Wyrok z dnia 2003-03-14 sygn. V CKN 1733/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CKN 1733/00

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 14 marca 2003 r.

Przewodniczący: SSN Iwona Koper (sprawozdawca).

Sędziowie SN: Józef Frąckowiak, Antoni Górski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego w W. przeciwko "D." Towarzystwu Ubezpieczeniowemu Spółce Akcyjnej w W. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 14 marca 2003 r. na rozprawie kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 31 marca 2000 r., oddala kasację oraz wniosek powoda o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Prawomocnym wyrokiem z dnia 23 lutego 1999 r. Sąd Rejonowy w W. w uwzględnieniu powództwa Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego zasądził od pozwanych Andrzeja W. właściciela pojazdu, Adama B. kierującego nim sprawcy szkody i "D." Towarzystwa Ubezpieczeniowego S.A. w W. in solidum kwotę 5.609,84 zł tytułem zwrotu odszkodowania wypłaconego poszkodowanemu, na podstawie art. 51 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 59, poz. 344).

Pozwane Towarzystwo Ubezpieczeniowe, z powołaniem się na podstawę z art. 401 pkt 2 k.p.c., wniosło skargę o wznowienie postępowania zakończonego powyższym wyrokiem, w której domagało się jego uchylenia i oddalenia w stosunku do niego powództwa.

Po rozpoznaniu sprawy na skutek skargi o wznowienie postępowania Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 17 listopada 1999 r. uchylił w całości poprzedni wyrok w stosunku do pozwanego Towarzystwa Ubezpieczeniowego, zasądził od niego na rzecz powoda dochodzoną kwotę in solidum z pozostałymi pozwanymi, którzy odpowiadają z poprzedniego wyroku, oddalił częściowo powództwo w zakresie odsetek.

W sprawie poza sporem były fakty zaistnienia w dniu 29 września 1995 r. kolizji drogowej i jej okoliczności oraz wypłaty przez powoda poszkodowanemu odszkodowania w obecnie żądanej w pozwie kwocie. Sąd Rejonowy ustalił - odmiennie niż w poprzednim postępowaniu - że w dacie zdarzenia pozwany Adam B. korzystał z ochrony ubezpieczeniowej od odpowiedzialności cywilnej, zawarł bowiem umowę ubezpieczenia obejmującą okres od 26 sierpnia 1985 do 25 listopada 1995 r. W polisie ubezpieczeniowej jednak jako ubezpieczającego wskazano Grażynę B., od której pozwany ten kupił samochód w dniu 2 czerwca 1995 r., a następnie 20 czerwca tegoż roku przerejestrował go na siebie. Polisę podpisał i umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zawarł Adam B. Błąd w polisie popełnił agent ubezpieczeniowy. Za szkodę odpowiadał więc pozwany ubezpieczyciel na podstawie art. 805 k.c. Uzasadnia to zasądzenie wypłaconej przez powoda kwoty od tego pozwanego na podstawie art. 405 k.c.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 31 marca 2000 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację pozwanego. Nie podzielił zawartego w niej zarzutu naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art. 321 § 1 k.p.c., zaakceptował też stanowisko tego Sądu, że spełnienie świadczenia przez powoda, mimo braku ku temu przesłanek, doprowadziło do niezasadnego jego zubożenia, przy równoczesnym uzyskaniu korzyści majątkowej przez pozwanego w następstwie oszczędzenia wydatku. W ustosunkowaniu się do zarzutu naruszenia art. 405 k.c. wyraził stanowisko, że złożenie zawiadomienia o szkodzie u innego ubezpieczyciela, a nie bezpośrednio u pozwanego, nie ma żadnego wpływu na ocenę jego wzbogacenia kosztem powoda, ani na istnienie po jego stronie obowiązku wypłaty odszkodowania poszkodowanemu uczestnikowi kolizji drogowej, który wynikał z zawartej umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu. Przywrócenie równowagi finansowej między stronami może nastąpić przez zaspokojenie roszczenia na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, gdyż nie ma przepisów szczególnych mogących być podstawą tego roszczenia. Dodatkowo stwierdził, że stan faktyczny sprawy wykluczał odpowiedzialność pozostałych pozwanych, co jednak pozostawało poza zakresem jej obecnego rozpoznania.

