Postanowienie z dnia 1995-08-23 sygn. III CRN 34/95

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 34/95

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 23 sierpnia 1995 r.

Protokół przejęcia majątku na cele reformy rolnej nie jest dokumentem, na podstawie którego można dokonać w księdze wieczystej wpisu prawa własności Skarbu Państwa. Protokół taki ma jedynie znaczenie jako urzędowe poświadczenie faktu, że majątek został objęty zarządem państwowym (art. 6 dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej - jedn. tekst: Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13).

Przewodniczący: sędzia SN K. Kołakowski.

Sędziowie SN: B. Myszka, A. Wypiórkiewicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora P. Wiśniewskiego, po rozpoznaniu w dniu 23 sierpnia 1995 r. na rozprawie sprawy z wniosku Skarbu Państwa - Urzędu Rejonowego w W.M, z udziałem Jana S., o założenie księgi wieczystej, na skutek rewizji nadzwyczajnej Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego (...) od postanowienia Sądu Rejonowego w Wysokiem Mazowieckiem z dnia 20 maja 1993 r. sygn. akt (...)

p o s t a n o w i ł: uchylić zaskarżone postanowienie i dokonane w księdze wieczystej wpisy oraz przekazać wniosek Sądowi Rejonowemu w Wysokiem Mazowieckiem do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy na wniosek Urzędu Rejonowego w Wysokiem Mazowieckiem, postanowieniem z dnia 20 maja 1993 r., założył księgę wieczystą Kw nr (...) dla nieruchomości położonej we wsiach N. i C., obejmującej 18,7661 ha powierzchni, a w dziale II dokonał wpisu prawa własności Skarbu Państwa. Wniosek o założenie księgi wieczystej z wpisem Skarbu Państwa jako właściciela został uwzględniony na podstawie - poza materiałem geodezyjnym - dwóch protokołów z dnia 21 listopada 1944 r. w sprawie przejęcia na cele reformy rolnej na mocy dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej majątków ziemskich, w skład których wchodziła także wymieniona na wstępie nieruchomość. Z treści tych protokołów wynika, że Komisarz Ziemski przekazał majątki w zarząd wymienionym w nich osobom.

W dniu 7 lipca 1995 r. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego zaskarżył rewizję nadzwyczajną postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 20 maja 1993 r. domagając się jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Rewizja oparta została na zarzucie rażącego naruszenia art. 1 dekretu z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach hipotecznych (gruntowych) prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej (Dz. U. Nr 39, poz. 233), § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 10, poz. 51) i art. 15 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.). Rewizja nadzwyczajna zawiera także zarzut naruszenia interesu Rzeczypospolitej Polskiej.

Stosownie do zajętego w rewizji nadzwyczajnej stanowiska, z przytoczonych przepisów wynika, że tytułem do wpisania na rzecz Skarbu Państwa w księdze wieczystej własności danej nieruchomości jest zaświadczenie wojewódzkiego urzędu ziemskiego, stwierdzające, że nieruchomość przejęta została na cele reformy rolnej. Natomiast przedłożone przez Urząd Rejonowy protokoły przejęcia majątku na cele reformy rolnej stanowią jedynie potwierdzenie objęcia nieruchomości w zarząd przez organ administracji państwowej.

