Wyrok z dnia 2000-03-23 sygn. II CKN 805/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 805/98

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 23 marca 2000 r.

Przewodniczący: SSN F. Barczewska (spr.). Sędziowie SN: St. Dąbrowski, K. Zawada.

Protokolant: E. Chojnacka.

Uzasadnienie

Powód domagał się ustalenia, że umowa zawarta z pozwanym w dniu 11 kwietnia 1996 r. w formie aktu notarialnego w części dotyczącej zniesienia współwłasności nieruchomości położonej w miejscowości K.W.Z. jest nieważna, gdyż zawierając tę umowę działał pod wpływem błędu wywołanego podstępnie przez pozwanego.

Sąd Wojewódzki w Łodzi wyrokiem z dnia 4 marca 1998 r. oddalił powództwo. Rozstrzygnięcie to oparł na następujących ustaleniach. Strony wraz z rodzinami zamieszkują od lat na nieruchomości położonej w miejscowości K.W.Z., której własność nabyli wraz z matką aktem własności ziemi z dnia 13 grudnia 1975 r. Matka stron zmarła w 1979 r., spadek po niej nabyły strony i ich brat Wacław F. po 1/3 części. Spadkobiercy Wacława F. swój udział w tej nieruchomości przekazali w częściach równych na rzecz powoda i pozwanego umową darowizny sporządzoną w formie aktu notarialnego w dniu 11 kwietnia 1996 r. Tym samym aktem strony dokonały zniesienia współwłasności przedmiotowej nieruchomości w ten sposób, że działka nr 500/1 o obszarze 995 m² wraz ze wzniesionym na niej przez pozwanego domem mieszkalnym przypadła na własność pozwanego, a druga działka nr 500/2 o powierzchni 1033 m² przypadła na własność powoda. Strony zawarły w akcie oświadczenia, że stary dom mieszkalny z przybudówką usytuowany na obu działkach przeznaczony jest do rozbiórki, a nadto że wartość działek jest równa i w związku z tym nie dokonują żadnych dopłat. W dniu 14 kwietnia 1997 r. powód złożył oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli w przedmiocie zniesienia współwłasności powołując się na błąd wywołany podstępnie przez pozwanego. Sąd uznał, że oświadczenie to jest bezskuteczne, brak jest bowiem podstaw do przyjęcia, że oświadczenie woli powoda, co do sposobu zniesienia współwłasności zostało wywołane podstępnie przez pozwanego. Na fakt, że w wyniku projektowanego a następnie przyjętego sposobu podziału, przybudówka przy starym domu, w której zamieszkiwał powód, przypadnie pozwanemu zwracali powodowi uwagę zarówno członkowie rodziny, jak i sąsiedzi. Powód mimo to przystąpił do takiego sposobu podziału nadto złożył oświadczenie, że budynek w którym mieszka jest przeznaczony do rozbiórki. Z materiału dowodowego nie wynika wniosek o czynieniu przez pozwanego zapewnienia, co do dalszego zamieszkiwania powoda na działce, która przypadła pozwanemu. Gdyby strony ustaliły jakieś dodatkowe warunki niewątpliwie znalazłyby się one w umowie wówczas zresztą strony by nie złożyły oświadczenia o przeznaczeniu domu i przybudówki do rozbiórki.

Apelacja powoda wniesiona od powyższego orzeczenia została oddalona przez Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 5 czerwca 1998 r. Sąd ten podzielił ustalenia faktyczne Sądu I instancji uznając, że zostały poczynione bez przekroczenia zasad wyrażonych w art. 233 § 1 kpc.

Nadto Sąd drugiej instancji podzielił też ocenę, iż brak jest podstaw do przyjęcia aby pozwany swym podstępnym działaniem wywołał u powoda błąd, w wyniku którego powód złożył oświadczenie woli określonej treści. Mając to na uwadze Sąd Apelacyjny oddalił apelację na mocy art. 385 kpc.

