Wyrok z dnia 2008-03-18 sygn. II PK 258/07

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II PK 258/07

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 marca 2008 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)

SSN Roman Kuczyński

SSA Jolanta Pietrzak (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa M. S.

przeciwko Instytutowi [...] w K.

o przywrócenie do pracy, nagrodę jubileuszową, dodatkowe wynagrodzenie roczne za pracę,

na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 marca 2008 r.,

na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia

25 stycznia 2007 r., sygn. akt XII Pa [...],

uchyla zaskarżony wyrok w pkt I i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie:

Wyrokiem z dnia 4 grudnia 2002 r. Sąd Rejonowy VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zasądził na rzecz powoda M. S. kwotę 2457,96 zł, odpowiadającą miesięcznemu wynagrodzeniu powoda, od Instytutu G. w W., oddalając równocześnie powództwo co do nagrody jubileuszowej i dodatkowego wynagrodzenia rocznego.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych: Powód był zatrudniony u strony pozwanej na stanowisku kierownika Zakładu Badania Rynku Budowlanego. Pozwany Instytut, jako członek międzynarodowej organizacji „E." grupującej placówki badawcze zajmujące się problematyką budownictwa, delegował swych pracowników na cykliczne konferencje organizowane co pół roku w różnych miejscach Europy. Powód był przez poprzedniego Dyrektora Instytutu wydelegowany do kontaktów z tą organizacją. Przed każdym swoim wyjazdem powód składał wniosek wyjazdowy, wskazując cel, miejsce i czas trwania delegacji, przy czym pozwany pokrywał diety i część kosztów podróży , część pozostałą pokrywał organizator. W dniu 6 czerwca 2000 r. powód złożył wniosek wyjazdowy dotyczący konferencji w W., zaplanowanej na 7-10 czerwca 2000 r. Dyrektor Instytutu nie wyraził zgody na wyjazd powoda, wobec braku wcześniejszych uzgodnień i nieukończenia przez powoda projektu dla MSWiA. Tego samego dnia powód uzyskał od zastępcy dyrektora H. Z. zgodę na urlop wypoczynkowy, przy czym przełożona uprzedziła go, że jeżeli weźmie udział w konferencji, poniesie konsekwencje. Powód wziął udział w konferencji w W. i złożył na niej w imieniu pozwanego raport, pracodawcy jednakże nie przedstawił sprawozdania z konferencji. Zamiarem dyrektora Instytutu było ograniczenie udziału w pracach „E.". W październiku Dyrektor polecił powodowi, aby przedstawił informacje dotyczące kolejnej konferencji, powód stwierdził, że w tym samym dniu nie jest w stanie wykonać polecenia a następnie skorzystał ze zwolnienia lekarskiego, po czym udał się na urlop. W tym czasie odbywała się konferencja w P.. Dyrektor Instytutu zwrócił się bezpośrednio do organizatora o nadesłanie materiałów. Podczas konferencji w P. dyrektor Instytutu spotkał na niej powoda, reprezentującego fI. [...]ę P. s.c zarejestrowaną na nazwisko matki powoda. Powód złożył opracowanie na temat rynku budowlanego w Polsce, na liście kontaktowej figurując jako przedstawiciel pozwanego, podał tam prywatny adres poczty elektronicznej. W dniu 16 czerwca 2000 r. powód wystosował do Rady Naukowej Instytutu pismo, informujące o braku reakcji dyrektora na jego wystąpienie w sprawie zagrożenia realizacji Monitoringu Budowlanego, pismo zawierało zarzuty pod adresem dyrektora Uchmana, odnośnie jego nieporadności i błędnego zarządzania Instytutem. W dniu 26 czerwca 2000 r. dyrektor Uchman wystosował do Rady Naukowej swoją replikę. Zarządzeniem z dnia 10 lipca 2000 r. dyrektor reaktywował zespół d.s. restrukturyzacji Instytutu, w skład którego został powołany powód, zespół ten w dniu 30 września 2000 r. przedstawił pisemną opinię dotyczącą działalności Instytutu, zawierającą uwagi krytyczne, odnośnie zarządzania placówką. Opinię sporządził powód wraz z T. Ż.. W dniu 12 grudnia 2000 r. pozwany powiadomił NSZZ „(...)" o zamiarze rozwiązania z powodem umowy o pracę bez wypowiedzenia. Pismem z dnia 15 grudnia 2000 r. pozwany rozwiązał z powodem umowę o pracę bez wypowiedzenia, z uwagi na: świadome podejmowanie i prowadzenie działań związanych ze współpracą zagraniczną Instytutu w ramach organizacji „E." w tym reprezentowanie Instytutu bez wiedzy i zgody a nawet wbrew decyzjom dyrektora, w sposób narażający interesy Instytutu, służący osobistym i prywatnym interesom powoda; świadome i umyślne zatrzymywanie i przejmowanie dla siebie informacji związanych z funkcjonowaniem „E." uniemożliwiające wgląd w efekty członkostwa i wykorzystanie na rzecz Instytutu; rozpowszechnianie w kraju i za granicą informacji szkodzących Instytutowi.

