Wyrok z dnia 2003-11-19 sygn. V CK 483/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CK 483/02

Wyrok

z dnia 19 listopada 2003 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Mirosława Wysocka.

Sędziowie: SN Maria Grzelka, SA Grzegorz Misiurek (spr.).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa V. K. i T. K. przeciwko H. S. i R. S. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 listopada 2003 r., kasacji pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 czerwca 2002 r.,

I. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że zmienia punkt 1 wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 14 sierpnia 2001 r. i oddala powództwo

UzasadnienieSąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 14 sierpnia 2001 r. zasądził od pozwanych H. i R. małżonków S. na rzecz powodów V. i T. małżonków K. kwotę 24.678 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2 listopada 1999 r. i kosztami procesu, umorzył postępowanie w zakresie żądania zapłaty kwoty 4.810 zł, a w pozostałej części żądanie to oddalił. Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i ich ocena prawna.

Powodowie, w styczniu 1984 r. po zawarciu związku małżeńskiego, za zgodą pozwanych - rodziców powódki, zamieszkali w ich domu jednorodzinnym. W dniu 10 listopada 1998 r. pozwani zawarli z powódką i jej synem Marcinem umowę darowizny udziałów we własności dwóch nieruchomości (po 1/3 części na każde z nich). Po pewnym czasie pomiędzy stronami doszło do poważnego konfliktu. W rezultacie powód wyprowadził się z domu pozwanych w listopadzie 1995 r., a powódka z synem w czerwcu 1996 r. Pozwani, powołując się na nieważność zawartej w dniu 10 listopada umowy darowizny, zainicjowali przed Sądem Rejonowym w B. postępowanie zmierzające do uzgodnienia treści prowadzonych dla objętych tą umową ksiąg wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym. Działania te doprowadziły do wykreślenia w tych księgach dotychczasowych współwłaścicieli i wpisania w ich miejsce, jako współwłaścicieli, pozwanych na zasadach wspólności majątkowej małżeńskiej. Powodowie na nieruchomości pozwanych, za ich wiedzą i zgodą, poczynili szereg nakładów koniecznych i użytecznych o wartości 24.678 zł, których wydanie w naturze nie jest możliwe. Do chwili zawarcia umowy darowizny strony łączył stosunek prawny zbliżony do umowy użyczenia. Od tej daty aż do opuszczenia domu powódka i małoletni syn powodów byli posiadaczami samoistnymi nieruchomości. W tym też okresie poczynione zostały niemal wszystkie wymienione nakłady. Żądanie zwrotu ich równowartości usprawiedliwione jest treścią art. 405 k.c.

Zaskarżonym kasacją wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego przyjmując, iż strony związane były umową użyczenia przez cały czas wspólnego zamieszkiwania. Wadliwa umowa darowizny nie zmieniła charakteru posiadania powódki i jej syna, ani nie przerwała łączącego strony węzła obligacyjnego. Sąd Apelacyjny wskazał na wyłączenie stosowania art. 405 k.c. w sytuacji, gdy istnieją inne środki prawne umożliwiające przywrócenie równowagi majątkowej naruszonej bez prawnego uzasadnienia. W konsekwencji uznał, że skoro rozliczenie nakładów komodatariusza za oddaną mu do używania rzecz regulują, poprzez odesłanie zawarte w art. 713 k.c., odpowiednio stosowane przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia, a w myśl art. 756 k.c. potwierdzenia osoby, której sprawa była prowadzona, nadaje prowadzeniu sprawy skutki zlecenia, to - zważywszy na bezsporną okoliczność, iż powodowie czynili nakłady za wiedzą i zgodą pozwanych - żądanie zwrotu poniesionych na ten cel wydatków znajduje oparcie w art. 742 k.c. Sąd Apelacyjny nie podzielił kwestionowanego w apelacji stanowiska Sądu pierwszej instancji co do braku podstaw zastosowania w sprawie przepisów art. 229 i art. 230 k.c. Nie uwzględnił też podniesionego przez skarżących zarzutu przedawnienia wskazując, że nie upłynął jeszcze jego 10-letni termin (art. 118 k.c.).

