Wyrok z dnia 2002-10-10 sygn. I PKN 529/01

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PKN 529/01

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 października 2002 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Barbara Wagner (przewodniczący)

SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)

SSN Herbert Szurgacz

Protokolant Ewa Wolna

w sprawie z powództwa J. K.

przeciwko Zakładowi […] Spółce z o.o. w T.

o odszkodowanie,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w dniu 10 października 2002 r.,

kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego- Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K.

z dnia 26 kwietnia 2001 r., sygn. akt VI Pa […],

1. oddala kasację;

2. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 12 października 2000 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w T. oddalił powództwo J. K. przeciwko Zakładowi […] Spółce z o.o. w T. o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za wypowiedzeniem.

Sąd pierwszej instancji ustalił, iż przyczyną wypowiedzenia, której powód nie kwestionował był upływ drugiej kadencji zarządu Spółki i wygaśnięcie w dniu 21 sierpnia 2000 r. mandatu powoda jako prezesa zarządu oraz brak możliwości dalszego zatrudnienia powoda. Ustalił też Sąd Rejonowy, że do dnia wręczenia wypowiedzenia powód nie był członkiem żadnej z dwóch działających na terenie zakładu pracy organizacji związkowych i nie zwracał się do żadnej z nich o obronę swych praw pracowniczych, przy czym pracodawca nie zwracał się do żadnej z tych organizacji o udzielenie informacji, czy powód korzysta z ochrony którejś z nich, przy czym pracodawcy, w oparciu o listy płac znany był fakt braku przynależności powoda do związków zawodowych z uwagi na niepotrącanie – inaczej niż w przypadku członków związków zawodowych – składek członkowskich. Sąd Rejonowy nie dopatrzył się zarzucanego w pozwie naruszenia przez dokonane powodowi wypowiedzenie przepisów prawa pracy – art. 23² i art. 38 KP uznając, że jeżeli pracodawca posiada informacje, iż pracownik nie jest członkiem związków zawodowych i nie korzysta z ochrony żadnej z działających u pracodawcy zakładowych organizacji związkowych – poprzez brak konsultacji zamierzonego wypowiedzenia w trybie art. 38 KP nie narusza tego przepisu, ponieważ obowiązek konsultacji istnieje tylko wtedy, gdy pracownika reprezentuje zakładowa organizacja związkowa. Rozważył też Sąd Rejonowy, czy na roszczenie powoda z art. 45 KP może mieć wpływ zaniechanie przez pracodawcę obowiązku z art. 30 ust. 2¹ ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 754) i nie podzielił stanowiska Sądu Najwyższego, że „w każdym przypadku zamierzonego wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę na czas nieokreślony pracodawca powinien o takim zamiarze zawiadomić pisemnie organizację związkową, zwracając się równocześnie o informację, czy dany pracownik korzysta z jej ochrony” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1999 r., I PKN 36/99, OSNAPiUS z 2000 r. nr 13, poz. 507) oraz że „naruszenie przez pracodawcę obowiązku wynikającego z art. 30 ust. 2¹ ustawy o związkach zawodowych stanowi wystarczającą podstawę dla rozważenia przez Sąd możliwości przyznania pracownikowi odszkodowania określonego w art. 45 § 2 KP w związku z art. 56 KP (nawet częściowo – art. 8 KP w związku z art. 477¹ KPC)” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 1998 r., I PKN 269/98, OSNAPiUS z 1999 r. nr 17, poz. 550), natomiast zaakceptował pogląd prof. Krzysztofa Rączki zaprezentowany w glosie krytycznej do pierwszego z wymienionych wyroków Sądu Najwyższego (PiZS z 1999 r., nr 11, poz. 36), iż przepis art. 30 ust. 2¹ ustawy o związkach zawodowych stanowi tylko o jednej informacji dotyczącej pewnej zbiorowości a nie o informacjach dotyczących poszczególnych pracowników a nadto obowiązek zasięgnięcia stosownej informacji związany jest z pewną kategorią spraw, nie zaś sprawą konkretną. Jeśliby więc ustawodawcy chodziło o każdorazowe „zasięgnięcie informacji, gdy istnieje potrzeba współpracy ze związkami zawodowymi, to przepisowi temu nadałby inne brzmienie, a mianowicie wskazałby, iż w każdej sprawie, w której przepisy wymagają współdziałania z zakładową organizacją związkową, podmiot zatrudniający powinien zasięgnąć informacji o tym, czy konkretny pracownik, którego dotyczy sprawa korzysta ze związkowej reprezentacji”. W konkluzji Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że w przedmiotowej sprawie niewykonanie przez pracodawcę obowiązku wynikającego z art. 30 ust. 2¹ ustawy o związkach zawodowych nie rodzi po stronie powoda roszczeń z art. 45 § 1 KP, albowiem fakt ten był bez znaczenia dla braku po stronie pracodawcy obowiązku konsultacji w trybie art. 38 KP, skoro niespornym było, że do chwili wypowiedzenia powód nie należał do żadnych związków zawodowych i nie zwracał się do nich o ochronę swych praw. Nawet zatem zwrócenie się przez pracodawcę w dacie składania wypowiedzenia o informację, czy powód jest członkiem związków zawodowych bądź korzysta z ich ochrony – odpowiedź związków musiałaby być negatywna, a zatem pracodawca byłby zwolniony z obowiązku konsultacji wypowiedzenia w trybie art. 38 KP. Wcześniejsze zwrócenie się do związków zawodowych mogłoby wywołać – zdaniem Sądu pierwszej instancji – negatywne różnicowanie sytuacji pracowników, bowiem niektórych z nich organizacja związkowa mogłaby uprzedzić o zamiarach pracodawców, ci wstąpiliby do związków zawodowych lub zwróciliby się do nich o ochronę, ograniczając w czasie (lub w ogóle po wybraniu na funkcję związkową) możliwość rozwiązania stosunku pracy, natomiast ci, co do których organizacja związkowa nie byłaby skłonna ochronić (przez objęcie ochroną lub przyjęcie w poczet członków), nie zostaliby ostrzeżeni i pracodawca dokonałby wypowiedzenia, co prowadziłoby do naruszenia zasady równości praw pracowniczych (art. 11² KP). Zdaniem Sądu Rejonowego celem regulacji z art. 30 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych nie było umożliwienie pracownikowi uzyskania ochrony związkowej w okresie pomiędzy powstaniem u pracodawcy zamiaru wypowiedzenia danemu pracownikowi umowy o pracę, a jego realizacją. Związkowa reprezentacja pracownika niezrzeszonego w jego sprawach indywidualnych oparta jest na zasadzie jego wyboru i akceptacji wskazanej organizacji związkowej a omawiany przepis art. 30 ust. 2¹ wyraźnie wymaga, aby okoliczności te wystąpiły łącznie. Wymagana inicjatywa pracownika i jej akceptacja przez związek zawodowy muszą wystąpić, zanim powstanie potrzeba współdziałania pracodawcy z organizacją związkową w konkretnej sprawie (por. cytowana glosa K.Rączki do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1999 r., I PKN 36/99).

