Uchwała z dnia 1985-12-30 sygn. III PZP 50/85

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 50/85

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia30 grudnia 1985 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Wasilewski. Sędziowie SN: A. Grymaszewski, K. Michaluk (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej PRL, M. Sławińskiej, w sprawie z wniosku Heleny R. przeciwko Ogólnokrajowej Spółdzielni Turystycznej - Hotel "Leśny" w B. o uznanie wypowiedzenia warunków pracy i płacy za bezskuteczne po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku postanowieniem z dnia 6 listopada 1985 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy bezskuteczne jest w rozumieniu art. 46 k.p. wypowiedzenie zmieniające dotychczasowe warunki pracy i płacy pracownicy po powrocie z urlopu wychowawczego w sytuacji, gdy w zakładzie brak jest stanowiska z wynagrodzeniem nie niższym od pobieranego przez nią przed tym urlopem, a zatrudnienie jej na stanowisku dotychczasowym jest niemożliwe wskutek niewyrażenia zgody pozostałych pracowników na wspólną materialną odpowiedzialność?"

podjął następującą uchwałę:

Przepis § 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych (tekst jedn.: Dz. U. z 1985 r. Nr 2, poz. 10 ze zm.) nie stanowi przeszkody w wypowiedzeniu warunków pracy i płacy pracownicy po zakończeniu przez nią urlopu wychowawczego, jeżeli istnieje uzasadniona przyczyna wypowiedzenia.

Uzasadnienie

Przedstawione zagadnienie prawne sprowadza się w swej istocie do rozstrzygnięcia problemu dopuszczalności wypowiedzenia warunków pracy i płacy pracownicy, która rozpoczęła pracę bezpośrednio po zakończeniu urlopu wychowawczego, w sytuacji gdy dalsze jej zatrudnienie na dotychczasowym lub równorzędnym stanowisku nie jest możliwe. Wątpliwości Sądu Wojewódzkiego w powiązaniu z art. 46 k.p. sugerują, że takie wypowiedzenie może naruszać przepisy o wypowiadaniu umów o pracę.

Z sytuacji faktycznej sprawy wynika, że powódka zatrudniona była w Ogólnokrajowej Spółdzielni Turystycznej - Hotel "Leśny" w B. na stanowisku zastępcy kierownika zakładu gastronomicznego. Pierwszy spór o rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia zakończył się przywróceniem powódki do pracy. Podstawą drugiego sporu było wypowiedzenie umowy o pracę ze skutkiem na dzień 30 listopada 1984 r. z tej przyczyny, że kierownictwo Zakładu Gastronomicznego nie wyraziło zgody na przyjęcie wspólnej odpowiedzialności materialnej z powódką. W okresie tego wypowiedzenia powódka uzyskała urlop wychowawczy, który rozpoczęła w dniu 1 grudnia 1984 r. i zakończyła 30 kwietnia 1985 r.

Kwestią sporną w tej sprawie jest wypowiedzenie zmieniające z dnia 2 maja 1985 r., mocą którego pozwany zakład pracy zaproponował powódce od dnia 1 lipca 1985 r. stanowisko starszego referenta ds. księgowości. Sąd Rejonowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 15 lipca 1985 r. oddalił powództwo przyjmując, że uzasadnioną przyczyną tego wypowiedzenia są dokonane zmiany organizacyjne w zakładzie pracy i odmowa przyjęcia wspólnej odpowiedzialności materialnej przez współpracowników powódki.

Powódka zarzuciła w rewizji od tego wyroku przede wszystkim naruszenie § 16 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie urlopów wychowawczych (jedn. tekst: Dz. U. z 1985 r. Nr 2, poz. 10 ze zm.) oraz naruszenie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (Dz. U. Nr 40, poz. 236).

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki zagadnienie prawne dotyczy dwóch problemów: oceny przyczyn wypowiedzenia warunków pracy i płacy w aspekcie ich zasadności, co pozostaje w sferze uprawnień kontrolnych sądu rewizyjnego, oraz - mogącego wywoływać poważne wątpliwości - zagadnienia dopuszczalności wypowiedzenia zmieniającego w kontekście szczególnej ochrony pracownic przebywających na urlopach wychowawczych.