W ocenie Sądu Rejonowego, u podstaw decyzji pracodawcy legł konflikt personalny pomiędzy powodem a dyrektorem Instytutu, a jednym z przejawów tego konfliktu była odmowa zgody na wyjazd powoda na konferencję w W.. Z kolei zarzut postawiony powodowi, odnośnie przedstawienia wyników pracy pod fI. [...]ą spółki należącej do członków rodziny powoda, stanowił jego przewinienie pracownicze i zastrzeżenia pracodawcy w tej części były słuszne. Biorąc pod uwagę te wszystkie okoliczności, Sąd I instancji stwierdził, że obie strony przyczyniły się do eskalacji konfliktu. Ostatecznie jednak Sąd uznał, że powodowi należy się odszkodowanie, a jako podstawę prawną zasądzenia odszkodowania Sąd Rejonowy wskazał art. 56 k.p. i 8 k.p.

Za niezasadne uznał natomiast Sąd I instancji roszczenia powoda o dodatkowe wynagrodzenie roczne, skoro pozwany Instytut nie był jednostką sfery budżetowej, i o nagrodę jubileuszową, skoro w dacie złożenia pozwu powód nie legitymował się 20-letnim stażem pracy.

Na skutek apelacji powoda Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 24 marca 2004 r. uchylił wyrok Sądu Rejonowego do ponownego rozpoznania, uznając za trafne większość zarzutów powoda, poza zarzutem nieważności postępowania.

Sąd Okręgowy wskazał, że pozwany Instytut został wykreślony z KRS już po wydaniu orzeczenia przez Sąd I instancji. Wywiódł, że w dniu zamknięcia rozprawy (25 listopada 2002 r.) Instytut uległ już podziałowi, wobec czego rzeczą Sądu Rejonowego było wyrokowanie wobec następców prawnych pozwanego, co powoduje, że istota sprawy nie została rozpoznana. Jako następców prawnych pozwanego Sąd Okręgowy wskazał Instytut G. oraz Instytut [...] w K., w świetle rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 29 października 2002 r. przy czym ten ostatni podmiot występował w sprawie jako interwenient. Ponadto, w ocenie Sądu Okręgowego, Sąd I instancji w ogóle nie odniósł się w swoim orzeczeniu do roszczeń powoda o przywrócenie do pracy, a zasądzone odszkodowanie było niezgodne z art. 58 k.p.

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powoda kwotę 7373,88 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę, oddalając powództwo w pozostałej części. Sąd ten ustalił, że w wyniku zawartego w dniu 14 listopada 2002 r. porozumienia, między Instytutem G. oraz Instytutem [...] ten ostatni przejął zobowiązania finansowe związane z roszczeniami finansowymi byłych pracowników. Wobec zgody stron, co do wstąpienia po stronie pozwanego Instytutu [...] w K., w stosunku do Instytutu G. postępowanie zostało umorzone.

Sąd Rejonowy ustalił, że strona pozwana dokonała rozwiązania umowy o pracę z dniem 15 grudnia 2000 r, a więc od daty zawiadomienia zakładowej organizacji związkowej nie upłynęły 3 dni, wobec czego powodowi należało się odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, na podstawie art. 52 § 3 k.p. oraz 56 § 1 k.p. i 58 k.p.

Wyrokiem z dnia 25 stycznia 2007 r. Sąd Okręgowy w W. zmienił ten wyrok w pkt I i II w ten sposób, że przywrócił powoda do pracy w pozwanym Instytucie [...] na poprzednich warunkach i zasądził na rzecz powoda wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy w kwocie 7373,88zł pod warunkiem podjęcia pracy w terminie 7 dni od wydania wyroku oraz oddalił apelację powoda w pozostałym zakresie.

