Wyrok z dnia 2004-03-25 sygn. II CK 89/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CK 89/03

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 25 marca 2004 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Helena Ciepła (spr.).

Sędziowie SN: Bronisław Czech, Maria Grzelka.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jana B., Henryka G. oraz Mariana K. przeciwko Gminie W. o zapłatę 160.000 zł, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 17 marca 2004 r., kasacji powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w P. z dnia 15 października 2002 r.,

oddala kasację i zasądza od powodów Jana B., Henryka G. i Mariana K. solidarnie na rzecz strony pozwanej kwotę 1.800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny w P. zaskarżonym orzeczeniem zmienił wyrok Sądu Okręgowego w G. i oddalił powództwo o zwrot wartości korzyści z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Rozstrzygnięcie to oparł na następujących, aprobowanych ustaleniach Sądu pierwszej instancji.

W dniu 3 września 1998 r. pozwana Gmina zawarła ze Spółką z o.o. "U." przedwstępną notarialną umowę sprzedaży ośrodka wypoczynkowego pod nazwą "U.". W umowie tej Spółka zobowiązała się do wykonania na terenie obiektu prac remontowo-modernizacyjnych (m.in. remontu kotłowni i ogrzewania), których koszt miał stanowić ekwiwalent za korzystanie przez Spółkę z obiektu od dnia 2 września 1998 r. do daty zawarcia umowy przyrzeczonej (15 stycznia 1999 r.). W razie niewykonania tych prac, pozwanej Gminie przysługiwało prawo odstąpienia od umowy, a w przypadku uchylenia się przez Spółkę od zawarcia umowy przyrzeczonej, Gmina mogła zatrzymać nakłady nieodpłatnie.

Wykonanie tych prac Spółka "U." umową z dnia 25 września 1998 r. powierzyła powodom. Umowę za Spółkę podpisał księgowy I. S., na podstawie ogólnego pełnomocnictwa prezesa. Powodowie po wykonaniu tych prac i dokonaniu ich odbioru nie otrzymali jednak wynagrodzenia z uwagi na problemy finansowe Spółki. Z tej przyczyny Spółka rozwiązała z powodami umowę, sporządzono protokół ze zwrotnego przekazania im urządzeń kotłowni, których powodowie nie wymontowali, ponieważ pozwana Gmina przejęła nieruchomość i odmówiła ich wydania.

Według wyceny z lutego 1999 r. nieruchomość ta była warta 118.400 zł, a Gmina sprzedała ją za 840 tys. zł.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Apelacyjny nie podzielił oceny jurydycznej Sądu pierwszej instancji przyjmującej, że powodom przysługuje roszczenie oparte na przepisie art. 405 k.c., bo pozwana Gmina uzyskała ich kosztem, bez podstawy prawnej, korzyść majątkową o wartości poczynionych nakładów na nieruchomość. Uznał mianowicie, że nabycie przez pozwaną Gminę tych nakładów stanowiło ekwiwalentną wymianę świadczeń. Według umowy przedwstępnej miała ona bowiem prawo przejąć nieruchomość wraz z nakładami jako wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości w okresie przed zawarciem umowy przyrzeczonej. W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że nie doszło do wzbogacenia pozwanej kosztem powodów, co skutkowało zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa.

W kasacji, opartej na podstawie wywiedzionej z art. 393¹ pkt 1 k.p.c., skarżący zarzucili naruszenie art. 405 k.c. przez jego błędną wykładnię prowadzącą do przyjęcia, że na skutek umowy między właścicielem a posiadaczem rzeczy, osobie trzeciej, która poczyniła na tę rzecz nakłady nie przysługuje roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. W konkluzji wnieśli o zmianę zaskarżonego orzeczenia przez oddalenie apelacji bądź jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W sytuacji, w której skarżący nie zarzuca, jak w przedmiotowej sprawie, naruszenia przepisów postępowania przez poczynienie wadliwych ustaleń, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, dla oceny trafności zarzutu naruszenia prawa materialnego, miarodajny jest stan faktyczny przyjęty za podstawę wydania zaskarżonego orzeczenia, który wiąże Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym.