W kasacji, opartej na podstawie wymienionej w art. 3931 pkt 1 k.p.c., pozwani zarzucili Sądowi Apelacyjnemu niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 710, art. 713, art. 756, art. 742, a w konsekwencji i art. 118 k.c., zamiast przepisów prawa rzeczowego (art. 224-230 k.c.), a w szczególności art. 229 i art. 230 k.c., jak również niezastosowanie art. 719 k.c. mimo uznania, iż roszczenie powodów podlega ocenie według przepisów o umowie użyczenia. W konkluzji wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie na ich rzecz od powodów kosztów procesu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Oparcie kasacji wyłącznie na pierwszej z podstaw kasacyjnych wywiera ten skutek, że Sąd Najwyższy przy ocenie naruszenia prawa materialnego, związany jest podstawą faktyczną zaskarżonego wyroku. W postępowaniu kasacyjnym Sąd Najwyższy nie bada bowiem trafności ustaleń faktycznych sądu drugiej instancji, jeśli skarżący nie zarzuca naruszenia przepisów postępowania.

Przesłankę dokonanego przez Sąd Apelacyjny wyboru przepisów prawa materialnego, właściwych do oceny poddanego osądowi roszczenia, stanowiło ustalenie, że strony łączyła umowa użyczenia przez cały okres wspólnego zamieszkiwania na nieruchomości pozwanych, a więc również w czasie czynienia przez powodów na tę nieruchomość nakładów. Tymczasem skarżący wadliwości niezastosowania przepisów art. 224-230 k.c. upatrują w braku związania stron stosunkiem zobowiązaniowym. W gruncie rzeczy zatem tak postawiony zarzut zmierza do podważenia ustalenia Sądu drugiej instancji, przesądzającego kwalifikację charakteru posiadania powodów, co w ramach pierwszej z podstaw kasacyjnych jest zabiegiem niedopuszczalnym (art. 39311 k.p.c.). Konkluzję Sądu Apelacyjnego, wyrażoną z odwołaniem się do treści art. 230 k.c., iż w konkretnym stanie faktycznym przepisy art. 224-229 k.c. nie znajdują zastosowania, trzeba wiec uznać za trafną.

Mimo odmiennego, błędnego zapatrywania skarżących, kasacji nie można jednak odmówić słuszności. Ostrze podniesionych w niej zarzutów wymierzone w istocie zostało przeciwko dokonanej przez Sąd Apelacyjny ocenie, podniesionego w apelacji, zarzutu przedawnienia. Krytyce tej oceny podporządkowany został rozważony wyżej, wadliwie skonstruowany, zarzut błędnego wyboru przepisów określających zasadność roszczenia powodów. Podjęta też ona została wprost w drodze zarzutu nieprawidłowego zastosowania art. 118 k.c., zamiast znajdującego właściwe odniesienie art. 719 k.c. Ten ostatni zarzut trzeba uznać za uzasadniony.

Przewidziany w art. 713 k.c. nakaz odpowiedniego stosowania przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia do rozliczenia wydatków lub nakładów komodatariusza, poczynionych na rzecz użyczoną, nie obejmuje kwestii, które zostały uregulowane w przepisach o umowie użyczenia. Przedawnienie roszczeń o zwrot tych wydatków lub nakładów unormowane zostało w art. 719 k.c. Przepis ten, jako lex specialis, wyłącza stosowanie art. 118 k.c. O tyle zatem rację mają skarżący, iż nieuwzględnienie przez Sąd Apelacyjny zarzutu przedawnienia było wynikiem wadliwego zastosowania do jego oceny art. 118 k.c., zamiast właściwego przepisu art. 719 k.c. Skoro zatem zwrot przedmiotu użyczenia - jak to wynika z wiążących ustaleń Sądu Apelacyjnego - nastąpił w czerwcu 1996 r., a powództwo wytoczone zostało w dniu 2 listopada 1999 r., to - wobec upływu, przewidzianego w tym ostatnim przepisie, rocznego terminu przedawnienia - podniesionego w tym zakresie zarzutu nie można uznać za bezskuteczny.

