Postanowienie z dnia 1999-05-21 sygn. III CKN 244/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 244/98

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 21 maja 1999 r.

Sąd samodzielnie rozstrzyga spór o to, czy nieruchomość objęta aktem własności ziemi weszła do wspólnego majątku dorobkowego rolnika i jego małżonka, czy też należy do majątku osobistego rolnika. Wiążąca moc prawna aktu administracyjnego sprowadza się do tej sfery stosunków, do której uregulowania organ administracyjny jest ustawowo powołany.

Przewodniczący: sędzia SN A. Wypiórkiewicz (sprawozdawca).

Sędziowie SN: M. Kocon, M. Grzelka.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 21 maja 1999 r. na rozprawie sprawy z wniosku Stanisława G., z udziałem Haliny G., o podział majątku dorobkowego, na skutek kasacji uczestniczki postępowania od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Łomży z dnia 17 grudnia 1997 r. sygn. akt (...)

postanowił oddalić kasację.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w sprawie sygn. akt (...) zniósł prawomocnie z dniem 8 października 1996 r. wspólność majątkową małżeńską między Stanisławem Czesławem G. i Haliną G. Sąd Wojewódzki, wyrokiem zaś z dnia 31 października 1997 r., sygn. akt (...), rozwiązał małżeństwo wymienionych osób przez rozwód bez orzekania o winie.

W dniu 2 stycznia 1997 r. Stanisław G. wystąpił z wnioskiem o podział majątku dorobkowego. W tym postępowaniu Sąd Rejonowy, postanowieniem wstępnym z dnia 16 października 1997 r., ustalił, że w skład majątku wspólnego wchodzi gospodarstwo rolne położone we wsiach G.P. oraz O. o ogólnej powierzchni 20,3440 ha. Gospodarstwo to tworzy szereg działek gruntu, m.in. działki nr 31, nr 32 i nr 107 we wsi G.P., obejmujące 5,5180 ha powierzchni. Co do tych trzech działek Sąd Rejonowy ustalił, że objęte one zostały aktem własności ziemi z dnia 10 marca 1975 r., wydanym przez Naczelnika b. Powiatu w Z., w którym zostało stwierdzone, że Halina G. stała się z mocy samego prawa ich właścicielką. Sąd pierwszej instancji uznał jednak, że treść tego aktu nie stoi na przeszkodzie ustaleniu, że także wymienione trzy działki stanowią składniki majątku wspólnego, gdyż nabyte zostały przez uczestniczkę w czasie trwania wspólności ustawowej (art. 32 § 1 k.r.o.). Małżeństwo zawarte bowiem zostało w dniu 30 czerwca 1961 r., a nabycie własności nastąpiło w dniu 4 listopada 1971 r. (art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych - Dz. U. Nr 27, poz. 250 ze zm.). Nie ma natomiast znaczenia, że podstawę uwłaszczenia stanowiła nieformalna darowizna nieruchomości na rzecz uczestniczki Haliny G. przez jej rodziców.

Apelacja uczestniczki wniesiona od postanowienia wstępnego została oddalona postanowieniem Sądu Wojewódzkiego z dnia 17 grudnia 1997 r. Sąd ten nie podzielił trafności zarzutu, że zaskarżone orzeczenie narusza art. 63 ust. 2 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 107, poz. 464), gdyż wbrew odmiennemu twierdzeniu skarżącej akt własności ziemi nie jest "kwestionowany", natomiast związane z nim skutki prawne zostały prawidłowo zinterpretowane przez sąd pierwszej instancji na gruncie przepisu art. 32 § 1 k.r.o.

