Postanowienie z dnia 1998-11-19 sygn. III CKN 28/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 28/98

Postanowienie

z dnia 19 listopada 1998 r.

Przewodniczący: SSN J. Gudowski (spraw.).

Sędziowie SN: M. Wysocka, K. Zawada.

Protokolant: K. Jóskowiak.

Sąd Najwyższy, Izba Cywilna, po rozpoznaniu w dniu 19 listopada 1998 r. na rozprawie sprawy z wniosku K. J. z udziałem B. I., G. B., I. N., A. T. o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po M. B., na skutek kasacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w T. z dnia 18 września 1997 r., sygn. akt I Ca (...), postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Wojewódzkiemu w T. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w S. z dnia 24 marca 1994 r. spadek po M. B., zmarłej w dniu 20 września 1991 r. w S., nabyli na podstawie testamentów z dnia 2 kwietnia i 15 lipca 1991 r. córka K. J. w 13/100 cz., syn G. B. w 57/100 cz. oraz wnuczki I. N. i B. L. po 15/100 cz. Postanowienie to, oddaliwszy rewizję uczestniczki K. J., kwestionującej wysokość udziałów, utrzymał w mocy Sąd Wojewódzki w T. orzeczeniem z dnia 26 maja 1994 r. W trakcie postępowania ustalono m.in., że w skład spadku wchodzi udział w wysokości 3/4 części w nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) o pow. 855 m², zabudowanej domem mieszkalnym, przy czym - w ramach tego udziału - 1/4 część stanowi spadek po mężu spadkodawczyni J. B., zmarłym 14 lipca 1948 r., a to na podstawie postanowienia Sądu Powiatowego w S. z dnia 3 sierpnia 1965 r. stwierdzającego, że prawa do spadku po nim przeszły za podstawie ustawy na dzieci G. B., K. J. i A. T. oraz na wdowę M. B. po 1/4 części.

Już po stwierdzeniu nabycia spadku po M. B. ww. postanowienie Sądu Powiatowego w S. z dnia 3 sierpnia 1965 r. zostało - w wyniku wznowienia postępowania -uchylone orzeczeniem Sądu Rejonowego w S. z dnia 29 listopada 1994 r. Następnie Sąd Rejonowy w K. postanowieniem z dnia 11 września 1996 r. - po raz kolejny orzekł o dziedziczeniu po J. B. stwierdzając, że spadek po nim na podstawie ustawy nabyli: w majątku objętym wspólnością majątkową małżeńską - dzieci G. B., K. J. i A. T. po 1/3 cz., a w majątku odrębnym - wdowa M. B. oraz dzieci G. B., K. J. i A. T. po 1/4 cz.

W tej sytuacji K. J. zażądała zmiany postanowienia z dnia 24 marca 1994 r. stwierdzającego nabycie spadku po M. B., stając na stanowisku, że zmiana udziałów spadkodawczyni w spadku po mężu wpływa na stan spadku po niej, a w związku z tym inaczej kształtują się udziały jej spadkobierców testamentowych.

Postanowieniem z dnia 10 kwietnia 1997 r. Sąd Rejonowy w S. - powołując się na przeszkody formalne wynikające z art. 679 § 1 k.p.c. - wniosek K. J. oddalił. Także apelacja wnioskodawczyni została orzeczeniem Sądu Wojewódzkiego w T. z dnia 18 września 1997 r. oddalona, z tym że Sąd II instancji - odmiennie niż Sąd Rejonowy -przyjął istnienie przesłanek z art. 679 k.p.c., jednak apelacji wnioskodawczyni nie uwzględnił, gdyż doprowadziłoby to, zdaniem Sądu, do obniżenia jej udziału w spadku po M. B. Orzeczenie w tym kierunku - wobec braku apelacji innych spadkobierców - nie było, zdaniem Sądu Wojewódzkiego, możliwe w związku z przepisem art. 384 k.p.c.

