Uchwała z dnia 1966-06-25 sygn. III PZP 16/66

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 16/66

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 25 czerwca 1966 r.

Przewodniczący: Prezes Z. Opuszyński. Sędziowie: W. Formański, S. Gross, J. Krajewski, J. Krzyżanowski, K. Piasecki (sprawozdawca), J. Szczerski.

Sąd Najwyższy, po wysłuchaniu wniosku wiceprokuratora Generalnej Prokuratury PRL Z. Jędrzejczaka, rozpoznał wniosek Prezesa Sądu Najwyższego, zgłoszony na podstawie art. 29 ust. 2 ustawy o Sądzie Najwyższym i skierowany przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego pod rozpoznanie składu siedmiu sędziów Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na następujące pytanie prawne:

"Czy dopuszczalna jest rewizja nadzwyczajna wyłącznie od prawomocnego orzeczenia o kosztach procesu"?

Sąd Najwyższy uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych następującą zasadę prawną:

Niedopuszczalna jest rewizja nadzwyczajna wyłącznie od orzeczenia o kosztach procesu.

Uzasadnienie

W czasie obowiązywania przepisu art. 396 d.k.p.c., który posługiwał się pojęciem "prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie", reprezentowany był następujący pogląd: "Przepisy o kosztach procesu w zasadzie nie należą do istotnych w rozumieniu art. 396 § 1 k.p.c., gdyż nie stanowią podstawy rozstrzygnięcia istoty sporu. Tylko w wyjątkowych wypadkach, gdyby błędne rozstrzygnięcie o kosztach, ze względu na ich znaczną wysokość, w sposób szczególnie dotkliwy krzywdziło jedną ze stron, dopuszczalne byłoby przyjęcie naruszenia przepisów o kosztach za podstawę rewizji nadzwyczajnej" (1 CR 770/57 z dnia 17.IX.1957 r. - RPE 3/58/338). W tym też sensie ustaliła się praktyka Sądu Najwyższego.

Kodeks postępowania cywilnego z 1964 r. używa w przepisach o rewizji nadzwyczajnej podobnego sformułowania. Przepis bowiem art. 417 § 1 k.p.c. dopuszcza rewizję nadzwyczajną "od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie (...)". W czasie obowiązywania tego przepisu Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 24.XI.1965 r. (III PR 22/65) wyraził pogląd, że w postępowaniu toczącym się według przepisów obowiązujących od dnia 1 stycznia 1965 r. rewizja nadzwyczajna wyłącznie od orzeczenia o kosztach procesu jest niedopuszczalna.

Przy rozważaniu zagadnienia, czy dopuszczalna jest rewizja nadzwyczajna wyłącznie od orzeczenia o kosztach procesu, należy przede wszystkim podkreślić, że zagadnienie to dotyczy dopuszczalności rewizji nadzwyczajnej, a nie podstaw rewizji nadzwyczajnej. Choćby więc już z tego względu nie można uznać za trafne argumentów przytoczonych we wspomnianym na wstępie orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1957 r. 1 CR 770/57, według których w wyjątkowych wypadkach dopuszczalne byłoby przyjęcie naruszenia przepisów o kosztach procesu za podstawę rewizji nadzwyczajnej. Rozważenie zagadnienia z tego punktu widzenia mogłoby wchodzić w grę dopiero wówczas, gdyby orzeczenie o kosztach procesu można było zaliczyć do orzeczeń kończących postępowanie w sprawie. Kwestia podstaw rewizji nadzwyczajnej jest zagadnieniem wtórnym. Dlatego też na podstawie interpretacji pojęcia podstaw rewizji nadzwyczajnej nie można formułować żadnych wniosków co do dopuszczalności rewizji nadzwyczajnej.

Według art. 417 § 1 k.p.c., uprawnione do tego organy mogą wnieść rewizję nadzwyczajną od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Ze sformułowania tego wynika, że rewizja nadzwyczajna przysługuje od pewnej tylko kategorii orzeczeń. Nie wszystkie bowiem orzeczenia mają charakter orzeczeń kończących postępowanie w sprawie. W ten sposób ustawodawca ograniczył zakres orzeczeń, od których może być wniesiona rewizja nadzwyczajna. Tego rodzaju unormowanie ma swoje uzasadnienie w samym charakterze rewizji nadzwyczajnej jako instytucji procesowej wyjątkowej, odnoszącej się do najistotniejszych rozstrzygnięć.

Należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, że gdyby ustawodawca zamierzał dopuścić rewizję nadzwyczajną w szerszym zakresie, to nie posłużyłby się pojęciem orzeczeń kończących postępowanie w sprawie, lecz wiązałby kwestię jej dopuszczalności z innymi kryteriami, nie implikującymi tego rodzaju ograniczeń.

Odpowiedź na postawione zagadnienie prawne zależy od odpowiedzi na pytanie, czy orzeczenie o kosztach procesu jest orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie.