W kasacji wniesionej od postanowienia Sądu Wojewódzkiego uczestniczka domagała się jego uchylenia. Kasacja oparta została na zarzucie naruszenia art. 32 k.r.o. oraz art. 63 ust. 3 cyt. ustawy z dnia 19 października 1991 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarżąca bezpodstawnie zarzuca Sądowi Wojewódzkiemu, że naruszył art. 63 ust. 3 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 107, poz. 464), który w stosunku do ostatecznych decyzji wydanych na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250) wyłączył stosowanie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego dotyczących wznowienia postępowania, stwierdzenia nieważności i uchylenia lub zmiany decyzji. Wykluczenie bowiem przez ten przepis możliwości uchylenia lub zmiany aktu własności w postępowaniu administracyjnym nie oznacza, że przy rozstrzyganiu sprawy cywilnej sąd nie jest uprawniony do poddawania tego aktu ocenie prawnej ze względu na jego przedmiot. Przeciwnie, ocena taka może okazać się niezbędna - jak w sprawie obecnie rozpoznawanej - z uwagi na okoliczności sprawy. W szczególności, nie wkraczając w zasadność aktu własności ziemi, sąd władny jest ocenić, jakie skutki prawne wywołuje ostateczne poświadczenie, że dany rolnik stał się z dniem 4 listopada 1971 r. właścicielem gruntu. Skutki te mogą m.in. powstać w sferze stosunków regulowanych innymi ustawami, a w szczególności przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w odniesieniu do składników majątku wspólnego małżonków. Tu należy mieć na uwadze, że organ administracyjny, który był ustawowo uprawniony do wydania decyzji w przedmiocie nabycia przez rolnika własności nieruchomości na podstawie przepisów wymienionej ustawy z 1971 r., nie mógł wiążąco rozstrzygać w przedmiocie, czy nabyta przez rolnika nieruchomość weszła w skład majątku wspólnego tego rolnika i jego małżonka, czy też należy do majątku osobistego rolnika, gdyż kwestia ta nie należała do jego kognicji, określonej przez art. 12 ustawy. Jeśliby nawet w akcie własności ziemi zostało stwierdzone, że nabycie własności gruntu odnosi skutek w stosunku do małżonka rolnika z uwagi na zasadę zawartą w art. 31 i 32 k.r.o., a następnie powstał spór cywilny co do tej kwestii, to sąd mógłby nie czuć się w tym zakresie związanym treścią aktu własności ziemi i samodzielnie rozstrzygnąć sprawę. Tym bardziej, gdy akt własności ziemi został wydany - jak w niniejszej sprawie -na rzecz jednego z małżonków. Wiążąca moc prawna aktu administracyjnego sprowadza się do tej sfery stosunków, do których uregulowania organ administracyjny jest ustawowo powołany.

Nie jest również usprawiedliwiony zarzut naruszenia art. 32 k.r.o.

Uczestniczka nabyła nieruchomość w czasie trwania wspólności ustawowej na podstawie aktu własności ziemi. Ta okoliczność sprawia, że zgodnie z treścią § 1 tego artykułu nieruchomość ta stała się składnikiem majątku wspólnego (por. art. 31 k.r.o.). Nie można zaś traktować jej jako przedmiotu majątkowego nabytego przez darowiznę (por. art. 33 pkt 2 k.r.o.) tylko dlatego, że nieformalna darowizna stanowiła o jednej z ustawowych przesłanek stania się z mocy samego prawa właścicielem nieruchomości należącej do gospodarstwa rolnego w trybie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych. Poświadczenie takiego nabycia w drodze wydania decyzji administracyjnej jest bowiem tytułem własności. Nie jest nim natomiast darowizna nieruchomości, dokonana bez zachowania formy aktu notarialnego.

Skarżąca bezskutecznie odwołuje się do Konstytucji RP i Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284), nie przytaczając konkretnych przepisów tych aktów, które miałyby być naruszone przez pozbawienie skarżącej wyłącznej własności nieruchomości objętej aktem własności ziemi. Niezależnie jednak od tego istotnego braku kasacji, należy zauważyć, że konstytucyjna ochrona własności odnosi się wyłącznie do własności nabytej zgodnie z prawem i na jego zasadach. Dotyczy ona zatem w równym stopniu zarówno skarżącej, jak i wnioskodawcy.

W końcu nie może być brane pod uwagę przez Sąd Najwyższy odwoływanie się do okoliczności nie objętych ustaleniami faktycznymi sądu, tj. do okoliczności, że wyłączną posiadaczką nieruchomości była skarżąca, skoro rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na podstawie odmiennych ustaleń, a kasacja wywiedziona została jedynie z podstawy przewidzianej w art. 393¹ pkt 1 k.p.c. czyli z oparcia się wyłącznie na zarzucie naruszenia prawa materialnego.

Biorąc pod uwagę te wszystkie zasady i na podstawie art. 393¹² k.p.c. Sąd Najwyższy oddalił kasację z braku usprawiedliwionych podstaw.

OSNC 1999 r., Nr 12, poz. 210