Wyrok z dnia 2003-03-11 sygn. V CKN 1715/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CKN 1715/00

Wyrok

z dnia 11 marca 2003 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Marek Sychowicz.

Sędziowie SN: Marian K. (sprawozdawca), Elżbieta Skowrońska-Bocian.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa M. G. i B. S. przeciwko Gospodarczemu Bankowi P. Spółce Akcyjnej w W. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 11 marca 2003 r. na rozprawie kasacji powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w (...) z dnia 8 czerwca 2000 r. (...), uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w (...), pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 22 grudnia 1999 r. zasądził od pozwanego Banku (...) S.A. w W. na rzecz powodów M. G. i B. S. w częściach równych 150000 zł z odsetkami. U podłoża tego rozstrzygnięcia legło zapatrywanie, że sprzedane powodom maszyny i urządzenia połączone ze sobą i z budynkiem stanowiły jedną rzecz złożoną (nieruchomość budynkową), ta zaś wraz z gruntem była jego częścią składową (art. 48 k.c.).

Sąd Apelacyjny w (...) nie podzielił przytoczonego poglądu i wyrokiem z dnia 8 czerwca 2000 r. zmienił zaskarżony wyrok w całości i powództwo oddalił.

Kasacje powodów M. G. i B. S. - oparte na podstawie pierwszej z art. 393¹ k.p.c. -zawierały zarzut naruszenia art. 47 § 2 i 535 k.c., i zmierzały do zmiany zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Reżim prawny części składowych określają przepisy art. 47-50 k.c., które mają charakter iuris cogentis. Według art. 47 § 2 k.c., częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie da się od niej odłączyć bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.

Rozwinięcie tej zasady oraz wyjątki od niej zawierają inne przepisy. Przykładowo zasada ta co do nieruchomości została rozwinięta w art. 48 i 191 k.c. Pierwszy z nich głosi, że z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale związane z gruntem. Drugi stanowi, że własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową. Z kolei art. 47 § 3 k.c. zawęża zakres zastosowania konstrukcji części składowej. W myśl tego przepisu przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych.

O części składowej rzeczy w rozumieniu art. 47 § 2 k.c. może być mowa tylko w wypadku rzeczy złożonych, czyli obejmujących kilka lub więcej elementów o samodzielnym znaczeniu. Fizyczne i funkcjonalne połączenie w sposób trwały (tekst jedn.: nie do przemijającego użytku) kilku samodzielnych elementów, tak że tworzą one całość w sensie gospodarczym sprawia, iż rzeczą w rozumieniu art. 45 k.c. jest ta właśnie całość. Odłączenie od niej jednego z tych elementów powoduje, że ulega istotnej zmianie możliwość korzystania bądź z odłączonego elementu, bądź z pozostałej reszty. O tym więc, czy określone elementy stanowią części składowe jednej rzeczy złożonej, rozstrzyga obiektywna ocena gospodarczego znaczenia istniejącego między nimi sposobu fizycznego i funkcjonalnego powiązania.

Strona pozwana przyznała, że: "sporne maszyny i urządzenia zostały wbudowane na stałe w nieruchomość budowlaną w K. Ich fizyczne wydanie (...) związane byłoby z rozbiórką tej nieruchomości (...)" (k. 75). Zestawienie zaś tej okoliczności z powyższymi rozważaniami prawnymi prowadzi do wniosku, że objęte żądaniem pozwu maszyny i urządzenia wraz z budynkiem stanowiły jedną rzecz złożoną (nieruchomość budynkową), która była częścią składową gruntu na którym była posadowiona (art. 48 k.c.).

Za nietrafne zatem należało uznać odmienne zapatrywanie Sądu Apelacyjnego, że owe maszyny i urządzenia nie stanowiły jednej rzeczy złożonej, która była częścią składową gruntu, gdyż zostały połączone między sobą oraz z budynkiem w którym je zamontowano jedynie dla przemijającego użytku. Pominął bowiem Sąd Apelacyjny, że zdemontowanie tych maszyn i urządzeń wymagałoby rozbiórki tego budynku. Takie zaś fizyczne, a także funkcjonalne ich powiązania uzasadniają ocenę, według wskazanych wyżej kryteriów, że tworzyły gospodarczą całość, a co za tym idzie, stanowiły część składową gruntu.

Trzeba na koniec zauważyć, że stosownie do art. 47 § 1 k.c., część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych. Dopóty zatem, dopóki dany element stanowi część składową rzeczy, wobec samego niego nie może odnieść skutku żadna czynność rozporządzająca, a więc i przenosząca własność. Z przytoczonego przepisu nie wynika natomiast, oczywiście, zakaz podziału rzeczy złożonej, czyli odłączenia od niej poszczególnych części składowych i przekształcenia ich w ten sposób w odrębne rzeczy, którymi można samodzielnie rozporządzać. W świetle tego przepisu nie ma też, rzecz jasna, przeszkód do skutecznego zaciągnięcia zobowiązań w odniesieniu do poszczególnych części składowych. Dotyczy to również zobowiązań do przeniesienia własności części składowych (przykładem może być sprzedaż cegły z domu przeznaczonego na rozbiórkę). Te ostatnie zobowiązania są jednak zobowiązaniami do przeniesienia własności rzeczy przyszłych, dlatego do ich wykonania nieodzowne jest odłączenie objętej zobowiązaniem części składowej; jej własność przejdzie na nabywcę dopiero po spełnieniu wymagania przewidzianego w art. 155 § 2 k.c., tj. po przeniesieniu na nabywcę posiadania rzeczy powstałej w wyniku odłączenia części składowej (tak też SN w wyroku z dnia 28 czerwca 2002 r. I CK 5/2002 Prawo Bankowe 2002/12 str. 17).

Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku (art. 393¹³ k.p.c.).