Sąd Okręgowy przyjął, że ustalenia faktyczne Sądu I instancji są prawidłowe, wobec czego zasługują na aprobatę w całości, jednakże nie można uznać za trafne tej części rozstrzygnięcia, w której nie uwzględniono roszczenia powoda o przywrócenie do pracy, jako że Sąd Rejonowy ograniczył się w tym zakresie do lakonicznego stwierdzenia, iż doszło do przekształcenia pozwanego, a stosunek pracy między pierwotnymi stronami sporu uległ rozwiązaniu. Tymczasem stwierdzić należy, że treść przepisu art. 45 § 2 k.p. nie pozwala na dowolną interpretację. Z przepisu tego wynika, iż Sąd Pracy może nie uwzględnić żądania pracownika przywrócenia do pracy, jeżeli uzna, że byłoby to niemożliwe, lub niecelowe, przy czym każdorazowo na Sądzie Pracy spoczywa obowiązek wszechstronnego rozważenia okoliczności przemawiających za wyborem odszkodowania, w sytuacji, gdy pracownik konsekwentnie domaga się reaktywowania stosunku pracy. Takich gruntownych rozważań nie zawiera uzasadnienie zaskarżonego wyroku. Jednocześnie strona pozwana nie wykazała jednoznacznie w trakcie procesu braku możliwości ponownego zatrudnienia powoda, a z ustaleń Sądu I instancji wynika, że działalność jaką zajmował się pracodawca powoda ma miejsce nadal, bowiem przejął ją pozwany, wobec czego nie można mówić o braku możliwości uwzględnienia roszczenia pracownika w tym zakresie. Ocena celowości przywrócenia do pracy, po myśli cytowanego wyżej przepisu, nie powinna natomiast pozostawać w oderwaniu od całokształtu okoliczności, związanych zarówno z pracodawcą (w tym przypadku następcą pracodawcy) jak i z samym pracownikiem, przy czym zasadne w tym przypadku są argumenty skarżącego, związane z jego wiekiem, jak i okresem zatrudnienia w Instytucie G., które to argumenty przemawiają w sposób jednoznaczny za uwzględnieniem roszczenia o przywrócenie do pracy.

Sąd Okręgowy uznał natomiast za nietrafne argumenty skarżącego odnośnie roszczenia o nagrodę jubileuszową, jak i w zakresie dodatkowego wynagrodzenia rocznego podnosząc, że powód w dacie rozwiązania stosunku pracy nie nabył prawa do nagrody jubileuszowej, natomiast co do „trzynastej" pensji, brak było podstaw do jej zasądzenia, skoro pracodawca powoda Instytut G. nie był jednostką budżetową, wobec czego przepisy ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz. U. Nr.160,poz.1080 ze zm.) nie miały do niego zastosowania, natomiast powód w trakcie procesu nie udowodnił, aby u jego pracodawcy obowiązywały jakieś uregulowania wewnętrzne, czyniące roszczenie w tym zakresie zasadnym.

Skargę kasacyjną od tego wyroku wywiodła strona pozwana zaskarżając go w części uwzględniającej apelację (pkt I).

Strona skarżąca zarzuciła naruszenie prawa materialnego przez: niewłaściwe zastosowanie względnie błędną wykładnię art. 45 § 2 k.p. poprzez uznanie, że zgromadzony w I instancji materiał dowodowy dawał podstawy do wyrzeczenia o przywróceniu do pracy mimo odmiennego poglądu wyrażonego w tym względzie przez Sąd I instancji, któremu zarzucono jedynie brak stosownych rozważań w uzasadnieniu wyroku i lakoniczność stwierdzeń i na tej podstawie nie czyniąc nowych ustaleń w oparciu o sprzeczne z art. 6 k.c. założenie, że strona pozwana nie wykazała (mimo, że jej do tego nie wzywano) jednoznacznie w trakcie procesu braku możliwości „ponownego" zatrudnienia, postanowił o przywróceniu do pracy powoda opierając swoje wyrzeczenie na następstwie prawnym pozwanego (mimo jednoznacznego i wykazanego w materiałach ograniczenia następstwa I. [...] w K. do zobowiązań finansowych likwidowanego Instytutu G. w W. będącego poprzednim pracodawcą powoda) i argumentach skarżącego związanych z jego wiekiem i okresem zatrudnienia w I. G. w W. mimo, że nie ustalono w ogóle w trakcie ustaleń sądowych, czy istnieją warunki „restytucji" stosunku zatrudnienia w układzie lokalizacji pracodawcy w mieście oddalonym o 300 km od miejsca poprzedniego zatrudnienia i funkcjonowania w W. jedynie szczątkowego (kilka osób) zanikającego Oddziału, w którym fizycznie brak jest (nie czyniono ustaleń w tym kierunku) możliwości zatrudnieniowych; niewłaściwe zastosowanie w sprawie art. 231 k.p. poprzez przyjęcie rozwiązań opartych na tej regulacji; uwzględnienie orzeczeniem apelacyjnym żądań powoda w warunkach sprzecznych z art. 8 k.p. i wywołanie skutków prawnych sprzecznych z zasadami współżycia gospodarczego względem podmiotu, który nigdy nie był stroną stosunku pracy ani też następcą prawnym zlikwidowanego podmiotu w tym zakresie.