W kasacji od wyroku Sądu Okręgowego, opartej na obu ustawowych podstawach, pozwany sformułował zarzuty naruszenia art. 321 § 1 k.p.c. przez uwzględnienie powództwa ponad żądanie powoda, oraz art. 405 k.c. i następnych poprzez niewłaściwe zastosowanie, bowiem pozwany ubezpieczyciel, któremu uprawniony nie zgłosił żądania wypłaty odszkodowania, nie miał takiego obowiązku, a co za tym idzie, przez sam fakt, że takiego odszkodowania nie zapłacił, nie może być uznany za wzbogaconego. We wnioskach kasacji domagał się oddalenia w stosunku do niego powództwa i zasądzenia na jego rzecz od powoda kosztów postępowania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zawarta w art. 321 § 1 k.p.c. zasada związania sądu w procesie żądaniem strony wyraża się zakazem wyrokowania co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzania ponad żądanie. Pozostając w zgodzie z powyższą zasadą Sąd nie może więc zasądzić innego świadczenia niż żądane w pozwie (np. zamiast odszkodowania pieniężnego odszkodowanie w naturze), ani też zasądzić dochodzonego w pozwie świadczenia w większym rozmiarze niż było to żądane. Żadna z wymienionych sytuacji jednakże w sprawie nie zachodzi. Niezależnie od wskazanych ograniczeń, w każdym razie (także w sprawach, w których na podstawie art. 321 § 2 k.p.c. i art. 477¹ k.p.c., nie obowiązuje zasada określona w § 1 art. 321 k.p.c.) sąd nie może wyjść poza faktyczną podstawę pozwu, gdyż nie jest uprawniony do zmiany podstawy faktycznej powództwa. Wbrew stanowisku skarżącego, który w przekroczeniu tej reguły upatruje naruszenia art. 321 § 1 k.p.c., porównanie podstawy faktycznej żądania powoda z treścią zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji wniosku takiego nie potwierdza. Jako fakty uzasadniające żądanie powoda w stosunku do pozwanego ubezpieczyciela, powód powołał istnienie po stronie pozwanego obowiązku wyrównania poszkodowanemu szkody komunikacyjnej związanej z zaistniałą kolizją ubezpieczonego pojazdu oraz dokonanie przez powoda zapłaty odszkodowania, mimo braku takiego obowiązku. W tym stanie rzeczy podjęte w sprawie rozstrzygniecie, poprzedzone zakwalifikowaniem roszczenia powoda jako opartego na art. 405 k.c., nie wykraczało poza faktyczną podstawę powództwa. Sytuacja taka mogłaby zachodzić wówczas, gdyby powód opierał żądanie na fakcie zawarcia umowy, zaś sąd zasądził mu kwotę z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

