Wyrok z dnia 1998-08-11 sygn. II CKN 329/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 329/98

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 11 sierpnia 1998 r.

Przewodniczący: Sędzia SN T. Domińczyk.

Sędziowie SN: B. Czech (spr.), G. Filcek.

Sentencja

Sąd Najwyższy Izba Cywilna po rozpoznaniu w dniu 11 sierpnia 1998 r. na rozprawie, sprawy z powództwa Gizeli Z., przeciwko Józefowi Z.,o rozwód, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 30 grudnia 1997 r.,

1. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddala apelację pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego z dnia 17 marca 1997 r. i zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 100 zł. (sto złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

2. zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 680 zł. (sześćset osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki wyrokiem z 17 III 1997 r.:

1. rozwiązał przez rozwód z winy obu stron małżeństwo Józefa Z. i Gizeli Z., zawarte w USC w R. 29.XII.1964 r. za numerem aktu (...);

2. orzekł eksmisję Józefa Z. z domu jednorodzinnego położonego w R. przy ul. N.(...);

3. orzekł o kosztach sądowych;

4. koszty zastępstwa adwokackiego zniósł wzajemnie między stronami.

Rozstrzygnięcie oparł Sąd Wojewódzki na następujących ustaleniach i wnioskach:

Z małżeństwa stron pochodzi pełnoletnia i zamężna już córka. W kilka lat po ślubie strony zamieszkały w domu, stanowiącym majątek odrębny powódki, nabyty w drodze dziedziczenia. Prawidłowo układające się pożycie małżeńskie uległo pogorszeniu w roku 1986, kiedy to pozwany nawiązał intymne kontakty z jedną pracownicą przedsiębiorstwa w którym był dyrektorem. Doprowadziło to do zaostrzenia stosunków między małżonkami i do awantur. Powódka zerwała pożycie fizyczne z pozwanym, ten zaś coraz częściej przebywał poza domem wyjeżdżając na długotrwałe delegacje. W czasie awantur pozwany pobił powódkę, rozrzucał rzeczy, groził spaleniem domu, nie interesował się stanem zdrowia żony. Raz - kiedy pozwana w nocy nie otworzyła mu drzwi - rozbił siekierą framugę drzwi balkonowych. Z tych względów powódka często przebywała poza domem nocując u córki i zięcia a do domu przychodziła tylko po to, by nakarmić psy. Gdy pozwany przeszedł na rentę inwalidzką, a powódka wystąpiła z pozwem o rozwód, doszło do ostatecznego zerwania więzi między stronami. Powódka ponownie zamieszkała w swoim domu, doprowadziła do zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej, pozwany bowiem pretensje do majątku spadkowego powódki. Na tym tle doszło do wielu konfliktów i wrogości między stronami, która przerodziła się w nienawiść. W budynku powódki mieszka córka stron z mężem i dzieckiem i prowadzi tam gabinet dentystyczny. Powódka zaś prowadzi biuro rachunkowe. Pozwany po przejściu na rentę i utracie stanowiska dyrektora nie chciał pogodzić się z tym stanem rzeczy. Denerwowały go osoby trzecie przychodzące do żony i córki w sprawie prowadzonej przez nie działalności, co wyzwalało w nim agresję nawet w stosunku do tych osób. Powódka przy pomocy prowizorycznych ścianek działowych wydzieliła pozwanemu przeznaczoną dla niego część mieszkania. Ze względu na to, że pozwany nie partycypował w kosztach utrzymania domu powódka pozbawiła mieszkanie przez niego zajmowane prądu, ogrzewania i wody. Budynek jest zdewastowany. Strony kontaktują się ze sobą porozumiewając się za pomocą zapisów na ścianach działowych i "robią sobie na złość". Z inicjatywy stron doszło do kilku spraw cywilnych i karnych. Z tych względów Sąd Wojewódzki uznał, że rozkład pożycia małżeńskiego stron nastąpił w 1986 r. i ma on cechy zupełności oraz trwałości oraz że został zawiniony przez obie strony. Zachowanie się pozwanego świadczy o takim postępowaniu, które uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie z pozostałymi członkami rodziny. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd Wojewódzki wskazał art. 56, 57 i 58 § 2 k.r.o.

Na skutek kasacji pozwanego Sąd Apelacyjny, wyrokiem z 30.XII.1987 r.:

1. zmienił zaskarżony wyrok w części uwzględniającej żądanie eksmisji pozwanego i orzekającej o związanych z nią kosztach sądowych w ten sposób, że oddalił powództwo w tym zakresie;

2. dokonał podziału mieszkania stron "do korzystania po rozwodzie" w ten sposób, że powódka będzie korzystać z pokoju na piętrze o powierzchni 7,06 m² oraz drugiego pokoju o powierzchni 12,83 m² w którym mieści się biuro podatkowe, pozwany będzie uprawniony do korzystania z pokoju na parterze o powierzchni 13 m² , usytuowanej tam kuchni o powierzchni 13,35 m² oraz ubikacji, a korytarz będzie do wspólnego użytku;

3. zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 100 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania za drugą instancję.

