Uchwała z dnia 1995-12-29 sygn. III CZP 182/95

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 182/95

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 29 grudnia 1995 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski.

Sędziowie SN: A. Nalewajko, A. Wypiórkiewicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Banku Gospodarki Żywnościowej S.A. - Oddział Wojewódzki w K. przeciwko (...) Zakładom Przemysłu Owocowo-Warzywnego w K. - w upadłości o egzekucję z nieruchomości, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 29 grudnia 1995 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Krakowie, postanowieniem z dnia 16 listopada 1995 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1. Czy określenie użyte w ust. 2 § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie taksy za czynności komorników (Dz. U. Nr 62, poz. 264, zmiana: Dz. U. z 1991 r. Nr 86, poz. 393, Nr 110, poz. 478, z 1992 r. Nr 58, poz. 292): <> i oznaczenie minimalnej i maksymalnej wysokości tej sumy opłaty stosunkowej odnosi się do:

a) ułamkowych części opłat stosunkowych, pobieranych od czynności, z dokonaniem których łączy się obowiązek uiszczenia opłat czy też do:

b) wyniku dodawania wszystkich opłat stosunkowych, jakie mogą być pobrane w egzekucji prowadzonej wskazanym przez wierzyciela sposobem, a jeśli tak, to

c) czy przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce uspołecznionej za ubiegły rok (§ 2 ust. 2 taksy), które jest wskaźnikiem ustalenia minimalnej i maksymalnej sumy opłaty stosunkowej (ust. 2 § 15 taksy), ma być ustalane według daty pierwszej czynności egzekucyjnej prowadzonej określonym sposobem i czy określona tym sposobem maksymalna suma opłaty w roku wszczęcia egzekucji, może być podwyższona o kwotę odpowiadającą wzrostowi wskaźnika z ust. 2 § 2 taksy, o ile czynności egzekucyjne prowadzone są także w kolejnym roku i połączone są z obowiązkiem uiszczenia opłaty stosunkowej?

2. Jakie są skutki nieuiszczenia na żądanie komornika kolejnej zaliczki na pokrycie kosztów postępowania egzekucyjnego przez wierzyciela?

3. Czy dopuszczalne jest ustalenie kosztów postępowania postanowieniem częściowym, dotyczącym opłat, ryczałtu kancelaryjnego i wydatków należnych za dokonane czynności oraz czy ustalona w ten sposób część kosztów, które nie zostały pokryte z zaliczek wierzyciela, a nie mogą być jeszcze ściągnięte z majątku dłużnika, może być ściągnięta od wierzyciela w trybie ust. 2 § 6 taksy?"

p o d j ą ł następującą uchwałę:

1. Paragraf 15 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie taksy za czynności komorników (Dz. U. Nr 62, poz. 264 ze zm.) odnosi się do ułamkowych części opłat stosunkowych.

2. Nieuiszczenie przez wierzyciela na żądanie komornika kolejnej zaliczki na pokrycie kosztów postępowania egzekucyjnego powoduje, że komornik nie podejmuje czynności dopóty, dopóki zaliczka nie zostanie uiszczona (§ 5 ust. 1 rozporządzenia w sprawie taksy za czynności komorników).

3. Dopuszczalne jest ustalenie przez komornika przed zakończeniem postępowania egzekucyjnego - na podstawie art. 770 k.p.c. - części kosztów. Koszty objęte takim postanowieniem, a nie pobrane od dłużnika, komornik może wyegzekwować od wierzyciela na podstawie § 6 ust. 2 rozporządzenia w sprawie taksy za czynności komorników.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawne powstały na tle następującego stanu faktycznego:

Na skutek wniosku z dnia 25 listopada 1994 r. Banku Gospodarki Żywnościowej S.A. - Oddział Wojewódzki w K. o wszczęcie egzekucji z wieczystego użytkowania dłużnika na zaspokojenie wierzytelności pieniężnej, komornik wezwał wierzyciela do uiszczenia zaliczki na pieniężnej, komornik wezwał wierzyciela do uiszczenia zaliczki na koszty postępowania, po czym - po zapłacie - dokonał czynności zajęcia. Następnie komornik wezwał wierzyciela do zapłacenia kolejnej zaliczki na koszty opisu i oszacowania, na którą to czynność wierzyciel złożył skargę, uznając, że niszczona zaliczka jest wystarczająca.

