Wyrok z dnia 1999-11-29 sygn. III CKN 475/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 475/98

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 29 listopada 1999 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Gerard Bieniek (sprawozdawca)

Sędziowie SN: Lech Walentynowicz, Mirosława Wysocka

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 1999 r. na rozprawie sprawy z powództwa Zbigniewa B. przeciwko Towarzystwu Ubezpieczeń i Reasekuracji "W." S.A., Oddział w L. o zapłatę, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Zamościu z dnia 31 grudnia 1997 r.,

zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Zamościu z dnia 27 czerwca 1997 r. i zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1000 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego oraz zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 2370 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w Zamościu wyrokiem z dnia 27 czerwca 1997 r. oddalił powództwo Zbigniewa B. skierowane przeciwko Towarzystwu Ubezpieczeń i Reasekuracji "W." o zasądzenie kwoty 11.000 zł z ubezpieczenia autocasco.

Ustalono, że dnia 15 października 1993 r. samochód ford transit, kierowany przez powoda, uległ kolizji. W chwili wypadku pojazd powoda był ubezpieczony w pozwanym Towarzystwie "W." od uszkodzeń w zakresie autocasco. W chwili kolizji powód kierował zestawem pojazdów, tj. samochodem ford transit z przyczepą samochodową - lawetą typu niewiadów A 2001 o dopuszczalnej masie całkowitej 2000 kg (masa własna 550 kg i dopuszczalna ładowność - 1450 kg). Ponieważ powód posiadał prawo jazdy kat. A i B, a nie miał uprawnienia do kierowania zestawem pojazdów, to w świetle § 5 ust. 1 pkt 1 ogólnych warunków ubezpieczenia pojazdów lądowych autocasco z 1992 r. (cytowane dalej "o.w.u."), pozwane Towarzystwo nie ponosi odpowiedzialności za szkodę. Takie stanowisko zajął sąd pierwszej instancji.

Odmienną ocenę prawną wyraził Sąd Wojewódzki w Zamościu, który wyrokiem z dnia 31 grudnia 1997 r. uwzględnił żądanie powoda. Stwierdził bowiem, że w świetle opinii biegłego przyczyną wypadku było najprawdopodobniej zerwanie wahacza dolnego zawieszenia koła przedniego lewego z przegubu kołowego zwrotnicy w samochodzie. Z tego względu do kolizji doszłoby także wówczas, gdyby pojazd poruszał się bez przyczepy. Skoro więc powód miał właściwe prawo jazdy do kierowania samochodem ford transit, a brak prawa jazdy na prowadzenie pojazdu z przyczepą, nie miał wpływu na zaistnienie wypadku, to żądanie odszkodowania z autocasco obejmującego samochód ford transit - jest uzasadnione.

Kasację od powyższego wyroku wniosło pozwane Towarzystwo. Jako podstawy kasacji wskazano naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 805 § 2 k.c. przez przyjęcie, że nie znajduje zastosowania w sprawie § 5 ust. 1 pkt 1 o.w.u. oraz naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granicy swobodnej oceny dowodów i uznanie, iż do powstania szkody doszłoby także wówczas, gdyby powód prowadził samochód bez przyczepy. Wskazując na powyższe, wniosło o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Zamościu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Istota zagadnienia w niniejszej sprawie sprowadza się przede wszystkim do zarzutu naruszenia przepisów prawa materialnego, a w szczególności wykładni art. 805 § 2 k.c. w związku z § 5 ust. 1 pkt 1 o.w.u. Jest poza sporem, że dla oceny praw i obowiązków stron w ramach stosunku ubezpieczenia autocasco podstawowe znaczenia ma łącząca strony umowa, a nadto ogólne warunki ubezpieczenia pojazdów lądowych autocasco (§ 1 tych warunków). Zgodnie z § 5 ust. 1 pkt 1 tych ogólnych warunków pozwane Towarzystwo nie odpowiada za szkody "powstałe podczas prowadzenia pojazdu ubezpieczonego przez jego posiadacza lub upoważnionego kierowcę w stanie nietrzeźwości, po spożyciu alkoholu lub narkotyków albo bez wymaganych prawem polskim uprawnień do prowadzenia pojazdu". W sprawie jest poza sporem, że powód, prowadząc samochód z przyczepą, nie miał wymaganych prawem uprawnień do prowadzenia pojazdu. Okoliczność tę sąd pierwszej instancji potraktował jako samoistny fakt wyłączający - w świetle § 5 ust. 1 pkt 1 o.w.u. - odpowiedzialność Towarzystwa za powstałą szkodę. Sąd drugiej instancji uznał natomiast, że wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela na podstawie § 5 ust. 1 pkt 1 o.w.u. zachodzi jedynie wówczas, gdy istnieje związek przyczynowy między jedną z okoliczności wymienionych w § 5 ust. 1 pkt 1 o.w.u., a zaistniałym zdarzeniem (kolizją drogową), w następstwie czego powstała szkoda. Inaczej rzecz ujmując, zdaniem sądu drugiej instancji nie ma mowy o wyłączeniu odpowiedzialności ubezpieczyciela, gdy do kolizji doszłoby także wówczas, gdyby - jak w niniejszej sprawie - pojazd poruszał się bez przyczepy.