Orzeczeniem mającym taki charakter, gdy chodzi o postępowanie procesowe, jest wyrok. Podobny charakter mają postanowienia co do istoty sprawy wydane w postępowaniu nieprocesowym. Od tych orzeczeń, jeżeli stały się prawomocne, przysługuje rewizja nadzwyczajna.

Wspomniane orzeczenia nie wyczerpują zakresu "prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawie". Kończącymi postępowanie w sprawie są również orzeczenia mające charakter postanowień, po wydaniu których dalsze postępowanie w sprawie już się nie toczy. Postanowienia kończące postępowanie w sprawie czynią zbędnym wydanie wyroku i dalszy bieg postępowania w sprawie. Do tej kategorii postanowień zaliczyć należy postanowienia sądu przewidziane w art. 355 § 1 k.p.c. (postanowienia umarzające postępowanie) i odrzucające pozew. Również od tego rodzaju postanowień przysługuje rewizja nadzwyczajna.

Z charakteru wspomnianych orzeczeń i przedmiotu ich rozstrzygnięcia można wysnuć wniosek, że za "sprawę" należy uważać postępowanie dotyczące samego przedmiotu żądania, przedmiotu sporu, a nie jakiejś kwestii, której rozstrzygnięcie może być lub jest niezbędne do rozstrzygnięcia procesu, czy też którą rozstrzyga się ponadto w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Postępowania co do tych różnych kwestii o charakterze procesowym, rozstrzyganych w ramach toczącego się postępowania w sprawie, ustawodawca nie określa mianem sprawy. Rozstrzyganie o nich nie kończy też postępowania w sprawie. Orzeczenia te są związane z samym biegiem, tokiem postępowania. Od takich orzeczeń (postanowień) rewizja nadzwyczajna nie będzie - według brzmienia art. 417 § 1 k.p.c. - dopuszczalna. Do tej kategorii orzeczeń należy zaliczyć m.in. postanowienia przewidziane w art. 359 i 356 k.p.c.

Orzeczeniem należącym do tej kategorii postanowień, choć jest ono orzeczeniem swoistym, jest orzeczenie o kosztach procesu. Jest ono orzeczeniem, o którym w myśl art. 108 § 1 k.p.c. sąd rozstrzyga w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. W konsekwencji może też ono być rozstrzygnięciem zawartym w każdym orzeczeniu kończącym sprawę. Orzeczenie o kosztach procesu nie stanowi części rozstrzygnięcia o sporze, nie ma bowiem sporu o koszty. Koszty procesu są wynikiem tego, że postępowanie zostało wszczęte. Z tej racji mają one charakter akcesoryjny. Orzeczenie o kosztach procesu jednak jest o tyle samodzielne, że stosownie do przepisów o zażaleniu może być przedmiotem samoistnego zaskarżenia. Sama zaskarżalność orzeczenia o kosztach procesu w drodze zwykłych środków prawnych nie uzasadnia traktowania orzeczenia o kosztach jako orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Wprawdzie na skutek wniesienia zażalenia od orzeczenia o kosztach procesu zostaje wywołane formalnie samodzielne postępowanie, jednakże nigdy nie ma ono charakteru postępowania, którego prawomocne zakończenie następuje w formie orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Jest to postępowanie dotyczące jednej z kwestii związanych z toczącym się postępowaniem w sprawie. W tym wypadku również nosi ono akcesoryjny charakter.

Poza tymi względami, które wynikają z analizy przyjętej w kodeksie postępowania cywilnego klasyfikacji orzeczeń, przeciwko możliwości traktowania orzeczenia o kosztach procesu jako orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie przemawiają również argumenty, które nie mogły być brane pod uwagę przy wykładni art. 396 §1 dawnego k.p.c.

W przepisach o zażaleniu orzeczenie o kosztach procesu wymienione jest w części enumeratywnej art. 394 § 1, a mianowicie w jego pkt 9. Z redakcji tego przepisu, jego części początkowej wynika, że orzeczenie, którego przedmiotem jest zwrot kosztów procesu nie jest orzeczeniem sądu pierwszej instancji kończącym postępowanie w sprawie. Gdyby ze swej istoty miało ono taki charakter, o dopuszczalności zażalenia w tym wypadku stanowiłby nie pkt 9 tego przepisu, ale jego wstępna klauzula, mówiąca o postanowieniach sądu pierwszej instancji kończących postępowanie w sprawie. Żadne z orzeczeń wymienionych w części enumeratywnej art. 396 § 1 d.k.p.c. nie ma takiego charakteru. Przeciwstawienie orzeczeń kończących postępowanie w sprawie orzeczeniom w dalszej części tego przepisu wymienionym należy zatem uznać za konsekwentne. Uchwalona zasada prawna dotyczy zarówno sytuacji, w której orzeczenie o kosztach procesu zawarte jest bezpośrednio w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, jak i takiej sytuacji, gdy zostało ono wydane w formalnie odrębnym postanowieniu; jest przy tym obojętną rzeczą, czy chodzi o koszty procesu związane z wynikiem sporu, czy też o koszty procesu uregulowane w art. 103 § 1 k.p.c.

OSNC 1966 r., Nr 12, poz. 205