Sąd Rejonowy, postanowieniem z dnia 26 maja 1995 r., uchylił czynność komornika, polegającą na wezwaniu wierzyciela do uzupełnienia zaliczki i nakazał komornikowi prowadzenie postępowania. Sąd uznał, że uzyskana przez komornika zaliczka jest dostateczna, gdyż stosownie do § 15 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie taksy za czynności komorników (Dz. U. Nr 62, poz. 264 ze zm.), cyt. dalej jako "taksa", suma opłaty stosunkowej nie może być wyższa niż dziesięciokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej w roku poprzedzającym czynność, podobnie wysokość ryczałtu kancelaryjnego (§ 30 ust. 1 pkt 1 taksy). Jednocześnie Sąd przyjął, że możliwe jest wezwanie wierzyciela przez komornika do uiszczenia kolejnej zaliczki dopiero po rozchodowaniu dotychczas wpłaconej w miarę podejmowania niezbędnych czynności.

W dalszym postępowaniu komornik, postanowieniem z dnia 14 czerwca 1995 r., ustalił na podstawie art. 770 k.p.c. i przepisów rozporządzenia w sprawie taksy za czynności komorników częściowe koszty postępowania egzekucyjnego (opłaty stosunkowe i stałe, ryczałty kancelaryjne, wydatki gotówkowe, wynagrodzenie za wyjazdy) i wezwał wierzyciela do "zapłaty reszty kosztów" w terminie tygodniowym pod rygorem egzekucji. Na tę czynność wierzyciel złożył skargę, w której zarzucił niedopuszczalność wydania przez komornika częściowego postanowienia o kosztach nie zakończonego postępowania egzekucyjnego oraz opatrzenia go rygorem egzekucji. Poza tym zakwestionował też prawidłowość zastosowania przez komornika przepisów rozporządzenia w sprawie taksy za czynność komorników.

Sąd Rejonowy, postanowieniem z dnia 26 maja 1995 r., w częściowym uwzględnieniu skargi zmienił zaskarżone postanowienie komornika przez stosowne obniżenie wyliczonych przez organ egzekucyjny kwot należności, przy czym też przedłużył do dwóch tygodni termin zapłaty. Sąd oddalił wniosek wierzyciela o zawieszenie postępowania w części dotyczącej wyegzekwowania od niego kosztów postępowania. Stosownie do stanowiska zajętego przez Sąd Rejonowy, art. 770 k.p.c. nie wprowadza zakazu wydania przez komornika postanowienia o kosztach w toku egzekucji, w którym ustalona zostanie wysokość kosztów już poniesionych w dotychczas przeprowadzonym postępowaniu. Jeżeli koszty postępowania nie zostały wyegzekwowane od dłużnika, to komornik może je ściągnąć od wierzyciela, chociażby postępowanie egzekucyjne jeszcze nie zakończyło się. Niepobranie kosztów od dłużnika - co ma miejsce w niniejszej sprawie - uzasadnia wezwanie wierzyciela do zapłaty w terenie dwóch tygodni na podstawie § 6 ust. 2 taksy. Wniosek o zawieszenie postępowania nie może być uwzględniony, gdyż postanowienie komornika w przedmiocie wezwania wierzyciela do uiszczenia należności podlega wykonaniu po jego uprawomocnieniu się co zaś się tyczy wyliczenia przez komornika opłat i ryczałtu, to dokonana w tym zakresie przez Sąd Rejonowy zmiana wynika ze stwierdzenia, że komornik błędnie uwzględnił jako wyznacznik maksymalnej należności miesięczne wynagrodzenie w sferze budżetowej za 1994 rok, gdyż rozliczenie nastąpiło w tymże roku. Wobec tego należało przyjąć przeciętne wynagrodzenie za 1993 rok, stosownie do § 2 ust. 2 taksy.

We wniesionym zażaleniu wierzyciel bronił stanowiska, że komornik może wydać postanowienie o kosztach postępowania egzekucyjnego dopiero po dokonaniu ostatecznej czynności egzekucyjnej i nałożyć na wierzyciela obowiązek zapłaty kosztów wówczas, gdy nie zostaną one zwrócone przez dłużnika. Zdaniem skarżącego, § 15 ust. 2 taksy - wbrew odmiennemu rozstrzygnięciu Sądu Rejonowego - należy rozumieć w ten sposób, że określa on maksymalną wysokość wszystkich opłat, jakie mogą być pobrane w toku postępowania egzekucyjnego.

