Postanowienie z dnia 1998-02-04 sygn. I CKN 921/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 921/97

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 4 lutego 1998 r.

Wnioskodawca Edward Mc D. wystąpił na podstawie art. 8 Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz. U. 1995 r. Nr 108, poz. 528), o wydanie małoletniego syna Daniela Mc D., uprowadzonego na obszar Polski z USA przez żonę, a matkę dziecka Elżbietę Mc D. Na podstawie tego wniosku wszczęte zostało przed Sądem Rejonowym dla m. st. Warszawy jako sądem opiekuńczym stosowne postępowanie sądowe.

Sąd Rejonowy, postanowieniem z dnia 23 grudnia 1996 r., wniosek oddalił na podstawie art. 13 pkt 6 Konwencji, przyjmując, że istnieje poważne ryzyko, iż powrót dziecka do ojca narazi je na szkodę psychiczną, która wyniknąć może z trudnego rozstania z matką, szkołą i środowiskiem w Polsce.

Stosownie do dokonanych ustaleń dnia 7 maja 1996 r., uczestniczka postępowania Elżbieta Mc D. wywiozła syna z USA do Polski wbrew tymczasowemu zarządzeniu sądu amerykańskiemu, zakazującemu rodzicom opuszczenia stanu P., gdzie oboje wraz z synem zamieszkiwali, do czasu ustalenia prawa do opieki. W Polsce 8-letni Daniel podjął naukę w szkole podstawowej. Przystosował się do nowego środowiska. Jest silnie związany uczuciowo z matką, która też nie czyni mu przeszkód w kontaktowaniu się z ojcem, któremu sąd amerykański powierzył opiekę nad synem. Małżeństwo rodziców obecnie pozostaje w stanie rozkładu, gdyż wnioskodawca dopuszczał się zdrady małżeńskiej. Uczęszcza wraz z zaprzyjaźnionymi kobietami do klubu nudystów i dokonuje tam zdjęć w intymnych sytuacjach. Wnioskodawca i uczestniczka posiadają obywatelstwo USA. Uczestniczka zachowała też obywatelstwo polskie.

Na skutek apelacji wnioskodawcy Edmunda Mc D. Sąd Wojewódzki, postanowieniem z dnia 2 kwietnia 1997 r., uchylił wymienione wyżej postanowienia Sądu Rejonowego i postępowanie w sprawie umorzył. Sąd drugiej instancji uznał, że aczkolwiek zaskarżone orzeczenie zapadło z naruszeniem art. 14 i art. 16 Konwencji, to jednak postępowanie stało się bezprzedmiotowe, gdyż małoletni Daniel Mc D. powrócił do Stanów Zjednoczonych.

Uzasadnia to umorzenie postępowania na podstawie art. 355 § 1 kpc.

Kasacja uczestniczki Elżbiety Mc D. została odrzucona przez Sąd Wojewódzki jako niedopuszczalna. Sąd Najwyższy w uwzględnieniu zażalenia uczestniczki uchylił postanowienie o odrzuceniu kasacji i wbrew odmiennemu stanowisku Sądu Wojewódzkiego uznał, że uczestniczce przysługuje kasacja od postanowienia sądu drugiej instancji umarzającego postępowanie nieprocesowe.

