Uchwała z dnia 1998-02-05 sygn. III CZP 71/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 71/97

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 5 lutego 1998 r.

Przewodniczący: sędzia SN T. Domińczyk.

Sędziowie SN: A. Dąbrowski (sprawozdawca), K. Zawada.

Sąd Najwyższy w sprawie powództwa Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w G. przeciwko Stanisławie D. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 5 lutego 1998 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Toruniu, postanowieniem z dnia 29 października 1997 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:

"1) Czy w sytuacji, gdy dostawca (przedsiębiorstwo wodnokanalizacyjne) dostarcza wodę do nieruchomości bez zawarcia umowy z jej odbiorcą, dostawca może dochodzić zapłaty za wodę i odprowadzane ścieki:

1. bezpośrednio od odbiorcy wody (najemcy), jeżeli jego lokal posiada instalację wodociągową i kanalizacyjną, czy

2. od właściciela nieruchomości, a jeżeli tak, to czy po stronie pozwanej powinni występować wszyscy współwłaściciele, czy też niektórzy z nich, czy też

3. od administratora nieruchomości, jeżeli jest nim Lokalne Zrzeszenie Właścicieli Nieruchomości?" .

podjął następującą uchwałę:

Obowiązek zapłaty na rzecz przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjnego za dostarczoną wodę i odprowadzone ścieki wynika z umowy, która może być zawarta przez czynności dorozumiane. W razie braku umowy mogą mieć zastosowanie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Odmówił odpowiedzi na dalej idące pytania.

Uzasadnienie

Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w G. wystąpiło z powództwem przeciwko Stanisławie D. o zapłatę za wodę dostarczoną do nieruchomości, której jest ona współwłaścicielką w 1/5 części. Od 1994 r. do 1996 r. powód rozliczał się bezpośrednio z najemcami poszczególnych lokali. W 1996 r. zwrócił się do pozwanej o zawarcie umowy na dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków, lecz oferta nie została przyjęta. Wysokość należności obliczona przez powoda na podstawie wskazań wodomierza nie była kwestionowana. Spór dotyczył tego, kto jest obowiązany płacić za dostarczoną wodę - właściciel nieruchomości, czy najemcy lokali?

Wyrokiem z dnia 17 czerwca 1997 r. Sąd Rejonowy w Grudziądzu oddalił powództwo. Sąd ten nie znalazł podstawy do obciążenia pozwanej zapłatą za wodę, gdyż nie przyjęła ona oferty zawarcia umowy, zaś okoliczności faktyczne sprawy - zdaniem Sądu Rejonowego - wskazują raczej, że przez czynności wykonawcze umowa została zawarta między powodem i lokatorami.

Sąd Wojewódzki w Toruniu, rozpoznając apelację powoda, przedstawił do rozstrzygnięcia przytoczone w sentencji zagadnienie prawne budzące wątpliwości. W uzasadnieniu wyraził sugestię, że obowiązek zapłaty wobec dostawcy obciąża w pierwszej kolejności właściciela nieruchomości, do której doprowadzona zostaje woda. Gdyby ten obowiązek właściciel chciał przenieść na najemców, to powinien założyć im odrębne wodomierze i fakt ten zgłosić do dostawcy. W sytuacji jak w niniejszej sprawie, gdy pozwana jest współwłaścicielką, która nie administruje budynkiem, można - zdaniem Sądu Wojewódzkiego - wyrażać pogląd, że Lokalne Zrzeszenie Właścicieli Nieruchomości w G. wykonujące administrację powinno być zobowiązanym wobec dostawcy wody.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wadliwe jest założenie, że z prawa własności wynika obciążenie zapłatą za wodę i odprowadzane ścieki. Obowiązek taki musiałby zostać wyraźnie nałożony przez ustawę, czego prawodawca nie uczynił. Podobnie rzecz się ma, jeżeli chodzi o administratora nieruchomości i najemcę lokalu. Bez znaczenia jest kwestia własności wewnętrznej instalacji wodno-kanalizacyjnej za wodomierzem głównym.

Stosownie do przepisów kodeksu cywilnego, zasadniczymi źródłami zobowiązań są: umowa (tytuły III i IV Księgi trzeciej kodeksu cywilnego), bezpodstawne wzbogacenie (tytuł V) i czyny niedozwolone (tytuł VI). W zakresie stosunków między przedsiębiorstwem dostarczającym wodę a jej odbiorcą powstanie zobowiązania z reguły wynika z umowy. Umowa może być zawarta z najemcą, właścicielem, administratorem domu lub z osobą władającą nieruchomością bez tytułu prawnego. Kodeks cywilny po nowelizacji ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. (Dz. U. Nr 55, poz. 321) wyraża w art. 353¹ zasadę swobody umów. Zasada ta dotyczy także zawarcia umowy. Ograniczenia swobody wynikać mogą tylko z ustawy, właściwości (natury) stosunku, który ma wiązać strony i zasad współżycia społecznego. Forma umowy jest dowolna. Artykuł 60 k.c. stanowi, że - z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych - wola osoby dokonywającej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. Ustawowe wyjątki nie dotyczą tego rodzaju umów, jak umowa o dostarczenie wody i odprowadzanie ścieków.

