Postanowienie z dnia 1997-11-12 sygn. I CKN 321/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 321/97

Postanowienie

z dnia 12 listopada 1997 r.

Osoby zainteresowane mogą ustanawiać tylko takie ograniczone prawa rzeczowe, jakie są przewidziane w ustawie, przy uwzględnieniu, iż każde z tych praw ma zdefiniowane ustawowo cechy nie podlegające modyfikacji.

Przewodniczący: SSN S. Dąbrowski.

Sędziowie SN: Z. Strus, L. Walentynowicz (spraw.).

Protokolant: I. Janke.

Uzasadnienie

Wnioskodawczyni Kazimiera K. domagała się zniesienia służebności ustanowionej dnia 11 sierpnia 1993 r. przez jej męża Zygfryda K. na nieruchomości nr [...]/2 położonej w G. na rzecz współwłaścicieli nieruchomości nr 9[...]/1 -uczestników postępowania Andrzeja Z. i Ireny O.

Z wniosku wynikało, że treścią służebności było nieodpłatne korzystanie ze ściany budynku usytuowanego na działce nr [...]/2. Kazimiera K. nabyła własność tej działki w trybie spadkobrania po mężu. Służebność nie miała - zdaniem wnioskodawczyni - żadnego znaczenia dla nieruchomości władnącej i nie powinna być ustanowiona z braku przesłanek określonych w art. 285 k.c.

Uczestnicy postępowania żądali oddalenia wniosku dlatego, że w umowie z dnia 11 sierpnia 1993 r. doszło do ustanowienia użytkowania, nie służebności, i nie istnieją ustawowe przesłanki ustania użytkowania.

W toku postępowania Kazimiera K. wniosła o rozwiązanie użytkowania ustanowionego w § 6 umowy z dnia 11 sierpnia 1993 r., gdyby Sąd uznał, że takie prawo zostało wtedy ustanowione (k. 65).

Sąd Rejonowy w G. ustalił, że uczestnicy postępowania małżonkowie Z. nabyli od Zygfryda K. własność nieruchomości o powierzchni 860 m² (działka nr [...] (1) położonej w G. na podstawie notarialnej umowy sprzedaży z dnia 11 sierpnia 1993 r. W § 6 tej umowy sprzedawca ustanowił na rzecz każdego właściciela działki nr [...]/1 prawo użytkowania ograniczające się do ściany budynku mieszkalnego znajdującego się na działce nr [...]/2 od strony ulicy Ł., z prawem umieszczenia na niej napisów i reklam. Sąd uznał, że Zygfryd K. nie ustanowił służebności, tylko prawo użytkowania, które z kolei nie może być rozwiązane z przyczyn podanych przez wnioskodawczynię, a ponadto nie zaistniały przesłanki ustania użytkowania określone w art. 246, 247, 255 i 266 k.c. Z tych względów Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 23 maja 1996 r. wniosek oddalił.

W rewizji wnioskodawczyni domagała się zmiany tego postanowienia i uwzględnienia wniosku.

Rewidująca podniosła zarzut naruszenia prawa materialnego, w szczególności art. 295 k.c., art. 56 k.c. i art. 5 k.c., a także zarzut sprzeczności ustaleń sądowych z treścią zebranego materiału przez przyjęcie, że w umowie z dnia 11 sierpnia 1993 r. zostało ustanowione użytkowanie.

Sąd Wojewódzki w P. postanowieniem z dnia 10 stycznia 1997 r. oddalił rewizję.

Sąd II instancji ocenił oba żądania wnioskodawczyni uznając je za nieuzasadnione. Gdy idzie o służebność, to obwarowana jest ona określonymi wymogami, w szczególności koniecznością zwiększenia użyteczności nieruchomości władnącej (art. 285 § 2 k.c.), co nie nastąpiło - zdaniem tego Sądu - w odniesieniu do działki nr [...]/1. Również gramatyczna wykładnia § 6 umowy sprzeciwia się powstaniu służebności. Sąd Wojewódzki wyraził także wątpliwość co do ustanowienia użytkowania przez Zygfryda K., a to dlatego, że zostało ono zastrzeżone na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości kupionej przez uczestników postępowania. Sąd jednocześnie zauważył, że w ustalonym stanie faktycznym nie było możliwości "rozwiązania" nawet istniejącego użytkowania, a przepis art. 5 k.c. nie może być samodzielnym uzasadnieniem żądania wnioskodawczyni.

W kasacji wnioskodawczyni powołała się na naruszenie prawa materialnego (art. 393¹ pkt 1 k.p.c.), zarzucając błędną wykładnię art. 295 k.c., art. 56 k.c. i art. 5 k.c. oraz wniosła o zmianę obu postanowień i zniesienie służebności.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nie można podzielić wywodów skarżącej w przedmiocie zakwalifikowania ustanowionego w paragrafie szóstym umowy sprzedaży prawa jako służebności gruntowej. Możliwość taką wykluczyły oba Sądy, a także przekonywające są argumenty uczestników postępowania o braku związku między korzystaniem ze ściany budynku usytuowanego na działce nr 9[...]/2 a zwiększeniem gospodarczej użyteczności niezabudowanej działki nr 9[...]/1 (vide: art. 285 § 2 k.c.). Z kolei służebność osobista wygasa z chwilą śmierci uprawnionego (art. 299 k.c.) i jest niezbywalna (art. 296 k.c.), a więc nie może być zastrzeżona na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości władnącej. Wnioskodawczyni pomija faktyczne i prawne argumenty, które zadecydowały o ustaleniu, że Zygfryd K. nie ustanowił służebności na działce nr [...]/2. Bezprzedmiotowe są zatem argumenty wnioskodawczyni mówiące o niekorzystnych skutkach ustanowienia służebności, skoro prawo takie w ogóle nie powstało. Z tych samych przyczyn zbędne są rozważania o potrzebie zniesienia służebności na podstawie przepisu art. 295 k.c.

