Postanowienie z dnia 2003-10-02 sygn. V CK 239/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CK 239/02

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 2 października 2003 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Mirosława Wysocka.

Sędziowie SN: Hubert Wrzeszcz, Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Barbary K. przy uczestnictwie Pawła K. o podział majątku dorobkowego, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 2 października 2003 r., kasacji uczestnika postępowania od postanowienia Sądu Okręgowego w W. z dnia 8 stycznia 2002 r., uchyla zaskarżone postanowienie z wyłączeniem rozstrzygnięcia uchylającego pkt 1 ppkt 9 o zaliczeniu do majątku dorobkowego kwoty 300 zł (trzysta złotych) tytułem równowartości telewizora marki Hitachi (pkt I) oraz oddalającego apelację wnioskodawczyni (pkt II) i w uchylonym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy - w uwzględnieniu apelacji uczestnika postępowania Pawła K. uchylił w pkt 1 ppkt 9 orzeczenia Sądu pierwszej instancji ustalającego, ze majątkiem dorobkowym stron objęta jest kwota 300 zł stanowiąca równowartość telewizora marki Hitachi. Natomiast w uwzględnieniu apelacji wnioskodawczyni Barbary K. nakład uczestnika postępowania z majątku odrębnego na majątek wspólny ustalony na kwotę 20.241 zł obniżył do kwoty 4.300 zł, a zasądzoną od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 2.503 zł podwyższył do 22.084 zł. Nadto orzekł o kosztach postępowania. W ocenie Sądu Okręgowego uczestnik postępowania w ogóle nie zgłosił przed Sądem pierwszej instancji żądania zwrotu nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny w postaci kosztów wybudowania domu (art. 187 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Sąd Rejonowy nie był zatem władny samodzielnie ich ustalać ani rozliczać wbrew postanowieniom art. 321 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. W myśl zaś art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. sąd orzekający w sprawie o podział majątku dorobkowego ma - stosownie do art. 684 w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. - obowiązek z urzędu ustalić tylko skład i wartość majątku ulegającego podziałowi i dokonać jego podziału. Wszelkie zaś inne roszczenia, które stosownie do art. 686 w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. powinny być rozstrzygnięte w sprawie o podział majątku dorobkowego, w tym nakłady z majątku odrębnego na majątek wspólny -podlegają rozpoznaniu tylko wtedy, gdy zostaną zgłoszone.

Kasację złożył uczestnik postępowania Paweł K.

Skarżący zarzucił naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy, a w szczególności

1) naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic rozpoznania apelacji,

2) naruszenie art. 567 k.p.c. i 187 k.p.c. poprzez uznanie, że stanowisko procesowe uczestnika postępowania musi być zgłoszone w formie oraz przy spełnieniu warunków przewidzianych w art. 187 k.p.c.

Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów postępowania według norm przepisanych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Materialnoprawne przepisy dotyczące podziału - po ustaniu małżeńskiej wspólności ustawowej - majątku, który był objęty tą wspólnością zawierają art. 43-46 k.r.o. Poza odrębnym unormowaniem dotyczącym udziałów małżonków w majątku wspólnym (art. 43 k.r.o.), kwestii rozliczeń z wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków (lub odwrotnie) oraz zaspokojenia długu jednego z małżonków z majątku wspólnego (art. 45 k.r.o.), do podziału majątku wspólnego stosuje się -w myśl art. 46 k.r.o. - odpowiednio przepisy o dziale spadku. Te przepisy z kolei przewidują odpowiednie stosowanie przepisów art. 617-625 k.p.c.

Sąd Apelacyjny stwierdzając, że uczestnik postępowania Paweł K. skutecznie nie zgłosił roszczenia o zwrot nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny odwołał się do wymagań wynikających z art. 187 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., którym w ocenie tego Sądu nie sprostał - w toku długotrwałego postępowania - wymieniony skarżący. Forsował on najpierw nieuzasadnione - zdaniem tego Sądu - stanowisko jakoby nieruchomość, na którą dokonał nakładów, stanowiła jego majątek odrębny. Potem dopiero i to z tzw. ostrożności procesowej, na wypadek przyjęcia, że nieruchomość stanowi składnik majątku dorobkowego, wnosił o przyznanie mu tego składnika za spłatą na rzecz wnioskodawczyni i "z uwzględnieniem nakładów uczestnika postępowania poczynionych z majątku odrębnego". W myśl powołanego przez Sąd Okręgowy przepisu, pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a ponadto w każdym wypadku zawierać dokładnie określone żądanie i przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie. Pozew może zawierać także i inne składniki. Oczywistym jest, że pozew należy do pism procesowych kwalifikowanych, ponieważ - powinien - oprócz ogólnych składników każdego pisma procesowego - zawierać inne, sobie tylko właściwe elementy. Wniosek w postępowaniu nieprocesowym o wydanie określonej treści postanowienia powinien spełniać te same warunki co pozew (art. 511 § 1 k.p.c.).

Do elementów obligatoryjnych należą: dokładnie określone żądanie oraz przytoczenie okoliczności faktycznych. Te elementy odróżniają wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego od zwykłych pism procesowych. Zgodnie z art. 187 k.p.c. wniosek powinien jeszcze zawierać dodatkowe elementy, jak wskazanie wartości przedmiotu postępowania w sprawach majątkowych a w miarę potrzeby - określenie właściwości sądu. Może oczywiście zawierać także elementy fakultatywne.