Przede wszystkim należy zauważyć, że stosunek pracy będącej na urlopie wychowawczym pracownicy podlega szczególnej ochronie od momentu złożenia wniosku o udzielenie tego urlopu aż do jego zakończenia. W myśl § 15 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych (jedn. tekst: Dz. U. z 1985 r. Nr 2, poz. 10; zm.: Dz. U. z 1985 r. Nr 18, poz. 80) zakład pracy nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy w okresie urlopu wychowawczego, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownicy lub zakład pracy ulega likwidacji. Zakaz wypowiadania umów zatem obejmuje okres urlopu wychowawczego i w przypadku powódki zakończył się 30 kwietnia 1985 r.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. nakazuje jednak w § 16 "zatrudnienie pracownicy po zakończeniu urlopu wychowawczego na stanowisku równorzędnym lub innym stanowisku odpowiadającym jej kwalifikacjom za wynagrodzeniem nie niższym od pobieranego przed urlopem". Z takiego unormowania wynika, że zakład pracy nie może odmówić zatrudnienia pracownicy po urlopie wychowawczym nawet wówczas, jeżeli nie dysponuje stanowiskami: a) dotychczasowym, b) równorzędnym lub c) odpowiadającym kwalifikacjom. Zatrudnienie pracownicy jest w tym przypadku bezwzględnym obowiązkiem zakładu pracy, co jednak nie oznacza pozbawienia zakładu pracy możliwości wypowiedzenia umowy. W sytuacji kiedy istnieje możliwość zatrudnienia pracownicy na stanowiskach wymienionych pod lit. b i c, nie jest wymagane wypowiedzenie dotychczasowych warunków pracy i płacy. W powołanym przepisie bowiem zawarte jest - w granicach tam określonych - jednostronne uprawnienie zakładu pracy do zmiany stanowiska zajmowanego przez pracownicę przed urlopem wychowawczym.

W tej kwestii Sąd Najwyższy wypowiedział się w wyroku z dnia 1 października 1984 r. I PRN 129/84 (OSNCP 1985, z. 7, poz. 93). W odróżnieniu od wypowiedzenia zmiana stanowiska w tym trybie wymaga jedynej przyczyny, a mianowicie niemożliwości zatrudnienia na stanowisku dotychczasowym. Wystąpienie takiej przyczyny daje podstawę do zatrudnienia pracownicy na stanowisku równorzędnym lub odpowiadającym kwalifikacjom, bez potrzeby stosowania wypowiedzenia warunków pracy i płacy.

Przepis § 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych nie jest przeszkodą do wypowiedzenia warunków pracy i płacy pracownicy, po zakończeniu przez nią urlopu wychowawczego, jeżeli istnieje uzasadniona przyczyna wypowiedzenia w rozumieniu art. 42 k.p.

Pojęcie przyczyny wypowiedzenia zmieniającego w tym znaczeniu jest zakresowo szersze, gdyż obejmuje brak możliwości kontynuowania zatrudnienia na stanowisku: dotychczasowym, równorzędnym lub odpowiadającym kwalifikacjom, a ponadto wymaga istnienia przesłanek usprawiedliwiających wypowiedzenie warunków pracy i płacy. W uchwale pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1985 r. (III PZP 10/85 - OSNCP 1985, z. 11, poz. 164) stwierdzono, że takie wypowiedzenie może być uzasadnione zarówno przyczynami stanowiącymi podstawę wypowiedzenia umowy o pracę, jak i innymi przyczynami adekwatnymi do wypowiedzenia zmieniającego (t. XIV). Wśród tych przyczyn wymieniono także okoliczności niezależne od pracownika w postaci odmowy współpracowników zawarcia umowy o odpowiedzialności materialnej (t. VIII), jeżeli za takim rozwiązaniem przemawia uzasadniony interes zakładu pracy.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy udzielił na przedstawione pytanie prawne odpowiedzi sformułowanej w sentencji uchwały.

 OSNC 1986 r., Nr 7-8, poz. 118