Powód w kasacji powołując się na obie podstawy z art. 393¹ kpc wnosił o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wskazując na podstawę przewidzianą w art. 393¹ pkt 2 kpc skarżący zarzucił naruszenie art. 233 § 1 kpc oraz art. 328 § 2 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i odmowę wiarygodności zeznań świadków strony powodowej oraz nieustosunkowanie się do zeznań powoda, które to uchybienia miały wpływ na wynik sprawy.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 kpc w świetle dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego ma ograniczony charakter. I tak np. w postanowieniu z dnia 6 grudnia 1996 r. II UKN 22/96 (OSNAPiUS 1997 z. 13, poz. 240) Sąd Najwyższy podkreślił, że kasacja w której zarzut naruszenia przepisów postępowania dotyczył jedynie odmiennej oceny dowodów przeprowadzonej przez sądy w toku rozpoznania sprawy nie zasługuje na uwzględnienie. W kilku innych orzeczeniach Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że wprawdzie ocena dowodów podlega kontroli kasacyjnej, jednakże sąd kasacyjny władny jest ją podważyć tylko wówczas, gdyby w świetle dyrektyw płynących z art. 233 § 1 kpc w związku z art. 393¹ pkt 2 kpc okazała się rażąco wadliwa lub w sposób oczywisty błędna (por. np. postanowienie z dnia 17 kwietnia 1998 r. II CKN 704/97 OSNC 1998 z. 12, poz. 214 i orzecznictwo powołane w uzasadnieniu tego postanowienia, czy wyrok z dnia 14 stycznia 2000 r. I CKN 1169/99 jeszcze nie publ.). W ostatnim z powołanych orzeczeń Sąd Najwyższy nadto podkreślił, że postanowienie w kasacji zarzutu naruszenia art. 233 § 1 kpc nie może polegać na zaprezentowaniu własnych, korzystnych dla skarżącego ustaleń stanu faktycznego, dokonanych na podstawie własnej, także korzystnej dla skarżącego oceny dowodów; skarżący może tylko wykazywać posługując się wyłącznie argumentami jurydycznymi, że Sąd II instancji rażąco naruszył ustanowione w tym przepisie zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów i że naruszenie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Nie jest bowiem dopuszczalne przenoszenie do postępowania kasacyjnego sporów dotyczących stanu faktycznego, gdyż jego ustalenie należy do sądów meriti, gdyż Sąd Najwyższy, jako sąd kasacyjny, jest "sądem prawa" a nie "sądem faktu".

Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie w pełni podziela prezentowane wyżej stanowisko. W niniejszym przypadku Sąd I instancji rozważył i ocenił wszystkie dowody przeprowadzone w sprawie, w tym i zeznania świadków strony powodowej, jak i zeznania powoda i wyraźnie wskazał na których dowodach się oparł i dlaczego innym dowodom odmówił mocy dowodowej. Ocena ta nie wykraczała poza ramy zakreślone przez treść art. 233 § 1 kpc, zatem Sąd Apelacyjny władny był ją podzielić.

W tym stanie brak jest podstaw aby ocenę dowodów uznać za wadliwą lub błędną, tym bardziej w stopniu rażącym. Wywody prezentowane w uzasadnieniu kasacji stanowią w istocie polemikę z oceną dowodów dokonaną przez sąd orzekający i prezentację własnego stanu faktycznego odmiennego od ustalonego przez Sąd.

Taka polemika w żadnym razie nie uzasadnia obrazy art. 233 § 1 kpc.

Jeżeli chodzi o zarzut obrazy art. 328 § 2 kpc, to skarżący nie wykazał w kasacji na czym miałoby polegać naruszenie treści tego przepisu, ani tym bardziej nie wyłożył rzekomego wpływu tego naruszenia na wynik sprawy.

W tym stanie należy stwierdzić, że podstawa kasacyjna z art. 393¹ pkt 2 kpc nie została przez powoda wykazana.

Wobec powyższego należy stwierdzić, że oceny zarzutu naruszenia prawa materialnego Sąd Najwyższy dokonuje wyłącznie na podstawie ustaleń stanu faktycznego będących podstawą wydania zaskarżonego wyroku (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1997 r. II CKN 18/97 OSNC 1997 z. 8, poz. 112).