Sąd Okręgowy –Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2001 r. oddalił apelację powoda od powyższego wyroku, podzielając ustalenia i wnioski Sądu pierwszej instancji. Zauważył przy tym, że wystąpienie przez pozwanego do organizacji związkowych po wniesieniu powództwa nie dowodzi ani braku świadomości wymogów ustawowych bądź braku wcześniejszego zamiaru ich realizacji, lecz dowodzi zamiaru potwierdzenia znanej pracodawcy przed dokonaniem wypowiedzenia, okoliczności, iż powód nie należy do żadnej organizacji związkowej i żadna z nich go nie reprezentuje., Przywołał też Sąd drugiej instancji pogląd Komentarza do Kodeksu pracy (J.Iwulski, W.Sanetra, Warszawa 2000 r. s. 125 i Komentarza pod red. Z.Salwy Warszawa 2000 r. s. 131), iż obowiązek konsultacji z art. 38 § 1 KP istnieje tylko wtedy, gdy pracownika reprezentuje określona organizacja związkowa.

Powyższy wyrok powód zaskarżył kasacją zarzucając naruszenie prawa materialnego – art. 23² i art. 38 § 1 KP w związku z art. 30 ust. 2 i ust. 2⁷ ustawy o związkach zawodowych oraz art. 45 § 1 KP i art. 477² § 1 KPC. W uzasadnieniu kasacja przywołuje orzecznictwo Sądu Najwyższego z lat siedemdziesiątych, dotyczące trybu konsultacyjnego z art. 38 KP oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1999 r., I PKN 36/99 i z dnia 6 sierpnia 1998 r., I PKN 269/98, których zastosowanie w przedmiotowej sprawie zakwestionował Sąd pierwszej instancji.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Kasacja jest nieuzasadniona i podlega oddaleniu. Przede wszystkim należy zauważyć, że zgodnie z przepisem art. 393¹¹ § 1 KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia kasacją oraz jej podstaw. W przedmiotowej sprawie kasację oparto na podstawie naruszenia prawa materialnego, a w szczególności nie zostały w niej skutecznie zakwestionowane – poprzez zarzut naruszenia przepisów postępowania dotyczących prowadzenia postępowania dowodowego i oceny jego wyników – dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne. W takiej sytuacji Sąd Najwyższy związany jest ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 393¹¹ § 2 in fine KPC), zaś z ustaleń tych wynika ponad wszelką wątpliwość, że powód nie był członkiem żadnego związku zawodowego i nie wybrał na obronę żadnej z zakładowych organizacji związkowych (za jej zgodą) i że okoliczność ta była znana pracodawcy przed dokonaniem wypowiedzenia i została ex post potwierdzona przez zakładowe organizacje związkowe (k., 12 i 13a.s.). Wymóg przestrzegania przez pracodawcę przepisu art. 38 § 1 KP dotyczy zatem tylko takich sytuacji, w których u pracodawcy działa zakładowa (lub międzyzakładowa – art. 34 ustawy o związkach zawodowych) organizacja związkowa a dany pracownik (którego ma dotyczyć wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony) jest reprezentowany przez zakładową organizację związkową z racji członkostwa w tej organizacji lub uprzedniego wskazania przez nią tego pracownika jako korzystającego z obrony jego praw pracowniczych w wyniku zwrócenia się przez pracownika do tej organizacji o objęcie taką obroną i wyrażenia przez tę organizację zgody na obronę jego praw pracowniczych (art. 23² KP w związku z art. 30 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych). Dlatego też orzecznictwo Sądu Najwyższego z okresu poprzedzającego datę 1 maja 1989 r., tj. wejścia w życie przepisów ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 20, poz. 107) odnośnie do „reprezentowania” przez radę zakładową pracownika nie może być aktualne, gdyż ówczesna redakcja art. 38 § 1 KP nie przewidywała jeszcze organizacji