Ponadto strona skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy a mianowicie: art. 328 § 2 w związku z art. 391 k.p.c. poprzez nie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku; art. 231 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c. poprzez oparcie orzeczenia na domniemaniach faktycznych nie dających się logicznie wyprowadzić z zebranego w sprawie materiału dowodowego i naruszenie tym samym zasady swobodnej oceny dowodów; art. 382 k.p.c. w związku z art. 235 k.p.c. poprzez dokonanie odmiennych ustaleń faktycznych bez przeprowadzenia postępowania dowodowego przed sądem II instancji i naruszenie tym samym zasady bezpośredniości postępowania oraz dwuinstancyjności postępowania sądowego; art. 386 § 1 k.p.c. przez uwzględnienie w części apelacji powoda pomimo jej bezzasadności.

Wskazując na przytoczone podstawy skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku w części zaskarżonej i oddalenia apelacji powoda oraz zasądzenia zwrotu kosztów postępowania ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku w części zaskarżonej i przekazania sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Sąd Najwyższy zważył co następuje:

Skarga kasacyjna okazała się zasadna.

Z mocy art. 56 § 2k.p. przepis art. 45 § 2 k.p. znajduje zastosowanie także w przypadku rozwiązania stosunku pracy w trybie art. 52 k.p.

Przepis art. 45 § 2 k.p. stanowi, że sąd pracy może nie uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe; w takim przypadku sąd pracy orzeka o odszkodowaniu.

Zamieszczając w Kodeksie pracy przytoczoną normę prawną ustawodawca założył, że mogą wystąpić takie sytuacje faktyczne, które wymagają odstępstwa od zasady wyboru roszczenia przez pracownika, a skoro tak, to obowiązkiem sądu pracy jest rozważenie potrzeby jej zastosowania, zwłaszcza w sytuacji, gdy w toku postępowania zgłaszany jest tego rodzaju wniosek lub dokonane w sprawie dotychczas ustalenia faktyczne wskazują na niemożliwość lub niecelowość uwzględnienia roszczenia zgłoszonego przez powoda.

Zastosowanie art. 45 § 2 k.p. jest zatem ocenne, ale w tym znaczeniu, że do sądu pracy należy ocena, czy w konkretnej sprawie spełnione są przesłanki jego zastosowania. Ocena ta nie może być oczywiście dowolna a musi być poprzedzona szczegółowymi ustaleniami (por. wyrok Sądu Najwyższego z 29 listopada 2000 r., I PKN 122/00, OSNP 2002/13/310).

W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego zostały wypracowane ogólne wytyczne oceny roszczenia przywrócenia do pracy z punktu widzenia kryterium "możliwości" i "celowości" dalszego zatrudnienia pracownika (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 października 2000 r., I PKN 66/00, OSNP 2002/10/235). Przyjmuje się, że ocena tego roszczenia z punktu widzenia kryterium "możliwości" i "celowości" dalszego zatrudniania pracownika powinna uwzględniać takie okoliczności jak: rodzaj przyczyny rozwiązania stosunku pracy ("ciężkie" czy "zwykłe" naruszenie obowiązków pracowniczych, przyczyny nie związane z osobą pracownika itp.), podstawa orzeczenia o przywróceniu do pracy (bezzasadność zarzutów czy też naruszenie przez pracodawcę wymagań formalnych obowiązujących przy rozwiązywaniu umów o pracę), skutki mogące wyniknąć dla jednej lub drugiej strony z przywrócenia pracownika do pracy lub z zasądzenia na jego rzecz odszkodowania (konieczność ponownego rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy, zwolnienia dobrze pracujących pracowników, możliwość odrodzenia się sytuacji konfliktowej w zakładzie pracy, pozbawienie pracownika okresu zatrudnienia wymaganego do nabycia pewnych uprawnień itp.).