Sąd Apelacyjny przyjął, że w wyroku rozwodowym orzeczenie eksmisji jednego z małżonków może nastąpić tylko w wypadkach wyjątkowych. Sytuacja taka zachodzi kiedy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie (art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o.). Postępowanie pozwanego można zakwalifikować jako rażąco naganne, ale obie strony zachowują się w sposób naganny, zaś od sierpnia 1994 r. doszło do całkowitego odseparowania stron. Ratio legis przepisu art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o. polega na tym, aby po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód nie zamieszkiwały razem dwie osoby, których wspólne zamieszkiwanie jest niemożliwe, a to ze względu na naganne zachowanie jednej z nich, przy czym uwzględnienie żądania eksmisji może uzasadniać istnienie takiej sytuacji w dacie orzekania rozwodu. Tymczasem w dacie tej nie zachodzą przesłanki z wymienionego przepisu. Obie strony zachowują się w sposób naganny. Wzajemna agresja oraz wrogość, jaką przejawiają w stosunku do siebie, przemawia za tym, aby nie zamieszkiwały wspólnie. Jednakże - zdaniem Sądu Apelacyjnego - nie sposób uznać aby okoliczności te obciążały wyłącznie pozwanego i aby można było przyjąć, że zachodzi wyjątkowy wypadek o jakim mowa w art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o.

Powódka w kasacji, zarzucając naruszenie art. 58 § 2 k.r.o. przez przyjęcie, iż: 1/ w sprawie nie zachodzą przesłanki zastosowania normy z art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o., gdyż zachowanie pozwanego po wydaniu przez Sąd Wojewódzki postanowienia o sposobie korzystania przez strony ze wspólnego mieszkania, nie nosiło cech rażąco nagannego postępowania, o jakim mowa w tym przepisie, 2/ w sprawie zachodzą przesłanki do orzeczenia o korzystaniu przez strony ze wspólnego mieszkania na podstawie art. 58 § 2 zd. 3 k.r.o., wniosła o "uchylenie" zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego i "orzeczenie co do istoty sprawy (art. 393¹⁵ k.p.c.) poprzez uwzględnienie żądania powódki w przedmiocie eksmisji pozwanego (...) oraz o orzeczenie o kosztach postępowania, zgodnie ze zgłoszonymi wcześniej wnioskami oraz o kosztach wywołanych wniesioną kasacją (...).

Pozwany wniósł o oddalenie kasacji i zasądzenie na jego rzecz od powódki kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1. Dla oceny przez Sąd Najwyższy, rozpoznający kasację, trafności zarzutu naruszenia prawa materialnego miarodajny jest stan faktyczny sprawy, będący podstawą wydania zaskarżonego wyroku (por. wyrok SN z 7 III 1997 r., II CKN 18/97, OSNC 1997, z. 8, poz. 112). W rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny, nie prowadząc uzupełniającego postępowania dowodowego, przyjął stan faktyczny sprawy ustalony przez Sąd pierwszej instancji, lecz ocenił go odmiennie.

2. W wyroku rozwodowym orzeczenie eksmisji jednego z małżonków może nastąpić tylko w wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia dalsze wspólne zamieszkiwanie rozwiedzionych małżonków (art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o.). Zwrot "wypadek wyjątkowy" oznacza, że sąd rozwodowy może orzec eksmisję tylko wyjątkowo, mianowicie wtedy, gdy zawinione przez małżonka jego rażąco naganne postępowanie uniemożliwia dalsze wspólne zamieszkiwanie rozwiedzionych małżonków Rażąco naganne postępowanie ma miejsce zwłaszcza wtedy, gdy stałe nadużywanie przez małżonka alkoholu, wywoływanie awantur i dopuszczanie się aktów przemocy stanowi zagrożenie dla życia, zdrowia lub spokoju pozostałego małżonka i innych członków rodziny (por. tezę VI uchwały Izby Cywilnej SN z 13.I.1978 r., III CZP 30/77, OSNCP 1978, z. 3, poz. 39).

Sąd Apelacyjny przyjął, że postępowanie pozwanego było rażąco naganne.

Jednocześnie Sąd ten uznał, że skoro małżonkowie faktycznie już odseparowali się, a nagannie zachowywała się również powódka, to nie można zasadnie twierdzić, iż mamy do czynienia z wyjątkowym wypadkiem, o jakim mowa w art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o. Stanowisko to nie jest trafne z dwóch przyczyn: 1/ w realiach rozpoznawanej sprawy - przytoczonych wyżej obszernie za ustaleniami faktycznymi Sądu - nie można - co do stopnia naganności - stawiać na równi zachowania się obu stron; zachowanie się pozwanego jawi się jako bardziej naganne, czemu zresztą dał wyraz sam Sąd Apelacyjny stwierdzając, że było ono "rażąco" naganne, 2/ wprawdzie w dacie wyrokowania przez Sąd drugiej instancji małżonkowie byli już faktycznie odseparowani, jednak stan zagrożenia dla powódki rażąco nagannym zachowaniem się pozwanego nie ustał. Uzasadnia to przyjęcie, że mamy do czynienia z "wyjątkowym wypadkiem" w rozumieniu tego przepisu. Wypadek taki może bowiem wystąpić również w sytuacji, gdy rażąco naganne zachowanie się małżonka wobec drugiego małżonka, uniemożliwiające dalsze wspólne zamieszkiwanie rozwiedzionych małżonków wprawdzie już ustało, jednak w dalszym ciągu istnieje zagrożenie wystąpienia takiego zachowania się. Tym samym spełnione zostały obie przesłanki z art. 58 § 2 zd. 2 k.r.o. do orzeczenia eksmisji pozwanego, a skoro Sąd Apelacyjny przyjął odmiennie, to zarzut naruszenia tego przepisu jest usprawiedliwiony.

W okolicznościach faktycznych sprawy orzekanie o sposobie korzystania z mieszkania staje się zbędne, skoro rozwiedzeni małżonkowie faktycznie są odseparowani.

Dlatego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 393¹⁵ k.p.c. oraz art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 393¹⁹ i 391 k.p.c.