związkowej „reprezentującej” pracownika, w zakładzie pracy istniała bowiem rada zakładowa jednego związku zawodowego, reprezentującego wszystkich pracowników. Analizując zastosowanie przepisu art. 30 ust. 2¹ ustawy o związkach zawodowych w korelacji z art. 38 § 1 KP, nie można nie odnieść się do przepisów ogólnych ustawy o związkach zawodowych. W szczególności z art. 1 ust. 1 tej ustawy wynika, że związek zawodowy jest organizacją ludzi pracy (dobrowolną i samorządną), powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Konkretyzacja celów związku zawodowego następuje w art. 7 ustawy, który stanowi, że w zakresie praw i interesów zbiorowych związki zawodowe reprezentują wszystkich pracowników, niezależnie od ich przynależności związkowej (ust. 1), natomiast w sprawach indywidualnych stosunków pracy związki zawodowe reprezentują prawa i interesy swoich członków; na wniosek pracownika nie zrzeszonego związek zawodowy może (podkreśl. SN) podjąć się obrony jego praw i interesów wobec pracodawcy (ust. 2). Jak z powyższego wynika obrona praw i interesów pracownika nie będącego członkiem związku zawodowego w indywidualnym stosunku pracy, następuje na wniosek pracownika i związek zawodowy tylko „może”, a nie jest zobowiązany do podjęcia się takiej obrony. Taka wykładnia omawianego przepisu koresponduje z treścią art. 30 ust. 1 i 2 ustawy o związkach zawodowych, z którego wynika, że – po pierwsze, jeżeli w zakładzie pracy działa więcej niż jedna organizacja związkowa, każda z nich broni praw i reprezentuje interesy swoich członków, po drugie, że pracownik nie zrzeszony w związku zawodowym ma prawo do obrony swoich praw na zasadach dotyczących pracowników będących członkami związku – jednakże wówczas, gdy wybrana przez niego zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na obronę jego praw pracowniczych. W wyżej cytowanych przepisach (art. 7 ust. 2 i art. 30 ust. 2) ustawodawca używa liczby pojedynczej „pracownik”. Natomiast „w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, w których przepisy prawa pracy zobowiązują pracodawcę do współdziałania z zakładową organizacją związkową, pracodawca jest obowiązany zwrócić się do tej organizacji o informację o pracownikach (podkreśl. SN) korzystających z jej obrony, zgodnie z przepisami ust. 1 i 2. Nieudzielenie tej informacji w ciągu 5 dni zwalnia pracodawcę od obowiązku współdziałania z zakładową organizacją związkową w sprawach dotyczących tych pracowników (podkreśl. SN) (art. 30 ust. 2¹ ustawy o związkach zawodowych). Z kolei przepis art. 23² KP, którego treść jest zbliżona do treści przepisu art. 30 ust. 2¹ ustawy o związkach zawodowych, używa liczby pojedynczej „pracownik” ale odsyła do ustawy o związkach zawodowych i jest zamieszczony w rozdziale przepisów ogólnych o stosunku pracy, a nie w rozdziale o umowie o pracę i jej rozwiązaniu. Przepis art. 38 § 1 KP odnosi się także do indywidualnego pracownika, wobec czego zakwestionowanie przez Sądy obu instancji tezy wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1999 r., I PKN 36/99 i zaakceptowanie poglądu K. Rączki przedstawionego w glosie krytycznej do tego wyroku, należałoby podzielić tym więcej, że w wyżej wymienionej sprawie pracodawca de facto zwrócił się do zakładowej organizacji związkowej i według stanu członków związku z dnia 28 kwietnia 1998 r. wypowiedział umowę o pracę, gdyż powód nie figurował na liście członków z tym, że wypowiedzenie ze względu na dni wolne od pracy, wręczono powodowi w dniu 4 maja 1998 r. a wówczas okazało się, że powód od dnia 30 kwietnia 1998 r. był już członkiem związku zawodowego.