Rozpoznając sprawę na skutek tego zażalenia Sąd Wojewódzki powziął poważną wątpliwość co do zagadnień prawnych określonych w poszczególnych punktach sentencji postanowienia i przedstawił je do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 391 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do brzmienia § 15 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie taksy za czynności komorników (Dz. U. Nr 62, poz. 264 ze zm.), cala opłata stosunkowa wynosi 12% wartości egzekwowanego roszczenia. Natomiast według ustępu 2 tegoż paragrafu suma opłaty stosunkowej nie może wynosić ani mniej niż 2%, ani więcej niż dziesięciokrotną wysokość przeciętnego wynagrodzenia. Zestawienie treści tych dwóch przepisów pozwala przyjąć, że ustęp 1 dotyczy całej opłaty stosunkowej (por. § 16 taksy), natomiast ustęp 2 odnosi się do ułamkowych części opłat (por. § 17 i nast. taksy). Wprawdzie użycie w tekście § 15 ust. 2 taksy wyrazu "suma" może sugerować, że chodzi tu o wynik dodania, tj. w kontekście tego przepisu - dodania kwot opłat stosunkowych pobranych za wszystkie czynności podjęte w toku postępowania egzekucyjnego, jednakże taka wykładnia prowadzi nieuchronnie do rozwiązania niemożliwego do przyjęcia. W takim bowiem razie może okazać się - przy egzekwowaniu dużych należności - że cała opłata stosunkowa pobrana na podstawie § 16 taksy wraz z ułamkowymi opłatami pobieranymi za pierwsze czynności dosięgnie granicy wyznaczonej dziesięciokrotną wysokości wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej za ubiegły rok (por. § 2 ust. 2 taksy), co w konsekwencji sprawi, że dalsze niezbędne czynności komornika, od których pobierana jest ułamkowa część opłaty stosunkowej, będą podejmowane bez uiszczenia opłat. Trafnie zwrócił na to uwagę Sąd Wojewódzki. Ponadto w ust. 2 § 15 taksy wyrazy "opłata stosunkowa" użyte zostały w liczbie pojedynczej Gdyby zaś wyraz "suma" został użyty w znaczeniu ściśle matematycznym jako wynik dodania, to wyrazy "opłata stosunkowa" zostałyby wprowadzone do tekstu w liczbie mnogiej i w odpowiednim przypadku. Gdyby zaś to się nie stało i gdy wyrazy "cała opłata stosunkowa" zawarte zostały wyłącznie w tekście ust. 1 § 15 taksy, to należy uznać, że wyraz "suma" oznacza "kwotę" , a cały ustęp 2 dotyczy ułamkowej części opłaty stosunkowej, której dolna i górna granica zostały ściśle określone.

Do wpłacenia zaliczki na czynność zobowiązana jest strona, która wnosi o podjęcie takiej czynności (§ 4 ust. 1 taksy). Natomiast według treści § 5 ust. 1 taksy, komornik nie podejmuje czynności dopóty, dopóki strona zobowiązana do uiszczenia zaliczki nie wpłaci jej. Przepis ten wyraża ogólną zasadą. W ust. 1 § 5 taksy zawarte zostało unormowanie, że w razie nieuiszczenia zaliczki, komornik wzywa stronę do jej wpłacenia w tenninie tygodniowym od daty doręczenia wezwania pod rygorem zwrotu wniosku. W wypadku nieuiszczenia zaliczki komornik zwraca stronie wniosek (§ 5 ust. 3 taksy).

W ramach takiego unormowania wątpliwość Sądu Wojewódzkiego sprowadza się w istocie do kwestii, czy komornik może opatrzyć rygorem zwrotu wniosku swoje wezwanie skierowane do wierzyciela o uiszczenie kolejnej zaliczki na pokrycie przewidzianych kosztów dalszych, niezbędnych czynności, gdy wszczął już egzekucję i podjął pierwsze czynności, których koszty pokryte zostały z uprzednio wpłaconej zaliczki oraz zwrócić wniosek po bezskutecznym upływie terminu zapłaty.