Zaskarżone orzeczenie godzi w konstytucyjną zasadę ochrony własności osobistej, a wobec tego upływ terminu przewidzianego w art. 421 § 2 k.p.c. nie stoi na przeszkodzie wniesieniu rewizji nadzwyczajnej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna jest w pełni uzasadniona z przyczyn stanowiących o podstawie zaskarżenia przytoczonej przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Stosownie do brzmienia art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 8 sierpnia 1946 r. o wpisywaniu w księgach hipotecznych (obecnie wieczystych) prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej (Dz. U. Nr 39, poz. 233), tytułem takiego wpisu jest zaświadczenie wojewódzkiego urzędu ziemskiego stwierdzające, że nieruchomość jest przeznaczona na cele reformy rolnej na podstawie dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (jedn. tekst: Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13). Urzędy ziemskie zostały uprawnione do orzekania, czy dana nieruchomość podpada pod działanie dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej (por. § 5 ust. 1 rozp. b. Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej - Dz. U. Nr 10, poz. 51). Stąd też zrozumiałe jest, dlaczego zaświadczenie wojewódzkiego urzędu ziemskiego uznano - według przyjętego wówczas uregulowania - za podstawę wniosku o wpis prawa własności Skarbu Państwa, aczkolwiek ono samo, nie będąc decyzją administracyjną, nie może ostatecznie przesądzić, czy dana nieruchomość podlega przejęciu na cele reformy rolnej (por. w tym przedmiocie m.in. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 września 1991 r. III CZP 90/91, OSNCP 1992, z. 5, poz. 72). Na podstawie art. 3 dekretu z dnia 12 sierpnia 1946 r. o zespoleniu urzędów ziemskich z władzami administracji ogólnej (Dz. U. Nr 43, poz. 248) sprawy należące do wojewódzkich i powiatowych urzędów ziemskich zostały przekazane odpowiednio wojewodom i starostom, później zaś przejęły je prezydia wojewódzkich i powiatowych rad narodowych (por. przepisy ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej - Dz. U. Nr 17, poz. 130). Według natomiast obecnego stanu prawnego, podstawę wpisu na rzecz Skarbu Państwa prawa własności nieruchomości ziemskiej przejętej na cele reformy rolnej stanowi zaświadczenie wojewody, stwierdzające, że nieruchomość ta przeszła na własność Skarbu Państwa w trybie dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (por. art. 53 § 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej w zw. z art. 4 ust. 1 tejże ustawy - Dz. U. Nr 21, poz. 123 ze zm., oraz stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale dnia 28 kwietnia 1994 r. III CZP 49/94, OSNCP 1994, z. 11, poz. 218).

Sprawa ujawniania w drodze wpisu w postępowaniu wieczysto-księgowym własności państwa, której przedmiotem są nieruchomości ziemskie przejęte na cele reformy rolnej, na podstawie zaświadczenia organu administracyjnego, została zatem przesądzona normatywnie. Można tu wszakże nadmienić, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się dopuszczalność wpisu prawa własności państwowej na podstawie zaświadczenia wydanego przez właściwy organ administracyjny z mocy art. 217 § 1 k.p.c. także i w innych sprawach (por. uchwałę z dnia 9 lipca 1993 r. III CZP 91/93, która dotyczy wpisu prawa własności nieruchomości, nabytego przez Skarb Państwa z mocy art. 32 ust. 2 cyt. wyżej ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej - OSNCP 1994, z. 2, poz. 29, oraz uchwałę z dnia 20 września 1994 r. III CZP 108/94 co do własności gruntu zajętego pod drogę publiczną - OSNC 1995, z. 2, poz. 28). W postępowaniu sądowym zaświadczenia takie stwarzają domniemanie zgodności z prawdą zawartego w nich poświadczenia (por. art. 245 § 2 k.p.c. i uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1995 r. III CZP 172/94, OSNC 1995, z. 4, poz. 65).

Natomiast protokół przejęcia majątku na cele reformy rolnej nie jest dokumentem, na podstawie którego można dokonać w księdze wieczystej wpisu prawa własności Skarbu Państwa (art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.). Protokół taki ma jedynie znaczenie jako urzędowe poświadczenie faktu, że majątek został objęty zarządem państwowym (art. 6 dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej - jedn. tekst: Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13). Wynika to zresztą z samej treści protokołów, na podstawie których Sąd Rejonowy założył księgę wieczystą z wpisem prawa własności Skarbu Państwa.

Z tych względów zaskarżone postanowienie i dokonane w księdze wieczystej wpisy zapadły z rażącym naruszeniem powołanych przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego przepisów prawa, które zostały już wyżej przytoczone. Skoro wnioskodawca nie przedłożył niezbędnego w sprawie dokumentu, Sąd Rejonowy powinien był wyznaczyć mu odpowiedni termin do usunięcia przeszkody w trybie art. 48 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.), po czym - w razie bezskutecznego upływu terminu - wniosek oddalić.

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, na podstawie art. 422 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i wpisy oraz przekazał wniosek Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Takiemu orzeczeniu nie stoi na przeszkodzie upływ terminu przewidzianego w art. 421 § 2 k.p.c., gdyż zaskarżone orzeczenia naruszają interes Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że godzą w konstytucyjnie chronioną własność osobistą.

OSNC 1995 r., Nr 12, poz. 184