Wyrok z dnia 2004-09-08 sygn. IV CK 672/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CK 672/03

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 8 września 2004 r.

Sędziowie SN: Teresa Bielska-Sobkowicz, Zbigniew Strus.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Wojciecha B. prowadzącego Zakład Usługowo-Handlowy "E." przeciwko Polskiemu Towarzystwu Ubezpieczeniowemu S.A. Oddział w Ł. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 8 września 2004 r. kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 26 sierpnia 2003 r., uchyla zaskarżony wyrok w pkt I w części oddalającej powództwo o zapłatę kwoty 22.295 zł (dwadzieścia dwa tysiące dwieście dziewięćdziesiąt pięć złotych) oraz w pkt III i sprawę w tym zakresie przekazuje Sądowi Okręgowemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w Łomży wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2003 r. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 23.196,64 zł z odsetkami, oddalając powództwo w pozostałym zakresie. Sąd ten ustalił, że w wyniku kolizji drogowej w dniu 13 lutego 2002 r., spowodowanej przez prowadzącego pojazd ubezpieczony w pozwanym Towarzystwie, uległ zniszczeniu samochód dostawczy powoda. Zniszczony samochód służył powodowi do prowadzenia działalności gospodarczej, w związku z czym był on zmuszony do wynajęcia pojazdu zastępczego do czasu wypłaty odszkodowania, o czym powód zawiadomił pozwanego pismem z dnia 18 marca 2002 r. W dniu 3 lipca 2002 r. pozwany wypłacił powodowi kwotę 7.980 zł za zniszczony samochód, a następnie pismem z dnia 5 lipca 2002 r. poinformował, że koszty wynajmu pojazdu zostaną uregulowane po przedłożeniu stosownych dowodów. Za wynajem samochodu powód uiścił 12.985 zł w oparciu o fakturę z dnia 14 maja 2002 r. i 9.310 zł z faktury z dnia 3 lipca 2002 r. Sąd uznał, że obie te sumy i kwotę 901,64 zł z tytułu pozostałości wraku samochodu zobowiązany jest pokryć pozwany na podstawie art. 822 k.c. w związku z art. 361 k.c.

Na skutek apelacji pozwanego Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 26 sierpnia 2003 r. zmienił zaskarżony wyrok i obniżył zasądzoną kwotę do 901,64 zł, oddalając powództwo i apelację w pozostałej części.

Sąd ten przyjął, że w zasadzie w przypadku szkody częściowej, mającej miejsce wówczas, gdy uszkodzony pojazd nadaje się do naprawy, poszkodowany może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody zwrotu wydatków poniesionych na wynajęcie pojazdu zastępczego w okresie naprawy samochodu. Natomiast w przypadku zniszczenia samochodu istnienie normalnego związku przyczynowego między zniszczeniem a wynajęciem pojazdu zastępczego można by przyjąć tylko wyjątkowo, np. w sytuacji gdy zniszczony samochód jest pojazdem specjalistycznym, którego nabycie w nieodległym terminie jest niemożliwe lub gdy nabycie wiązałoby się z wydatkiem, który przekraczałby w krótkim czasie możliwości finansowe poszkodowanego, wynajęcie zaś pojazdu zastępczego na czas zgromadzenia tych środków znajdowałoby ekonomiczne uzasadnienie.

W ocenie Sądu okoliczności faktyczne występujące w sprawie pozwalają na stwierdzenie, że nie zachodzi żadna z takich ani tym podobnych sytuacji, która by uzasadniała przyjęcie, że istnieje normalny związek przyczynowy między zniszczeniem pojazdu a wynajęciem samochodu zastępczego. Zniszczony samochód był zwykłym pojazdem dostawczym, którego nabycie w krótkim czasie nie powinno powodowi stwarzać trudności, a ponadto powód posiadał możliwości sfinansowania nabycia innego samochodu bezpośrednio po powstaniu szkody, skoro miesięczny koszt wynajęcia pojazdu był prawie równy wartości zniszczonego samochodu.

Mając to na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że Sąd I instancji niewłaściwie zastosował w spawie art. 361 § 1 k.c., a tym samym, że zaszła podstawa do zmiany wyroku na mocy art. 386 § 1 k.p.c.

Powód w kasacji, powołując się na naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 361 § 1 k.c. w związku z art. 817 k.c. oraz art. 361 § 2 k.c., a także na naruszenie prawa procesowego, a w szczególności art. 232, art. 328 § 2 oraz art. 382 k.p.c., wnosił o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wysokość odszkodowania ubezpieczeniowego świadczonego z tytułu ubezpieczenia OC jest zakreślona granicami odpowiedzialności cywilnej posiadacza, kierowcy samochodu. Do rozstrzygnięcia o odszkodowaniu ubezpieczeniowym przy ubezpieczaniu OC koniecznym jest sięgnięcie do ogólnych reguł Kodeksu cywilnego odnoszących się do zakresu odszkodowania, w szczególności do przepisu art. 361 § 1 i 2 k.c. Reguły te nakazują przestrzeganie zasady pełnego odszkodowania w granicach adekwatnego związku przyczynowego (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2001 r., III CZP 68/01, OSP 2002, z. 7-8, poz. 103, czy uchwałę z dnia 21 marca 2003 r., III CZP 6/03, OSNC 2004, z. 1, poz. 4). Podstawową funkcją odszkodowania jest bowiem kompensacja, co oznacza, że odszkodowanie powinno przywrócić w majątku poszkodowanego stan rzeczy naruszony zdarzeniem wyrządzającym szkodę, nie może ono jednak przewyższać wysokości faktycznie poniesionej szkody. Oceny, czy poniesienie określonych kosztów mieści się w ramach szkody i normalnego związku przyczynowego, jak podkreślał Sąd Najwyższy, należy dokonywać na podstawie indywidualnej sytuacji poszkodowanego i konkretnych okoliczności sprawy (por. np. uzasadnienia wyroku z dnia 20 lutego 2002 r., V CKN 1273/00 niepubl. czy wyroku z dnia 16 maja 2002 r., V CKN 1273/00 niepubl.).