Sąd Wojewódzki zasadnie stwierdził, że nie zostały wykazane przesłanki ustania użytkowania (art. 246, 247, 255 i 266 k.c.), gdyby takie prawo zostało ustanowione w umowie sprzedaży z dnia 11 sierpnia 1993 r. Trafny jest też pogląd, że żądanie "rozwiązania użytkowania" nie znajduje podstaw prawnych oraz że przepis art. 5 k.c. nie może stanowić samoistnej przesłanki zniesienia praw rzeczowych.

Z omówionych przyczyn kasacja nie może zostać uwzględniona (art. 393¹² k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).

Omawiając problem użytkowania Sąd Wojewódzki powziął wątpliwość co do istnienia tego prawa na działce nr [...]/2, ale z przyczyn poprzednio wspomnianych ostatecznego stanowiska w tej kwestii nie zajął. Są wszakże podstawy do przyjęcia poglądu, że w umowie z dnia 11 sierpnia 1993 r. nie zostało również ustanowione prawo użytkowania. Otóż w prawie rzeczowym obowiązuje zasada zamkniętej listy uregulowanych tam praw (numerus clausus), która oznacza, że zainteresowani mogą ustanawiać tylko takie ograniczone prawa rzeczowe, jakie są przewidziane w ustawie, przy uwzględnieniu, iż każde z tych praw ma zdefiniowane ustawowo cechy, nie podlegające modyfikacji. Istotną cechą użytkowania jest niezbywalność (art. 254 k.c.) oraz osobisty charakter, powodujący, że prawo to wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionej osoby fizycznej (art. 266 k.c.). Ustanowienie "użytkowania" w umowie sprzedaży z dnia 11 sierpnia 1993 r. na rzecz każdorazowego właściciela działki [...]/1 oznaczało pozbawienie tego prawa istotnych cech przewidzianych w art. 254 k.c. i art. 266 k.c. Podmioty prawa cywilnego nie mają wszakże kompetencji do kreowania praw bezwzględnych nie odpowiadających ustawowym ich typom, w tym do komponowania nowych ograniczonych praw rzeczowych zawierających cechy różnych istniejących rodzajów tych praw. W konsekwencji powołane przez Zygfryda K. prawo, nazwane użytkowaniem, pozbawione niektórych istotnych cech użytkowania, nie jest ograniczonym prawem rzeczowym. Przede wszystkim z tego względu nie było podstaw do "rozwiązania" na drodze sądowej nieistniejącego prawa.

Wnioskodawczyni nie została obciążona kosztami postępowania kasacyjnego z uwagi na jej sytuację majątkową i rodzinną (art. 102 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 06/2020

Osoby zainteresowane mogą ustanawiać tylko takie ograniczone prawa rzeczowe, jakie są przewidziane w ustawie, przy uwzględnieniu, iż każde z tych praw ma zdefiniowane ustawowo cechy nie podlegające modyfikacji.

(postanowienie z dnia 12 listopada 1997 r., I CKN 321/97, S. Dąbrowski, Z. Strus, L. Walentynowicz, nie publ.)

Glosa

Daniela Jakimca, Glosa 2020, nr 2, s. 28

Glosa ma charakter aprobujący.

Komentator wskazał, że Sąd Najwyższy dążąc do unifikacji stanowisk prezentowanych w jurysprudencji, wyjaśnił w omawianym orzeczeniu zagadnienie zamkniętego katalogu ograniczonych praw rzeczowych. Zaznaczył, że wyjaśnienie tego zagadnienia wynika z potrzeby unifikacji stanowisk w doktrynie i judykaturze. Zwrócił uwagę, że sądy rozpoznające sprawy w postępowaniu cywilnym, jak pokazuje praktyka, niejednolicie oceniają zakres uprawnień i obowiązków wynikających z treści ograniczonych praw rzeczowych. Podkreślił, że wśród ograniczonych praw rzeczowych istotne znaczenie dla obrotu prawnego nieruchomościami mają służebności i użytkowanie. Według autora, wymienione ograniczone prawa rzeczowe oddziałują na wykonywanie prawa do nieruchomości, jednocześnie nie pozostając bez znaczenia dla jej wartości. Każde z tych praw w innym zakresie oddziałuje na wykonywanie prawa do nieruchomości, co wynika z ich istoty.

Konkludując glosator podkreślił, że w art. 244 § 1 k.c. ustawodawca przyjął zasadę zamkniętej listy (numerus clausus) uregulowanych tam ograniczonych praw rzeczowych. Implikacją tej zasady jest to, że zainteresowani mogą ustanawiać tylko takie ograniczone prawa rzeczowe, jakie są przewidziane w treści wskazanego przepisu. Każde z wymienionych w art. 244 § 1 k.c. ograniczonych praw rzeczowych ma zdefiniowane ustawowo cechy, które nie podlegają modyfikacji. Autor wskazał, że w przypadku ujawnienia ograniczonych praw rzeczowych w księdze wieczystej wpis powinien zawierać wszystkie essentialia określone przez ustawodawcę. Stanowi to skutek tego, że księgi wieczyste jako rejestry publiczne pełnią w obrocie cywilnoprawnym doniosłą rolę, a przez ujawnienie stanu prawnego nieruchomości tworzą podstawy bezpiecznego obrotu prawnego.