Powstaje zatem zasadnicze pytanie, czy taka interpretacja postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia łączących strony jest uzasadniona. Podejmując ten problem należy przede wszystkim wskazać na wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1977 r., IV CR 381/77 (OSPiKA 1979, nr 6, poz. 105) oraz z dnia 29 maja 1979 r., II CR 114/79 (OSNCP 1980, nr 2, poz. 24), w których przyjęto jednoznacznie, że ubezpieczeniem autocasco nie są objęte szkody spowodowane przez posiadacza pojazdu lub kierowcy w stanie nietrzeźwości, bez względu na to, czy stan ten miał wpływ na powstanie szkody. Oczywiście powstaje kwestia, czy - jak to ma miejsce w niniejszej sprawie - równie rygorystycznie oceniać okoliczność braku wymaganych prawem uprawnień do prowadzenia pojazdu. Odpowiedź pozytywną uzasadniają następujące argumenty.

Po pierwsze, nie znajduje żadnego uzasadnienia stanowisko sprowadzające się do wybiórczej oceny okoliczności wymienionych w § 5 ust. 1 pkt 1 o.w.u., tj. prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości, po spożyciu alkoholu lub narkotyków albo bez wymaganych prawem uprawnień. Nie sposób w szczególności przyjmować, że prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości, po spożyciu alkoholu lub narkotyków, wyłącza odpowiedzialność z ubezpieczenia autocasco bez względu na to, czy stan ten miał wpływ na powstanie szkody, zaś przy prowadzeniu pojazdu bez wymaganych uprawnień uzależniać wyłączenie odpowiedzialności z ubezpieczenia autocasco od ustalenia, czy stan ten miał wpływ na powstanie szkody.

Po drugie, treść § 5 ust. 1 o.w.u. wskazuje, że w sposób zróżnicowany określono związek przyczynowy między okolicznością, która wyłącza odpowiedzialność Towarzystwa z ubezpieczenia autocasco za powstałą szkodę. Wymóg istnienia tego związku znajduje wyraz w użyciu formuły "spowodowane", np. spowodowane umyślnie przez posiadacza pojazdu lub kierowcę (pkt 2) lub spowodowane działaniami wojennymi, rozruchami i zamieszkami (pkt 4). Tymczasem w § 5 ust. 1 pkt 1 o.w.u. użyto formuły "powstałe podczas prowadzenia pojazdu (...) bez wymaganych prawem polskim uprawnień do prowadzenia pojazdu". Tak sformułowane warunki przyjęto i obowiązują one obie strony.

Po trzecie, względy prewencji ogólnej przemawiają za tym, aby na równi oceniać okoliczności wymienione w § 5 ust. 1 pkt 1 o.w.u. Tak postanowiono w ogólnych warunkach ubezpieczenia, stanowiących integralną część umowy zawartej przez strony. W sytuacji gdy funkcjonuje rynek ubezpieczeniowy, zagwarantowano wybór ubezpieczyciela oraz możliwość kreowania warunków ubezpieczenia, ustalona i przyjęta przez strony treść umowy ubezpieczenia musi rzutować na wykładnię jej postanowień.

Reasumując, ubezpieczeniem autocasco nie są objęte szkody powstałe podczas prowadzenia pojazdu przez posiadacza lub kierowcę, nie posiadającego wymaganych prawem polskim uprawnień do prowadzenia pojazdu, bez względu na to, czy brak tych uprawnień miał wpływ na powstanie szkody.

Z tych względów na podstawie art. 393¹⁵ k.p.c., orzeczono, jak w sentencji.