W istocie zatem powyższy wyrok Sądu Najwyższego zapadł w odmiennym stanie faktycznym, według którego powód w dniu otrzymania wypowiedzenia był członkiem związku zawodowego, zaś pracodawca uchybił przepisowi art. 38 § 1 KP i należy wyrok ten uznać w takim stanie faktycznym za prawidłowy. Jednakże wniosek, iż w opisanym stanie faktycznym doszło do naruszenia przepisu art. 30 ust. 2¹ ustawy o związkach zawodowych należało uznać za zbyt daleko idący, skoro pracodawca w stosunkowo krótkim terminie przed wręczeniem wypowiedzenia otrzymał negatywną informację o przynależności pracownika do związków zawodowych, jak również brak byłoby podstaw do uznania, że uchybienie przepisowi art. 30 ust. 2¹ ustawy o związkach zawodowych może być w indywidualnym przypadku uznane za naruszenie przepisu o wypowiadaniu umów o pracę w rozumieniu art. 45 § 1 KP. Nawet bowiem zrealizowanie przez pracodawcę obowiązku z art. 30 ust. 2¹ ustawy o związkach zawodowych nie mogłoby zapobiec sytuacjom, w których pracownik mógłby wstąpić do związku zawodowego (lub uzyskać obronę z jego strony nie będąc członkiem tego związku) nawet w dniu doręczenia mu wypowiedzenia umowy o pracę. Funkcję ochronną przed nieuzasadnionym i niezgodnym z prawem wypowiedzeniem w dostatecznym stopniu spełniają przepisy m.in. art. 30 § 4 i – w stosunku do pracowników – członków związków zawodowych oraz nie będących członkami lecz korzystającymi z obrony związkowej na swój wniosek i za zgodą organizacji związkowej – art. 38 KP, wobec czego wykładnię, iż niezwrócenie się przez pracodawcę w trybie art. 30 ust. 2¹ ustawy o związkach zawodowych przy posiadanej wiedzy o braku przynależności pracownika do związku zawodowego (i braku reprezentacji przez ten związek na swój wniosek) uznać należy za zbyt daleko idącą. Informacja, o jakiej mowa w przepisie art. 30 ust. 2¹ ustawy o związkach zawodowych ma bowiem charakter szerszy niż konsultacja w indywidualnej sprawie wypowiedzenia umowy o pracę konkretnemu pracownikowi w trybie art. 38 § 1 KP. „Pracodawca nie ma obowiązku ponawiania wniosku o informację przed podejmowaniem każdej czynności wymagającej współdziałania ze związkami zawodowymi. Rzeczą związku zawodowego jest aktualizacja wykazu pracowników, korzystających z jego obrony, a zobowiązuje go do tego generalna zasada wyrażona w art. 1 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych (...). Obrona „człowieka pracy” jest obowiązkiem związku zawodowego i na nim w pierwszej kolejności a nie na pracodawcy, spoczywa obowiązek prawidłowej jej realizacji. Nie jest też tak, że pracodawca przed wypowiedzeniem pracownikowi nie będącemu członkiem związku zawodowego umowy o pracę zobowiązany jest do uprzedzenia go o zamiarze dokonania tej czynności i odczekania pewnego czasu w celu umożliwienia podjęcia działań zmierzających do uzyskania zgody związku zawodowego na obronę jego praw”. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 stycznia 2002 r., I PKN 809/00, OSNAPiUS – wkł. 2002 r. nr 12, poz. 5, formułując tezę, iż „procedura konsultacji zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę przewidziana w art. 38 KP nie obejmuje obowiązku pracodawcy zwrócenia się do zakładowej organizacji związkowej o informację o pracownikach korzystających z jej obrony (art. 30 ust. 2¹ ustawy o związkach zawodowych)”. Podzielając w składzie orzekającym powyższe stanowisko Sąd Najwyższy zauważa, że przytoczony wyrok dotyczył sprawy o zbliżonym stanie faktycznym (strona powodowa była odwołanym członkiem zarządu spółki kapitałowej, nie była członkiem związku zawodowego ani nie zwróciła się do związku zawodowego o obronę jej praw, pracodawca zwrócił się do zakładowej organizacji związkowej z zapytaniem, czy związek zamierza bronić jej praw po kilkunastu miesiącach od doręczenia wypowiedzenia umowy o pracę a dokonując wypowiedzenia nie konsultował jego zamiaru w trybie art. 38 § 1 KP).