Kasacja wnioskodawczyni została oparta na podstawie z art. 393¹ pkt 2 k.p.c. Zarzucając naruszenie art. 384 k.p.c. skarżąca podniosła, że teza Sądu Wojewódzkiego dotycząca pogorszenia jej sytuacji prawnej w stosunku do stanu wynikającego z postanowienia z dnia 24 marca 1994 r. jest nieuzasadniona.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Unormowany w art. 384 k.p.c. zakaz reformationis in peius, rozumiany jako wyłączenie możliwości orzekania na niekorzyść osoby wnoszącej apelację, jeżeli jej przeciwnik orzeczenia nie zaskarżył, oznacza zakaz takiej zmiany rozstrzygnięcia sądu niższej instancji, która prowadziłaby do pogorszenia sytuacji prawnej wnoszącego środek odwoławczy. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że chodzi o sytuację prawną strony ukształtowaną w toku instancji, wytyczoną treścią żądania pozwu (wniosku) oraz zaskarżonego orzeczenia, a nie o jej sytuację prawną w ogóle. Jeżeli zatem żądanie strony nie zostało uwzględnione, w związku z czym wniosła ona środek odwoławczy, to błędne jest - w powołaniu się na zakaz reformationis in peius - oddalenie tego środka z tym uzasadnieniem, że przez zmianę orzeczenia i uwzględnienie żądania pogorszeniu uległaby sytuacja prawna skarżącego, istniejąca zanim zgłosił swoje żądanie.

Stwierdzenie to nabiera szczególnego znaczenia w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, w których sąd nie jest związany żądaniem wnioskodawcy i pozostałych uczestników (art. 677 § 1 k.p.c.), natomiast w postępowaniu apelacyjnym nie funkcjonuje związanie granicami wniosków apelacji ani zakaz uchylenia lub zmiany zaskarżonego postanowienia na niekorzyść uczestnika postępowania, który wniósł apelację (por. uchwałę pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 26 października 1973 r., III CZP 13/73,OSNCP 1974, nr 9, poz. 144, oraz uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1968 r., III CZP 19/68, OSNCP 1968, nr 12, poz. 205). Nie budzi przy tym wątpliwości stanowisko, że postępowanie o zmianę postępowania o stwierdzenie nabycia spadku w trybie art. 679 k.p.c. jest także postępowaniem o stwierdzenie nabycia spadku, a więc wyłożone wyżej zasady dotyczą go w całej rozciągłości.

Przedstawione wyżej konkluzje można zresztą wywieść z samej istoty art. 384 k.p.c., który - ulokowany w dziale V. "Środki odwoławcze" - działa tylko w ramach postępowania odwoławczego sensu stricto, a więc postępowania odznaczającego się cechą dewolutywności. Jest więc jasne, że zakaz w tym przepisie ustanowiony nie obowiązuje ani przy wznowieniu postępowania, ani po wdrożeniu specjalnych postępowań przewidzianych w postępowaniu nieprocesowym, umożliwiających uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia co do istoty sprawy (np. art. 679 w związku z art. 524 § 1 in fine k.p.c.). Tak więc w wyniku wniesienia skargi o wznowienie postępowania lub wniosku o zmianę prawomocnego postanowienia wydanego w postępowaniu nieprocesowym - gdy taką możliwość kodeks przewiduje - może zapaść orzeczenie niekorzystne dla strony wnoszącej skargę lub wniosek. Zakaz reformationis in peius będzie natomiast działał w tych sprawach - na zasadach ogólnych - w toku instancji.

W tym stanie rzeczy, niezależnie od tego, czy rzeczywiście zachodzą w sprawie okoliczności nakazujące orzec na niekorzyść wnioskodawczyni, jest oczywiste, że zaskarżone postanowienie zapadło z naruszeniem art. 384 k.p.c., które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 393¹ pkt 2 k.p.c.), a zatem kasacja uległa uwzględnieniu (art. 393¹³ § 1 przy zastosowaniu art. 108 § 2 w związku z art. 393¹⁹ i art. 391 k.p.c.).