Kasacja uczestniczki wywiedziona została z podstawy wymienionej w art. 393 pkt 2 kpc. W jej ramach skarżąca zarzuca naruszenie art. 355 § 1 kpc i art. 233 § 1 kpc i domaga się uchylenia postanowienia Sądu Wojewódzkiego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zakres kognicji sądu rozpoznającego sprawę na podstawie postanowień Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzoną w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz. U. 1995 r. Nr 108, poz. 528), wyznacza jej przedmiot określony w art. 1. Stosownie do treści tego artykułu przedmiotem postępowania opartego o postanowienia Konwencji jest zapewnienie niezwłocznego powrotu dzieci bezprawnie uprowadzonych lub zatrzymanych w jednym z państw sygnatariuszy oraz zapewnienie poszanowania praw do opieki i odwiedzin określonych przez ustawodawstwo państwa sygnatariusza Konwencji. W ramach środków podejmowanych przez umawiające się Państwa w granicach ich terytoriów w celu zapewnienia realizacji celów Konwencji pozostaje też postępowanie sądowe (art. 2). Rola sądu sprowadza się do zarządzenia powrotu dziecka w drodze nakazu jego wydania skierowanego do osoby, która dziecko uprowadziła i zatrzymała po sprawdzeniu, czy spełnione zostały wszystkie przewidziane w Konwencji przesłanki dopuszczające wszczęcie przed sądem postępowania w oparciu o jej postanowienia oraz czy osoba składająca wniosek jest uprawniona do wystąpienia na drogę wskazaną przez Konwencję i czy doszło do uprowadzenia dziecka w rozumieniu jej art. 1. Sąd może też oddalić wniosek w wypadkach przewidzianych w Konwencji (por. art. 12, art. 13, art. 20). Natomiast kognicja sądu w ramach Konwencji nie rozciąga się na uregulowanie sfery władzy rodzicielskiej. Uregulowanie władzy rodzicielskiej przez sąd polski może nastąpić w granicach jego jurysdykcji na ogólnych zasadach i w oparciu o przepisy właściwego prawa dopiero po stwierdzeniu, że określone w Konwencji prawne wymagania co do zwrotu dziecka nie zostały spełnione (art. 16). W sprawie dotyczącej władzy rodzicielskiej okoliczność, u kogo i w jakiej miejscowości przebywa poddane tej władzy dziecko w chwili rozstrzygania, nie ma znaczenia dla oceny na gruncie art. 13 § 2 w związku z art. 355 kpc celowości lub dopuszczalności wydania orzeczenia merytorycznego. Osoba podlegająca władzy rodzicielskiej nie jest bowiem przedmiotem postępowania. Natomiast w postępowaniu uregulowanym w Konwencji okoliczność, czy według stanu na dzień orzekania dziecko jest nadal uprowadzone lub zatrzymane ma istotne znaczenie także z punktu widzenia oceny, czy dalsze postępowanie zachowało swój przedmiot i czy wydanie orzeczenia merytorycznego jest celowe. Może bowiem zdarzyć się, że uprowadzone dziecko powróciło do miejsca stałego pobytu przed uprowadzeniem. Nakazanie w takiej sytuacji wydania dziecka osobie, która dziecko zabrała z tego miejsca i zatrzymała, staje się bezprzedmiotowe, a gdyby doszło do wydania takiego zakazu, staje się ono od początku niewykonalne. Stan taki nie oznacza wszakże sam przez się, że zachodzi podstawa do umorzenia postępowania w sprawie po myśli art. 355 § 1 kpc, gdyż zależy to od ukształtowanej w postępowaniu sytuacji.

Skoro - jak wynika to z informacji organu centralnego (Ministerstwa Sprawiedliwości) - w dniu 30 grudnia 1996 r. wnioskodawca Edward Mc D. wywiózł syna z Polski i powrócił z nim do USA, a mimo tego nie wniósł o umorzenie postępowania jako bezprzedmiotowego, lecz przeciwnie, w złożonej w dniu 7 lutego 1997 r. apelacji domagał się uwzględnienia wniosku i apelację taką później popierał, to należało dokonać oceny jego legitymacji w oparciu o postanowienia Konwencji. Natomiast przepisy Konwencji nie dają podstawy do wnioskowania, że w postępowaniu nią uregulowanym Sąd może orzec ustalająco, iż uprzednio - przed powrotem do stanu poprzedniego - doszło do uprowadzenia dziecka, jak również, że działanie wnioskodawcy prowadzące do odzyskania dziecka miało również cechy jego uprowadzenia w rozumieniu Konwencji, na co powołuje się skarżąca w swojej kasacji ze względu na naruszenie przez wnioskodawcę wydanego przez Sąd Rejonowy zarządzenia tymczasowego w przedmiocie zakazu opuszczania przez małoletniego Daniela Mc D. terytorium Polski do czasu zakończenia postępowania. Z oświadczenia uczestniczki wynika, że wystąpiła ona w oparciu o postanowienia Konwencji o wydanie jej syna - jako uprowadzonego z terytorium Polski.

Z tych zasad zaskarżone postanowienie zapadło z naruszeniem art. 13 § 2 w związku z art. 355 § 1 kpc, co uzasadnia podstawę kasacyjną przewidzianą w art. 393¹ pkt 2 kpc i skutkuje uchyleniem zaskarżonego postanowienia na podstawie art. 393¹³ § 1 kpc oraz przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania.