budzących poważne wątpliwości związków zawodowych istniejących i działających w zakładzie pracy, a także niektórych akcjonariuszy może być naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych stanowiącym uzasadnioną przyczynę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli jest dokonywana przez pracownika będącego jednocześnie działaczem związkowym i akcjonariuszem tego zakładu", przy czym w uzasadnieniu kasacji skarżący wyraził opinię, że w rozpoznawanej sprawie w ogóle brak było podstaw, aby przyjąć, że podejmując swe działania, powód działał w złej wierze, a tym samym dopuścił się on ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Natomiast sąd prawidłowo ustalił, że rozwiązanie z powodem stosunku pracy na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP nastąpiło bez zgody Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność", a zatem w sposób sprzeczny z art. 32 ust. 3 w zw. z art. 32 ust. 1 ZwZawU. W takim przypadku zgodnie z art. 56 § 1 KP pracownikowi przysługuje wybór pomiędzy roszczeniem o przywrócenie do pracy a roszczeniem o odszkodowanie - sytuacja taka miała miejsce w rozpoznawanej sprawie, bowiem "w stosunku do powoda jako pracownika objętego szczególną ochroną przed wypowiedzeniem, a przede wszystkim przed rozwiązaniem umowy o pracę, nie ma zastosowania art. 45 § 2 KP, do którego odsyła art. 56 § 2 KP, gdyż jego zastosowanie jest wyłączone przepisem art. 45 § 3 KP (...). Szczególna ochrona działaczy związkowych wynikająca z art. 32 ZwZawU ma na celu uchronić zgodnie ze społeczno-gospodarczym jej przeznaczeniem takich działaczy przed szykaną i odwetem ze strony pracodawcy. (...) Poza rozważaniami sądu pozostał jednak fakt, że nieuwzględnienie żądania powoda o przywrócenie do pracy przyczyni się do tego, że żaden akcjonariusz ani działacz związkowy nie będzie ingerował w poczynania zarządu, nie skrytykuje jego działań w obawie przed konsekwencjami w postaci zwolnienia z pracy (...)". Tymczasem wedle skarżącego: "Powód miał nie tylko prawo, ale i obowiązek wyrażania oceny działalności zarządu, zatem jego zachowanie nie może być poczytane za naruszenie obowiązków pracowniczych i dlatego nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę, a tym bardziej rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. Wykonywanie uprawnień i obowiązków akcjonariusza nie może być przecież utożsamiane z wykonywaniem obowiązków pracowniczych". W odpowiedzi strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji powoda jako oczywiście bezzasadnej, podnosząc równocześnie, że "nie ma podstaw do wniesienia kasacji wymienionych w art. 393¹ KPC i dlatego na podstawie przepisu art. 393 § 1 pkt 3 KPC pozwany wnosi o odmowę przyjęcia kasacji".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że rozwiązanie umowy o pracę z powodem pełniącym funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność" w Spółce nastąpiło z naruszeniem art. 32 ust. 1 ZwZawU, skoro strona pozwana pismem z 2.11.2000 r. rozwiązała z powodem umowę o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP, pomimo że Komisja Zakładowa NSZZ "Solidarność" w piśmie z 31.10.2000 r. odmówiła wyrażenia na to zgody. W tej sytuacji, stosownie do dyspozycji art. 45 § 3 KP, sąd, podejmując rozstrzygnięcie w sprawie, obowiązany był uwzględnić roszczenie powoda o przywrócenie do pracy. Tymczasem wbrew dyspozycji art. 45 § 3 KP oraz wbrew żądaniu pozwu SO utrzymał w mocy orzeczenie SR, który na podstawie art. 8 KP w zw. z art. 477¹ § 2 KPC oraz art. 58 KP orzekł na rzecz powoda "odszkodowanie za okres wypowiedzenia".