Do żądania dalszych zaliczek w miarę podejmowanych czynności uprawnia komornika § 4 ust. 1 taksy. Jednakże w związku z wątpliwością wysuniętą przez Sąd Wojewódzki należy wyjaśnić, że rygor zwrotu wniosku, o którym mowa w § 5 ust. 3 taksy, nie może być stosowany wówczas, gdy na skutek tego wniosku komornik podjął już czynności egzekucyjne, natomiast w związku z rozchodowaniem wpłaconej zaliczki i koniecznością podejmowania w ramach wniosku dalszych czynności egzekucyjnych zachodzi konieczność uzyskania od wierzyciela kolejnej zaliczki. Rygor zwrotu wniosku na podstawie § 5 ust. 3 taksy należy stosować wtedy, gdy wierzyciel przed podjęciem czynności egzekucyjnych nie uiścił na żądanie komornika pierwszej zaliczki. Przykładowo, jeżeli wierzyciel, składając wniosek o skierowanie egzekucji z nieruchomości dłużnika, nie uiścił odpowiedniej zaliczki i komornik wstrzymał się z podjęciem czynności do czasu wykonania przez wierzyciela jego wezwania skierowanego na podstawie § 5 ust. 2 taksy, to wówczas komornik zwraca wierzycielowi wniosek (§ 5 ust. 3 taksy). Jeżeli natomiast po wpłaceniu zaliczki komornik dokonał zajęcia ruchomości, a potem zwrócił się do wierzyciela o dalszą zaliczkę w celu pokrycia kosztów sprzedaży w drodze licytacji publicznej i wierzyciel takiej zaliczki nie wpłacił, to wówczas nie ma już podstawy do zwrócenia wierzycielowi wniosku, natomiast należy odstąpić od podejmowania dalszych czynności egzekucyjnych. Podobne postępowanie uzasadnia sprawa, w której np. w toku egzekucji z nieruchomości i wierzytelności dłużnika wierzyciel złożył wniosek o skierowanie egzekucji także z nieruchomości dłużnika. Jeżeli wierzyciel nie uiścił żądanej przez komornika zaliczki na pokrycie kosztów niezbędnych w tym przedmiocie czynności, to komornik powinien zwrócić wierzycielowi wniosek o skierowanie egzekucji do nieruchomości dłużnika.

W ostatecznym zatem wyniku - w sytuacjach objętych przedmiotem przedstawionego zagadnienia prawnego - zastosowanie ma ogólna zasada wyrażona w § 5 ust. 1 taksy, polegająca na niepodejmowaniu przez komornika czynności dopóty, dopóki strona zobowiązana do uiszczenia zaliczki jej nie wpłaci. Komornik nie jest zobowiązany do pokrywania z własnych środków kosztów postępowania. Komornik, wzywając wierzyciela do uiszczenia kolejnej zaliczki, powinien ograniczyć rygor związany z niezapłaceniem zaliczki do wskazania, że dalsze czynności nie zostaną podjęte. Natomiast zwrot wniosku nie może być praktykowany, gdy przeszkoda wynikająca z zaniedbania przez wierzyciela zapłaty kolejnej zaliczki powstała już po podjęciu przez komornika egzekucji, a zatem dotyczy dalszego prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Można tu przypomnieć, że w odniesieniu do nie opłaconych należycie pism procesowych (nieprocesowych) również przyjęto - przy wykładni art. 16 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - że po nadaniu biegu takiemu pismu jego zwrot nie może już nastąpić. Odpowiedzialność za koszty sądowe wynika w takim stanie rzeczy z art. 20 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Stan nieuiszczenia przez wierzyciela dalszych, niezbędnych zaliczek na spodziewane koszty może doprowadzić do umorzenia postępowania egzekucyjnego z mocy samego prawa w myśl art. 823 k.p.c. z powodu bezczynności komornika. Może to wszakże nastąpić wyłącznie w sytuacji, gdy z okoliczności sprawy wynika, że wierzyciel nie popiera wniosku egzekucyjnego, np. jeżeli wierzyciel wskazał jeden tylko sposób prowadzenia egzekucji (por. art. 797 k.p.c.), ale nie wniósł niezbędnych kolejnych zaliczek na pokrycie kosztów dalszych czynności związanych z wnioskiem. Natomiast inaczej należy ocenić rzecz wówczas, gdy zaniechanie wierzyciela skutkuje niemożliwość prowadzenia egzekucji w zakresie ograniczonym do jednego z jej sposobów, podczas gdy nie ma przeszkód do prowadzenia postępowania egzekucyjnego w ramach innych sposobów (np. wszczęta została egzekucja z wierzytelności dłużnika, natomiast wierzyciel nie wniósł zaliczki na skierowanie egzekucji z ruchomości). W sytuacji, gdy nic innego nie wynika z przepisów rozporządzenia w sprawie taksy za czynności komorników, art. 823 k.p.c. może być stosowany także przy ocenie skutków prawnych zaniechania przez wierzyciela czynności przewidzianych w tych przepisach.