Problem, który wyczerpuje istotę rozpoznawanej sprawy i jest przedmiotem zarzutu kasacyjnego sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy podstawę prawną przysporzenia w rozumieniu art. 405 k.c. może stanowić umowa między wzbogaconym a osobą trzecią, a mianowicie, czy dokonane przez powodów nakłady w wykonaniu umowy z osobą trzecią, były zdarzeniem, które bez podstawy prawnej spowodowało uzyskanie ich kosztem korzyści majątkowej przez pozwaną Gminę.

Istota bezpodstawnego wzbogacenia, uzasadniającego roszczenie o wydanie korzyści w naturze bądź też o zwrot jej wartości, sprowadza się do uzyskania przez osobę wzbogaconą kosztem osoby zubożonej korzyści majątkowej bez podstawy prawnej (art. 405 k.c.). Bezpodstawne wzbogacenie ma miejsce wtedy, gdy w rezultacie określonego zdarzenia następuje wzbogacenie jednej osoby kosztem innej, czyli gdy zachodzi wzajemna zależność pomiędzy uzyskaniem korzyści majątkowej przez wzbogaconego a uszczerbkiem majątkowym doznanym przez zubożonego (tak też Sąd Najwyższy w motywach uchwały z dnia 5 października 1974 r., III CZP 53/74, OSNC 1975 r., nr 9, poz. 131). Drugą przesłanką roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest uzyskanie korzyści majątkowej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej. Jej brak ujmowany jest w judykaturze i piśmiennictwie w sposób zobiektywizowany - jako brak tytułu prawnego legitymizującego przesunięcie korzyści majątkowej do majątku wzbogaconego. Tytuł ten może wynikać z czynności prawnej, ustawy, aktu administracyjnego bądź orzeczenia sądowego. Prawną podstawę przysporzenia może stanowić również czynność prawna osoby trzeciej, co w literaturze określa się mianem wzbogacenia ex contractu alieno. W orzeczeniu z dnia 28 czerwca 1938 r. CII 3337/37 (OSP 1939, poz. 17) Sąd Najwyższy przyjął, że pożyczkodawcy nie przysługuje roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia przeciwko osobie, której pożyczkobiorca darował pożyczoną sumę, ponieważ podstawę prawną przysporzenia stanowi w tym przypadku umowa darowizny usprawiedliwiająca wzbogacenie, a tym samym czyniąca je zgodnym z porządkiem prawnym. Pogląd ten Sąd Najwyższy w składzie obecnym podziela.

Wprawdzie kodeks cywilny odrębnie reguluje nienależne świadczenie, jako szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia, oparty na braku podstawy prawnej w postaci zobowiązania między wzbogaconym a zubożonym (art. 410 § 2 k.c.), jednakże z takiego unormowania nie należy wyprowadzać wniosku, że podstawy prawnej przesunięcia majątkowego nie można poszukiwać poza stosunkiem zubożony - wzbogacony, w szczególności w umowie tego ostatniego z osobą trzecią. W konsekwencji należy przyjąć, że nie zachodzi bezpodstawne wzbogacenie, jeżeli przejście korzyści z majątku zubożonego do majątku wzbogaconego następuje na podstawie umowy wzbogaconego z osobą trzecią.

Przenosząc te rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, że wbrew stanowisku skarżących, uzyskane przez pozwaną Gminę przysporzenie w postaci wartości poczynionych przez nich nakładów na nieruchomość, nie jest pozbawione podstawy prawnej. Stanowi ją bowiem umowa przedwstępna zawarta przez pozwaną Gminę ze Spółką z o.o. "U.", 78 według której nakłady stanowiły wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości do czasu zawarcia umowy przyrzeczonej. W rezultacie nie można nawet przyjąć istnienia wzbogacenia po stronie Gminy, skoro uzyskała ona nakłady w ramach ekwiwalentnej wymiany świadczeń.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy oddalił kasację (art. 393¹² k.p.c.), orzekając o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 98 w zw. z art. 391 § 1 i art. 393¹⁹ k.p.c.