W kasacji trafnie podniesiony został także zarzut błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania przez SO w rozpoznawanej sprawie art. 52 § 1 pkt 1 KP, ponieważ:

1) powód będący pracownikiem Spółki podejmował swe działania naprzód jako członek i wiceprzewodniczący działającej w Spółce Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność", co znalazło wyraz w sporządzeniu przezeń oraz podpisaniu - wraz z przewodniczącą Zarządu drugiej działającej w tej Spółce organizacji związkowej NSSZP X - skierowanego do przewodniczącego Rady Nadzorczej Spółki pisma z 10.4.2000 r., w którym pod adresem prezesa Spółki i innych osób odpowiedzialnych za kierowanie działalnością Spółki sformułowanych zostało wiele konkretnych zarzutów (dotyczących w szczególności: zbyt niskich płac dla załogi; wygórowanych płac dla członków zarządu i wąskiej grupy pracowników Spółki; wysokich kosztów utrzymania zarządu; nietrafnych decyzji gospodarczych, które okazały się dla Spółki niekorzystne, a w szczególności: zakupu lagowarki w 1997 r., zamiany barwiarki Thies w 1999 r., współpracy z firmą A., umowy licencyjnej z firmą Y, zakupu przędzy po zawyżonych cenach w firmie L., rozrzutności zarządu przy urządzaniu nowych biur, urządzaniu w atrakcyjnych miejscowościach wypoczynkowych szkoleń), mających - w opinii obu organizacji związkowych - wskazywać na nieprawidłowości w zarządzaniu Spółką, które w rezultacie powodują stałe pogarszanie się wyników finansowych Spółki. Oznacza to, że powód podejmował te działania w imieniu organizacji związkowej, która skorzystała z przysługującego jej prawa do "zajmowania stanowiska wobec pracodawcy (...) w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw pracowników" (art. 26 pkt 2 ZwZawU). W tej sytuacji wbrew stanowisku SO brak jest podstaw do stwierdzenia, że działaniom powoda w tym zakresie można zarzucić, iż: "są nadużywaniem prawa i tym samym są sprzeczne z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem oraz zasadami współżycia społecznego";

2) składając 15.5.2000 r. (czyli na dwa dni przed terminem walnego zgromadzenia akcjonariuszy Spółki) w Prokuraturze Rejonowej w B. zawiadomienie o popełnieniu przez członków zarządu Spółki przestępstwa polegającego na działaniu przez nich na szkodę Spółki i wskazując przy tym na te same zdarzenia i okoliczności, które uprzednio zarzucały także organizacje związkowe działające w Spółce w swym piśmie z 10.5.2000 r. skierowanym do Rady Nadzorczej Spółki, a następnie wręczając 17.5.2000 r. w czasie walnego zgromadzenia akcjonariuszy przewodniczącemu Rady Nadzorczej Spółki kopię pisma organizacji związkowych z 10.5.2000 r. i informując zebranych, iż sam podobnej treści pismo jako zawiadomienie o przestępstwie skierował 15.5.2000 r. do Prokuratury Rejonowej w B. - powód nie działał jako pracownik Spółki, lecz jako jej akcjonariusz. W takim przypadku zachowanie pracownika Spółki, który jako jej akcjonariusz złożył do prokuratury zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa przez członków zarządu Spółki, zarzucając im działanie na jej szkodę, nie podlega ocenie z punktu widzenia art. 52 § 1 pkt 1 KP, dotyczącego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych;