Trafnie Sąd Okręgowy stwierdził, że uczestnik postępowania dowodził, iż w skład majątku dorobkowego wchodzą jedynie ruchomości, natomiast nieruchomość - według jego stanowiska - została w całości zabudowana nakładami pochodzącymi w całości z majątku odrębnego. Skoro w ocenie tego Sądu uczestnik postępowania dążył do odzyskania wszystkich nakładów poczynionych na sporną nieruchomość, to istota czy podjęte przez niego czynności można uznać za wystarczające nie może być oparta na użyciu określonego sformułowania, lecz czy zgłaszający przytoczył okoliczności faktyczne indywidualizujące zgłoszone żądanie, a żądanie spełnienia świadczenia w postaci zasądzenia sumy pieniężnej dostatecznie określa tę sumę. Instytucja żądania ewentualnego zgłoszonego obok żądania zasadniczego, do którego odwołał się Sąd drugiej instancji, funkcjonuje w praktyce sądowej. Traktowana jest ona, co trafnie podkreślono w kasacji, jako wyraz zapobiegliwości strony, rozszerzający swobodę jej działania w sposób nie osłabiający roszczenia zasadniczego, a sądowi orzekającemu stwarza możliwość wyboru z dwu zgłoszonych żądań, tego, które uznał za uzasadnione.

Sąd pierwszej instancji nie dostrzegł przeszkód do merytorycznego rozstrzygnięcia o żądaniu ewentualnym. Zwięzła, krańcowo przeciwstawna, wypowiedź Sądu drugiej instancji czyni niezbędnym choćby ograniczonego odwołania się do danych z akt sprawy, toczącego się prawie pięć lat postępowania w przedmiotowej sprawie. W toku tego długotrwałego postępowania, uczestnik postępowania wykazywał aktywność w zakresie wykazania zasadności żądania zasadniczego, wskazując na rozmiar, zakres i wysokość dokonanych przez niego nakładów z majątku odrębnego na sporną nieruchomość. Żądanie ewentualne nie jest żądaniem samodzielnym a jego byt zależny jest od żądania zasadniczego. Nie mogły być zatem pominięte twierdzenia, wnioski i oświadczenia skarżącego składane na wykazanie zasadności żądania zasadniczego.

Oczywiście chybionym jest twierdzenie jakoby uczestnik postępowania nie podał sumy pieniędzy na jaką opiewa to roszczenie. W piśmie z dnia 21 lutego 2000 r. uczestnik postępowania określił całkowity koszt budowy), a następnie przytoczył wysokość spłaconego kredytu przez jego matkę i brata dnia 29 stycznia 1988 r., ściśle określił wysokość darowizn na jego rzecz poczynionych przez rodziców ze wskazaniem źródła pochodzenia tych środków finansowych. Pismo to zawiera także wskazanie dalszych wydatków z określeniem ich wysokości i przeznaczenia. Zostało ono pominięte przez Sąd drugiej instancji a brak jest w obowiązujących przepisach podstaw do wysuwania dalej idących wymagań w odniesieniu do wskazanych licznych tamże pozycji określonych co do ich wysokości. Uczestnik postępowania kierując takiej treści pismo do Sądu orzekającego określił przedmiot i podstawę faktyczną, która w świetle jego oceny uzasadniała - tak ujętemu twierdzeniu -udzielenie ochrony prawnej przez wydanie orzeczenia odpowiadającego zindywidualizowanym przytoczonym okolicznościom faktycznym. Nie wskazał Sąd Okręgowy wadliwości bądź niezachowania przez uczestnika innych w tym także formalnych wymagań w odniesieniu do roszczenia opartego na tej samej podstawie faktycznej, zgłoszonego w dalszej kolejności, na wypadek nie uwzględnienia zgłoszonego żądania zasadniczego. Zarzut naruszenia art. 567 k.p.c. został w kasacji wykazany, co przesądza o zasadności podstawy kasacji przewidzianej w art. 393¹ pkt 2 k.p.c. Zaskarżone orzeczenie podlega uchyleniu z wyłączeniem prawomocnego rozstrzygnięcia wyłączającego z majątku dorobkowego stron kwotę 300 zł tytułem równowartości telewizora marki Hitachi i oddalenia apelacji wnioskodawczyni a sprawa podlega przekazaniu do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi.

Zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. pomija bezsporną okoliczność, że apelacja wnioskodawczyni zarzucała wadliwe rozliczenie stron z tytułu nakładu na sporną nieruchomość przez błędne przyjęcie, że kredyt spłacony w 1988 r. został uregulowany z zasobów finansowych rodziny uczestnika postępowania Pawła K. i nakład ten stanowi jego majątek odrębny. Skoro granice apelacji są określone przede wszystkim przez zakres (granice) zaskarżenia, to zarzuty i wywody kasacji o naruszeniu art. 378 § 1 k.p.c. w konfrontacji z apelacją wnioskodawczyni - w całości upadają.

Z powyższych przyczyn i na podstawie powołanych przepisów należało orzec jak w sentencji postanowienia.