W rozpatrywanej sprawie powód konsekwentnie domagał się przywrócenia do pracy, jednakże Sąd I instancji, mimo uznania wadliwości rozwiązania stosunku pracy, zasądził na jego rzecz odszkodowanie oddalając powództwo w pozostałym zakresie. Z kolei Sąd II instancji podzielając ustalenia Sądu I instancji zmienił wyrok w pkt I i II w ten sposób, że przywrócił powoda do pracy i zasądził wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy.

Przy takich samych ustaleniach faktycznych rozstrzygające sprawę Sądy zajęły zatem zupełnie odmienne stanowiska w przedmiocie zasadności roszczenia powoda o przywrócenie do pracy.

Z ustaleń tych wynika natomiast, że powód został zwolniony w 2000 r. przez pracodawcę, który w trakcie trwania procesu uległ likwidacji a w jego miejsce powstały dwa nowe podmioty, z których jeden w drodze umowy przejął zobowiązania finansowe dotychczasowych pracowników i za zgodą stron wstąpił do procesu po stronie pozwanej. Z ustaleń tych wynika również, że działalność jaką zajmował się pracodawca powoda ma miejsce nadal, bowiem przejął ją pozwany, przy czym warszawski oddział pozwanego Instytutu [...] w K. liczy tylko kilka osób. Wreszcie z ustaleń poczynionych w sprawie wynika także, że u podłoża zwolnienia powoda leżał konflikt z bezpośrednim przełożonym a zarzuty stawiane powodowi dotyczyły, najogólniej rzecz ujmując, przejawów jego nielojalności wobec podmiotu zatrudniającego.

W tym stanie rzeczy, skoro jak już podniesiono, do sądu pracy należy ocena, czy w konkretnej sprawie spełnione są przesłanki zastosowania art. 45 § 2 k.p., przy czym ocena ta nie może być dowolna a musi być poprzedzona szczegółowymi ustaleniami co do możliwości i celowości przywrócenia do pracy, to w świetle przytoczonych okoliczności trudno oprzeć się wrażeniu, że dokonana przez Sąd II instancji ocena potrzeby zastosowania tego przepisu, czy też raczej stwierdzenie braku potrzeby jego zastosowania, jest dowolne, zwłaszcza, że tenże Sąd nie poczynił w istocie rzeczy żadnych ustaleń własnych w tej materii, a czyniący stosowne ustalenia Sąd I instancji, podzielone wszak przez sąd odwoławczy, zajął zgoła odmienne stanowisko. Wobec powyższego stanowiska Sądu Okręgowego co do braku podstaw do zastosowania art. 45 § 2 k.p. nie sposób zaaprobować, albowiem niewątpliwie samo powołanie się przez ten Sąd na wiek powoda i długi okres zatrudnienia u poprzednika prawnego strony pozwanej nie jest wystarczające i nie uprawniało do dokonania takiej oceny.

Trzeba zatem uznać rację skarżącego, gdy twierdzi, że Sąd II instancji nie wyjaśnił wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, nie rozważył już zebranego materiału dowodowego, jak również nie przeprowadził dowodów, które usprawiedliwiałyby tezę, że przywrócenie do pracy powoda jest możliwe i celowe i tym samym brak podstaw do orzekania o odszkodowaniu. W konsekwencji zasadny okazał się zarzut naruszenia przepisów art. 382 i art. 231 § 1 k.p.c.

Przyjęcie zasadności skargi kasacyjnej w zakresie jej podstawy obejmującej naruszenie przepisów postępowania prowadzi do uwzględnienia wniosku powoda o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi II instancji do ponownego rozpoznania. Czyni również trafnym zarzut naruszenia prawa materialnego. Skoro bowiem Sąd Okręgowy nie dokonał ustaleń dotyczących faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, to odmowa zastosowania art. 45 § 2 w związku z art. 56 § 2 k.p. była przedwczesna, a tym samym wadliwa.

Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na mocy art. 398¹⁵ § 1k.p.c. orzekł jak w sentencji.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. w związku z art. 398²¹ k.p.c.