Z przytoczonych wyżej względów Sąd Najwyższy, uznając przytoczoną w kasacji podstawę za usprawiedliwioną, na podstawie art. 39315 k.p.c. orzekł, jak w sentencji. O kosztach procesu rozstrzygnięto w oparciu o przepisy art. 89 i art. 108 § 1 w zw. z art. 39319 i art. 391 § 1 k.p.c.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 01/2019

Przewidziany w art. 713 k.c. nakaz odpowiedniego stosowania przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia do rozliczenia wydatków lub nakładów komodatariusza, poczynionych na rzecz użyczoną, nie obejmuje kwestii, które zostały uregulowane w przepisach o umowie użyczenia. Przedawnienie roszczeń o zwrot tych wydatków lub nakładów unormowane zostało w art. 719 k.c. Przepis ten, jako lex specialis, wyłącza stosowanie art. 118 k.c.

(wyrok z dnia 19 listopada 2003 r., V CK 483/02, M. Wysocka, M. Grzelka, G. Misiurek, niepubl.)

Glosa

Dariusza Michty, Monitor Prawniczy 2018, nr 21, s. 1169

Glosator wskazał, że trafny jest pogląd Sądu Najwyższego, iż przewidziany w art. 713 k.c. nakaz odpowiedniego stosowania przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia do rozliczenia wydatków lub nakładów komodatariusza, poczynionych na rzecz użyczoną, nie obejmuje kwestii, które zostały uregulowane w przepisach o umowie użyczenia.

Jego zdaniem, należy krytycznie odnieść się do przyjęcia, że w art. 719 k.c. unormowane zostało, obok przedawnienia roszczeń o zwrot nakładów, także przedawnienie roszczeń o zwrot wydatków. W ocenie glosatora, analizując, czy obecnie obowiązująca regulacja art. 719 k.c. obejmuje obok nakładów także wydatki, przede wszystkim należy posłużyć się wykładnią językową i wskazać, że przepis ten podaje katalog roszczeń objętych szczególnym, rocznym terminem przedawnienia, który należy traktować ściśle, a pozostałe roszczenia przedawniają się na zasadach ogólnych.

Przeciwko objęciu przez art. 719 k.c. wydatków przemawia także wykładnia historyczna. Zgodnie z art. 429 k.z., po upływie sześciu miesięcy od dnia zwrotu rzeczy użyczonej nie może użyczający dochodzić sądownie roszczeń o odszkodowanie za uszkodzenie rzeczy, a biorący do używania – roszczeń o zwrot wydatków i nakładów oraz o odszkodowanie. Gdyby ustawodawca chciał, aby szczególne regulacje dotyczące przedawnienia odnosiły się także do wydatków, mógłby powielić w kodeksie cywilnym regulacje kodeksu zobowiązań.

Glosator wskazał również na argumenty związane z wykładnią systemową. W samym tytule XVIII kodeksu cywilnego, obok art. 719 k.c., ustawodawca jeszcze w art. 713 zdanie drugie k.c. użył pojęcia nakładów, tym razem jednak obok pojęcia wydatków, wskazując, że jeżeli biorący do używania poczynił inne wydatki lub nakłady na rzecz, obok zwykłych kosztów utrzymania rzeczy użyczonej, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Podobne do art. 719 k.c. regulacje, ograniczone tylko do nakładów, zawiera art. 677 k.c. dotyczący najmu, który stanowi, że roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo o zwrot nadpłaconego czynszu przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.