Nie jest usprawiedliwiona także podstawa kasacyjna naruszenia prawa materialnego. Zgodnie z § 10 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów (Dz. U. Nr 96, poz. 475 ze zm.), przywołanego w uzasadnieniu tej podstawy dla wykazania zarzutu naruszenia art. 405 k.c., odszkodowanie z ubezpieczenia OC przysługuje, jeżeli posiadacz lub kierowca pojazdu mechanicznego są zobowiązani na podstawie prawa do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Każdorazowo więc powstanie odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierowcy pojazdu za szkodę wyrządzoną ruchem pojazdu innym podmiotom pociąga za sobą również obowiązek wypłaty przez zakład ubezpieczeń świadczeń z tytułu ubezpieczenia OC w granicach odpowiedzialności posiadacza lub kierowcy pojazdu mechanicznego. Odesłanie w cytowanym przepisie rozporządzenia do obowiązującego prawa stanowi odwołanie się do przepisów Kodeksu cywilnego regulujących odpowiedzialność cywilną tych osób (art. 435 k.c. do art. 437 k.c.). One też rozstrzygają, kiedy przy ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych zachodzi wypadek ubezpieczeniowy. Jego zaistnienie powoduje zmianę odpowiedzialności gwarancyjnej ubezpieczyciela w konkretny dług, którego wysokość określają przepisy Kodeksy cywilnego. Od istniejącego od tego momentu obowiązku świadczenia (zapłaty odszkodowania) odróżnić należy termin jego spełnienia. W stanie prawnym niniejszej sprawy, ocenianym na tle zawartej między ubezpieczającym a ubezpieczycielem umowy ubezpieczenia, mamy do czynienia z wierzycielem w osobie poszkodowanego i dłużnikiem w osobie pozwanego ubezpieczyciela, zobowiązanym do spełnienia świadczenia (zapłaty odszkodowania) po zajściu wypadku ubezpieczeniowego. W tym stosunku prawnym Ubezpieczeniowy Fundusz Ubezpieczeniowy jest osobą trzecią, która nie będąc do tego zobowiązaną na podstawie art. 51 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy o działalności ubezpieczeniowej, zapłaciła cudzy dług. Nieistnienie między Ubezpieczeniowym Funduszem Gwarancyjnym a pozwanym ubezpieczycielem takiego stosunku prawnego, który usprawiedliwiałby uzyskanie przez pozwanego korzyści kosztem powoda, a także brak innego środka prawnego do odzyskania tej korzyści czyniło uprawnionym oparcie roszczenia powoda na podstawie z art. 405 k.c.

Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy oddalił kasacje (art. 393¹² k.p.c.). Oddaleniu podlega również wniosek strony powodowej o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego obejmujących wynagrodzenie zastępującego ją adwokata za sporządzenie i wniesienie odpowiedzi na kasację. Podstawę do zasądzenia tych kosztów stanowią opłaty za czynności adwokackie oraz za czynności radców prawnych (wynagrodzenie adwokata) określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. (Dz. U. Nr 154, poz. 1013 ze zm.), które z mocy § 22 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu znajduje zastosowanie w sprawach będących w toku przed jego wejściem w życie (5 października 2002 r.), aż do zakończenia sprawy w danej instancji. W postępowaniu kasacyjnym - zarówno poprzednie (§ 15 ust. 4 ), jak i obecne (§ 13 ust. 4) rozporządzenie - odmiennie niż w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji i w postępowaniu apelacyjnym - określa stawki wynagrodzenia za poszczególne czynności, z pominięciem jednak sporządzenia i wniesienia odpowiedzi na kasację. Zgodnie z utrwalonym już w orzecznictwie stanowiskiem, zapoczątkowanym postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 27 października 1998 r., III CKN 805/98 (OSNC 1999, nr 4, poz. 79), za złożenie odpowiedzi na kasacje adwokatowi lub radcy prawnemu przysługuje opłata według stawki przewidzianej dla sporządzenia i wniesienia kasacji. Strona przeciwna może wnieść do sądu drugiej instancji odpowiedź na kasację w terminie dwutygodniowym od doręczenia jej kasacji (art. 393⁶ k.p.c.). Nie stanowi odpowiedzi na kasację pismo procesowe, tak nazwane, wniesione po upływie ustawowego terminu do dokonania tej czynności. W konsekwencji nie wywołuje ono skutków w zakresie zawartego w nim wniosku o zasądzenie kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu kasacyjnym, obejmujących sporządzenie i wniesienie odpowiedzi na kasację (art. 167 k.p.c., w zw. z art.

393¹⁹ k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c.). Ze wskazanych przyczyn nie może być uwzględniony wniosek strony powodowej o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego, zawarty w piśmie określonym jako odpowiedź na kasację, lecz złożonym po upływie terminu do podjęcia tej czynności.