W sytuacjach typowych, ukształtowanych zgodnie z zasadami postępowania egzekucyjnego, komornik nie powinien podejmować czynności bez uzyskania od wierzyciela zaliczki, o czym była już mowa. Zdarza się jednak, że komornik dokonał czynności powodujących powstanie kosztów bez uzyskania zaliczki. W takim stanie rzeczy - przy uwzględnieniu wyrażonej w art. 770 k.p.c. zasady, według której dłużnik ponosi koszty postępowania egzekucyjnego - komornik pobiera te koszty od dłużnika wraz z egzekwowanym roszczeniem na podstawie § 6 ust. 1 taksy. Jeśli takie pobranie nie może nastąpić ze względu na stan i wynik dotychczas podjętych czynności egzekucyjnych, komornik może - nie oczekując na ściągnięcie kosztów od dłużnika - wyegzekwować je od wierzyciela na podstawie i w trybie § 6 ust. 2 taksy, skoro koszty powinien tymczasowo ponosić wierzyciel z zaliczek. Pobrane w ten sposób od wierzyciela kwoty wejdą w skład kosztów postępowania egzekucyjnego, które dłużnik jest zobowiązany zwrócić wierzycielowi. Szczególnie w takiej sytuacji powstaje potrzeba ustalenia przez komornika kosztów jeszcze przed zakończeniem postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 770 k.p.c.

Artykuł 770 k.p.c. stanowi - między innymi - że koszty egzekucji ustala komornik postanowieniem, jeżeli przeprowadzenie egzekucji do niego należy. Natomiast art. 770 k.p.c. nie wprowadza unormowania, według którego koszty postępowania egzekucyjnego ustala komornik wyłącznie po zakończeniu postępowania egzekucyjnego, jak to przewiduje art. 108 § 1 k.p.c., gdy chodzi o koszty procesu. Jest to zrozumiałe, gdyż w procesie obowiązuje zasada, że o obowiązku poniesienia kosztów decyduje wynik postępowania, a zatem przed zakończeniem postępowania nie jest możliwe rozstrzygnięcie, która ze stron i w jakim zakresie ponosi koszty procesu. W postępowaniu egzekucyjnym zaś obowiązuje zasada ponoszenia przez dłużnika celowych kosztów egzekucji bez względu na jej wynik (por. art. 770 zd. 1 i 2 k.p.c.). Możliwe jest zatem ustalenie kosztów postępowania egzekucyjnego przed jego zakończeniem. Dlatego też art. 108 § 1 k.p.c. nie może mieć odpowiedniego zastosowania do postępowania egzekucyjnego, które w przedmiocie ustalenia jego kosztów rządzi się własnym uregulowaniem. Uregulowanie to - wprowadzone przez art. 770 k.p.c. - nie wyklucza ustalenia przez komornika postanowieniem kosztów postępowania zanim ono zakończy się, gdy zachodzi taka potrzeba. W szczególności o zaistnieniu takiej potrzeby - poza wymienionym przypadkiem - można mówić także w sytuacji, gdy wierzyciel podważa zasadność żądania przez komornika dalszych zaliczek. Takie żądanie musi mieć podstawę w obliczeniu kosztów, przesądzającym o zasadności żądania. Jest oczywiste, że postanowienie komornika o ustaleniu kosztów postępowania egzekucyjnego, wydane w toku egzekucji, dotyczy jedynie części kosztów, tj. kosztów dotychczas powstałych. Natomiast ostateczne obliczenie całości kosztów powinno nastąpić bezzwłocznie po zakończeniu postępowania egzekucyjnego.

Stosownie do przyjętych w przeprowadzonej argumentacji zasad Sąd Najwyższy na podstawie art. 391 k.p.c. podjął uchwałę o treści jak w sentencji.

OSNC 1996 r., Nr 6, poz. 76