Utrata możliwości korzystania z rzeczy wskutek jej zniszczenia stanowi szkodę majątkową. W piśmiennictwie podkreśla się, że normalnym następstwem w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. jest bardzo często niemożność korzystania z samochodu przez poszkodowanego, nie tylko w sytuacji jego uszkodzenia, ale również zniszczenia. Jeżeli więc poszkodowany poniósł w związku z tym koszty, które były konieczne, na wynajem pojazdu zastępczego, to mieszczą się one w granicach skutków szkodowych podlegających wyrównaniu.

Stanowisko takie znalazło również wyraz w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 1916/00 (jeszcze niepubl.). Sąd ten podkreślił, że za normalne następstwo zniszczenia pojazdu służącego poszkodowanemu do prowadzenia działalności gospodarczej należy uznać konieczność czasowego wynajęcia pojazdu zastępczego w celu kontynuowania tej działalności w okresie, gdy szkoda nie została jeszcze naprawiona. Postulat pełnego odszkodowania przemawia więc za przyjęciem stanowiska o potrzebie zwrotu przez ubezpieczyciela tzw. wydatków koniecznych, potrzebnych na czasowe używanie zastępczego środka komunikacji w związku z niemożliwością korzystania z niego wskutek zniszczenia, z tym że tylko za okres między dniem zniszczenia a dniem w którym poszkodowany może nabyć analogiczny pojazd, nie dłuższy jednak niż za czas do zapłaty odszkodowania. Termin wydatków koniecznych oznacza przy tym wydatek niezbędny dla korzystania z innego pojazdu w takim samym zakresie, w jakim poszkodowany korzystałby ze swego środka lokomocji, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Poszkodowany mógłby zatem żądać tylko zwrotu wydatków poniesionych za korzystanie z pojazdu zastępczego pomniejszonych o sumę, jaką wydatkowałby na koszty eksploatacji własnego pojazdu. Za szkodę można uznać tylko koszty niezbędne, rzeczywiście poniesione przez poszkodowanego, którego obciąża ciężar dowodu wysokości szkody.

Oczywiście obowiązkiem poszkodowanego jest podejmowanie działań zmierzających do zminimalizowania szkody. Brak z jego strony takiego działania nie może zwiększać obowiązku odszkodowawczego osoby zobowiązanej do naprawienia szkody (por. np. uzasadnienie uchwały SN z dnia 22 kwietnia 1997 r., III CZP 14/97, OSNC 1997 z. 8, poz. 103 czy wyrok z dnia 26 listopada 2002 r., I CKN 1993/00, IC 2003, z. 7-8, str. 42-43). Sąd I instancji ustalił, że zachodziła konieczność wynajmu przez powoda samochodu zastępczego, prowadził on bowiem działalność gospodarczą w zakresie robót elektryczno-budowlanych na rozległym terenie i wynajem samochodu był niezbędny, tym bardziej że wypłata odszkodowania nastąpiła po upływie 5 miesięcy, pozwany zaś nabył inne samochody dopiero w lipcu 2002 r.

Sąd II instancji dokonując odmiennych ustaleń, chociaż nie przeprowadził żadnego uzupełniającego postępowania dowodowego, przyjął, że wydatek na wynajem samochodu zastępczego nie był, w świetle okoliczności sprawy uzasadniony. Powód posiadał bowiem możliwość sfinansowania nabycia samochodu bezpośredniego po powstaniu szkody skoro miesięczny koszt wynajęcia pojazdu zastępczego był prawie równy wartości zniszczonego pojazdu. Dokonując tak arbitralnej oceny Sąd II instancji ogólnikowo tylko powołał się na fragment stanu faktycznego, że koszt miesięczny wynajmu samochodu był prawie równy wartości zniszczonego samochodu. Ustalenie sądu może być oparte na domniemaniu faktycznym tylko wówczas, gdy domniemanie to stanowi wniosek logicznie wypływający z prawidłowo ustalonych faktów stanowiących jego podstawę (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 1998 r., UKN 465/97, OSNAPiUS 1999 nr 1, poz. 24). Wyprowadzenie z faktu, że miesięczny koszt wynajmu pojazdu zastępczego był prawie równy wartości zniszczonego samochodu, iż powód bezpośrednio po wypadku był w stanie nabyć inny samochód dostawczy, bez bliższych i bardziej szczegółowych ustaleń jest wnioskiem zbyt daleko idącym. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 18 marca 2003 r. (powołanego wyżej) podkreślając, że okoliczność iż koszty wynajęcia pojazdu zastępczego przekroczyły cenę nowego samochodu nie może automatycznie przesądzać o istnieniu przyczynienia się poszkodowanego do powiększenia rozmiaru szkody.

Sąd Apelacyjny w ogóle nie ustalił jaki byłby koszt zakupu samochodu dostawczego, który mógłby spełniać te same funkcje co zniszczony samochód, a więc z jakim to musiałoby się wiązać wydatkiem i czy ten wydatek był w stanie ponieść poszkodowany bezpośrednio po wyrządzeniu szkody.

Wobec tego, iż istotne okoliczności sprawy nie zostały dostatecznie wyjaśnione i ustalone, nie jest możliwe prawidłowe zastosowanie prawa materialnego. W tym stanie uzasadniony jest wniosek kasacji o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania (art. 393¹³ k.p.c.). O kosztach orzeczono stosownie do art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 393¹⁹ k.p.c.