W ramach podstawy z art. 393¹ pkt 1 kpc skarżący powołał się na naruszenie art. 86 § 1 kc poprzez błędną wykładnię pojęcia "podstępu" sprowadzającą podstęp do błędu dotyczącego treści czynności prawnej i pomijającą sferę motywacyjną złożenia oświadczenia woli. Powołany przepis stanowi, że jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także w sytuacji gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. Z powyższego wynika, że dla uznania iż w konkretnym wypadku zachodzi podstęp prawnie istotny muszą być spełnione kumulatywnie dwie przesłanki, a mianowicie: a) podstępne wywołanie błędu przez autora podstępu; b) złożenie oświadczenia woli pod jego wpływem przez drugą osobę.

W niniejszym przypadku szczególne znaczenie ma pierwsza z powołanych przesłanek. Kodeks cywilny nie zawiera definicji podstępu. W piśmiennictwie prawniczym podkreśla się, że na podstęp składa się element intencjonalny - psychiczny oraz materialny - określone zachowanie się. Podstęp zakłada celowe, umyślne działanie sprawcy skierowane na wywołanie takiego niezgodnego z prawdą obrazu rzeczywistości u osoby, na wolę której oddziaływuje by zdolny on był do nakłonienia jej do złożenia oświadczenia woli określonej treści. Normatywna postać tej wady oświadczenia woli - według stanowiska doktryny -wymaga by naganne zachowanie się autora podstępnie było skierowane w stosunku do osoby, u której błąd zamierza się wywołać oraz by zachowanie to stanowiło przyczynę sprawczą tegoż błędnego przeświadczenia. Charakter samego błędu nie ma decydującego znaczenia. Liczy się tylko samo podstępne wprowadzenie w błąd będące bezprawiem cywilnym. Również w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 30 września 1996 r. III CZP 85/96 (OSNC 1996 z. 12, poz. 153) Sąd Najwyższy podkreślił, że w odniesieniu do błędu wywołanego podstępem ochroną objęta jest osoba na której wolę oddziaływano w sposób niedozwolony. Podstępne działanie może polegać na złożeniu fałszywej obietnicy (por. np. orzeczenie Sądu Najwyższego z 15 stycznia 1970 r. I CR 400/69 OSNCP 1970 nr 12, poz. 229).

W niniejszym przypadku powód twierdził, że zgodził się zaakceptować taki sposób podziału, w wyniku którego zajmowana przez niego przybudówka znalazła się na działce, która przypadła na własność pozwanemu, gdyż pozwany go zapewnił, że będzie mógł mieszkać w tej przybudówce do śmierci.

Sąd I instancji ustalił, że okoliczność ta nie została wykazana, przeczy jej przy tym sama treść aktu w której strony oświadczyły, że stary dom i przedmiotowa przybudówka ulegają rozbiórce. Sąd II instancji podzielił trafność tego ustalenia i przyjął je za własne.

W tym stanie skoro w świetle ustalonego stanu faktycznego, wiążącego w postępowaniu kasacyjnym, nie zostało wykazane aby była spełniona pierwsza istotna przesłanka, a więc aby miało miejsce podstępne wywołanie błędu przez pozwanego, zbędne jest rozważenie rodzaju błędu. Błąd, który powstał niejako spontanicznie, a nie został wywołany przez drugą stronę podstępnie, a przy tym nie jest istotny i nie dotyczy treści czynności prawnej nie daje podstawy do uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod jego wpływem. Uwzględniając więc ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę zaskarżonego wyroku należy stwierdzić, iż błędne jest stanowisko skarżącego, że zachodziły przesłanki do zastosowania art. 86 § 1 kc; nie została bowiem wykazana podstawowa przesłanka, iż błąd wywołał podstępnie, a więc przez celowe i rozmyślne działanie, pozwany.

W tym stanie kasacja, jako nie zawierająca uzasadnionych podstaw, podlegała oddaleniu na mocy art. 393¹² kpc. O kosztach orzeczono na mocy art. 102 kpc w związku z art. 393¹⁹ i 391 kpc.