Także Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu z dnia 11 października 1994 r., II SA 839-847/94 („Monitor Prawniczy” z 1995 r. nr 8, str. 243) uznał, że „Kierownik urzędu tylko wtedy zobowiązany jest zasięgnąć opinii zakładowej organizacji związkowej w przedmiocie rozwiązania stosunku pracy z urzędnikiem państwowym mianowanym, który nie jest członkiem związku zawodowego z własnej woli lub nie może należeć do związku z racji zajmowania kierowniczego stanowiska, gdy urzędnik taki wcześniej zwróci się do związku zawodowego w trybie art. 7 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych o ochronę jego praw pracowniczych wobec pracodawcy”. Sąd Najwyższy doszedł zatem do przekonania, że w przedmiotowej sprawie nie został naruszony przepis art. 38 § 1 KP, ponieważ ewentualne uchybienie art. 30 ust. 2¹ ustawy o związkach zawodowych nie jest równoznaczne z uchybieniem przepisowi art. 38 KP. Nie nastąpiła także obraza art. 23² KP, gdyż działające u pozwanego zakładowe organizacje związkowe nie można uznać za reprezentujące powoda (nie był ich członkiem ani nie zwrócił się do nich o objęcie obroną, co zresztą wymagałoby dodatkowo zgody tych organizacji). Wypowiedzenie powodowi umowy o pracę nie naruszające wymienionych przepisów Kodeksu pracy nie może być zatem uznane za naruszające przepisy o wypowiadaniu umów o pracę (art. 45 § 1 KP) ani też za nieuzasadnione, skoro powód tej zasadności w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji nie kwestionował, zarzucając wyłącznie naruszenie art. 38 KP. Formułując zarzut naruszenia art. 45 KP kasacja łączy go z zarzutem naruszenia art. 477² § 1 KPC, przy czym ten ostatni przepis powtarza konsekwentnie za apelacją. Należy zatem zauważyć, że przepis art. 477² § 1 KC dotyczy nadania przez sąd z urzędu wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności w razie zasądzenia należności pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy. Skoro w przedmiotowej sprawie Sądy obu instancji żadnej należności na rzecz powoda nie zasądziły, zarzut naruszenia tego przepisu jest oczywiście bezzasadny. Jeżeli zaś kasacja miała na myśli przepis art. 477¹ § 2 KPC (co jednak przy konsekwentnym wskazywaniu poprzednio wymienionego przepisu w apelacji wydaje się wątpliwe), to godzi się, za wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 631/98 (OSNAPiUS z 2000 r. nr 10, poz. 381) zauważyć, że w postępowaniu apelacyjnym przepis art. 477¹ § 2 KPC nie ma zastosowania.

Z powyższych motywów Sąd Najwyższy nie znalazł usprawiedliwionych podstaw do uwzględnienia kasacji i w oparciu o art. 393¹² KPC orzekł jak w sentencji wyroku.