3) SO stwierdził w uzasadnieniu swego wyroku, że "w pełni podziela zarówno ustalenia faktyczne, jak i wnioskowania prawnicze zawarte w motywach zaskarżonego wyroku", a tym samym podzielił także ocenę prawną zachowań powoda, wyrażoną w uzasadnieniu wyroku SR, który: "nie dał wiary powodowi, iż wzmiankowane zawiadomienie złożył w trosce o dobro Zakładu, i uznał, że rzeczywistym celem jego działania było podważenie wiarygodności i kompetencji członków zarządu, a w szczególności prezesa, (...) i w konsekwencji doprowadzenie do odwołania ich z zajmowanych stanowisk, na co wskazuje data złożenia zawiadomienia (...) na dwa dni przed walnym zgromadzeniem akcjonariuszy. (...) Działanie to było swoistym rewanżem powoda za niespełnienie przez zarząd jego żądań płacowych. Składając bezpodstawne doniesienie o popełnieniu przestępstwa, powód naraził ponadto Zakład na realne ryzyko poniesienia strat ekonomicznych przez podważenie zaufania do wiarygodności Spółki wśród kontrahentów Spółki oraz banków, z czego zdawał sobie sprawę, gdyż o skutkach takiego zachowania był informowany przez prezesa Spółki. Jednocześnie powód swoimi wypowiedziami na spotkaniach z pracownikami i władzami Spółki podrywał autorytet prezesa Spółki i używał pod jego adresem gróźb. Zachowanie powoda przekraczało granice dozwolonej krytyki pracowniczej, przy czym dotyczy to zarówno formy wypowiedzi, jak i stosowanych przez niego metod działania, i prowadziło do powstania i potęgowania konfliktu w środowisku pracy (swoistej rywalizacji)". W konsekwencji także i SO stanął na stanowisku, że: "powód, bezpodstawnie oskarżając członków zarządu o popełnienie przestępstwa, podrywając autorytet prezesa Spółki i używając pod jego adresem gróźb, i doprowadzając w ten sposób do powstania i potęgowania konfliktów w środowisku pracy oraz podważania wiarygodności Spółki - działając z winy umyślnej, ciężko naruszył podstawowe obowiązki pracownicze, jakimi są: obowiązek przestrzegania zasad współżycia społecznego i dbałość i dobro zakładu. Swoimi zachowaniami powód przekroczył granice dozwolonej krytyki, w szczególności, że nie dotyczyły one spraw związkowych (będących przedmiotem rozstrzygnięcia), ale zarządzania Spółką, które to sprawy należą do kompetencji prezesa Spółki. Jednakże dokonując powyższej oceny, SO dopuścił się naruszenia art. 328 § 2 KPC, skoro nie wskazał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, na jakich ustaleniach faktycznych lub dowodach oparł swą ocenę prawną, wedle której w rozpoznawanej sprawie:

a) powód dopuścił się przekroczenia granic dozwolonej krytyki, użycia gróźb wobec członków zarządu Spółki oraz spowodował lub spotęgował konflikty w środowisku pracy;

b) powód dopuścił się ciężkiego naruszenia zasad współżycia społecznego (nota bene, sąd nie wskazał także, jaka lub jakie zasady współżycia społecznego zostały w danym przypadku przez powoda naruszone);

c) powód naruszył obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy;

d) powodowi można zarzucić działanie "z winy umyślnej".

Brak wskazania w kontekście tak sformułowanych ocen sądu na jakiekolwiek konkretne fakty lub dowody, na których oceny te zostały oparte, uzasadnia uznanie, że w rozpoznawanej sprawie sąd nie zadośćuczynił obowiązkowi dokonania wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego (art. 233 § 1 KPC);

4) zważywszy na to, że art. 52 § 2 KP stanowi jednoznacznie, iż rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika nie może nastąpić po upływie jednego miesiąca od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie tej umowy, w kasacji trafnie podniesiony został również zarzut naruszenia powyższego przepisu, bowiem w rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że pismo rozwiązujące z powodem umowę o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP zostało mu wręczone przez stronę pozwaną 2.11.2000 r., a więc już po upływie wymaganego terminu. Powód już

17.5.2000 r., uczestnicząc jako akcjonariusz w obradach walnego zgromadzenia akcjonariuszy pozwanej Spółki, poinformował przewodniczącego Rady Nadzorczej o złożeniu 15.5.2000 r. zawiadomienia do Prokuratury Rejonowej w B. oraz wręczył mu odpis pisma z 10.4.2000 r., które działające w Spółce organizacje związków zawodowych skierowały uprzednio do przewodniczącego Rady Nadzorczej Spółki.

Biorąc powyższe pod uwagę, SN na podstawie art. 393¹³ § 1 KPC orzekł jak w sentencji.