Zazwyczaj można przyjmować, że zgoda osoby władającej nieruchomością na odkręcenie zaworów umożliwiających dopływ wody do urządzeń znajdujących się na tej nieruchomości jest wystarczającym przejawem woli zawarcia umowy. Inna jest jednak sytuacja, gdy przedsiębiorstwo dostarczające wodę układa się z poszczególnymi najemcami co do zapłaty lub gdy lokale mają swoje własne wodomierze. W każdym razie zagadnienie, z kim przedsiębiorstwo zawarło umowę, jest kwestią ustaleń faktycznych. W niniejszej sprawie sąd pierwszej instancji uznał, że umowa na dostawę wody została zawarta z najemcami i ustalenie swoje oparł na tym, że powód przez pewien czas pobierał opłaty wprost od najemców. Za trafnością ustaleń sądu pierwszej instancji przemawia treść pisma powoda skierowanego do mieszkańców innego budynku z ofertą umów. Z treści tego pisma wynika, że powód praktykował zawieranie umów z najemcami lokali w budynkach administrowanych przez Lokalne Zrzeszenie Właścicieli Nieruchomości.

Jakkolwiek przedmiotem sprawy jest roszczenie o zapłatę, a nie roszczenie o zawarcie umowy, to wobec wyrażanego przez powoda poglądu, że na właścicielu nieruchomości ciąży ustawowy obowiązek zawarcia umowy o dostawę wody, trzeba powiedzieć, iż stanowisko to jest błędne. Nie ma bowiem uregulowań ustawowych, które nakładałyby na właścicieli nieruchomości obowiązek zawierania umów z przedsiębiorstwami dostarczającymi wodę i odprowadzającymi ścieki. W szczególności obowiązek taki nie wynika z przepisów ustawy z dnia 24 października 1974 r. - Prawo wodne (Dz. U. Nr 38, poz. 230 ze zm.). Powoływane przez powoda art.101, 102 i 103 ustawy - Prawo wodne ograniczają się tylko do nałożenia na właściciela budynku w mieście obowiązku założenia wewnętrznej instalacji wodociągowej i kanalizacyjnej na swój koszt (art. 101), zakazu wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych bez zawarcia umowy z właścicielem tych urządzeń (art. 102), a także określają, że utrzymanie i eksploatacja urządzeń zaopatrzenia w wodę i urządzeń kanalizacyjnych należy do właściciela tych urządzeń (art. 103). Artykuł 104 tejże ustawy ustanawia zaś zasadę, że za dostarczoną wodę i odprowadzone ścieki należy się wynagrodzenie, nie przesądza natomiast, kto jest obowiązany do zapłaty.

Z przepisów art. 622 § 1 k.c. i art. 9 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 105, poz. 509 ze zm.) wyprowadzić można wniosek, że wynajmujący lokal ma względem najemcy obowiązek zapewnienia dostawy wody i odprowadzania ścieków. Jest to jednak obowiązek między stronami umowy najmu i nie wynikają z niego uprawnienia dla osób trzecich, pozostających poza stosunkiem najmu.

Jak zostało już powiedziane, obowiązek zapłaty za wodę i odprowadzone ścieki na ogół powstaje w rezultacie umowy. Zupełnie wyjątkowo może się zdarzyć przypadek bezumownej dostawy wody i odprowadzania ścieków. Wówczas przedsiębiorstwu wodno-kanalizacyjnemu przysługiwałoby roszczenie na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i nast. k.c.). Stosownie do art. 405 k.c., bezpodstawnie wzbogaconym jest ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby. Jeżeli chodzi o budynek zajmowany wyłącznie przez najemców, najczęściej oni byliby bezpodstawnie wzbogaceni, jako korzystający z wody i odprowadzania ścieków. Odpowiedzialność właściciela lub administratora mogłaby zachodzić np. w przypadku pobrania przez nich opłat od najemców. Należy jednak zauważyć, że na gruncie konkretnej sprawy, w stanie faktycznym ustalonym przez sąd pierwszej instancji, nie ma podstaw do przyjmowania, że zachodziło bezumowne korzystanie z wody, opłat zaś za odprowadzane ścieki powód w ogóle w tym procesie nie dochodzi.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.

OSNC 1998 r., Nr 9, poz. 131