Uchwała z dnia 1997-10-29 sygn. III CZP 51/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 51/97

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 29 października 1997 r.

Przewodniczący: sędzia SN M. Wysocka (sprawozdawca).

Sędziowie SN: Z. Kwaśniewski, Z. Strus.

Sąd Najwyższy w sprawie Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Montażowego Konstrukcji Stalowych "S. (...)" w T. o ogłoszenie upadłości, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 29 października 1997 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Toruniu, postanowieniem z dnia 15 lipca 1997 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:

"Czy istnieje możliwość wydania postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego w sytuacji, gdy majątek masy został w całości zlikwidowany, a nie dokonano ostatniego podziału funduszów masy, czy też w tym wypadku sąd powinien umorzyć postępowanie na podstawie art. 218 § 1 pkt 1 Prawa upadłościowego?" podjął następującą uchwałę:

Brak środków na kontynuowanie postępowania upadłościowego przed wykonaniem planu ostatniego podziału nie stanowi podstawy wydania postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego, lecz uzasadnia umorzenie tego postępowania na mocy art. 218 pkt 1 Prawa upadłościowego.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 1 marca 1994 r. Sąd Rejonowy w Toruniu ogłosił upadłość Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Montażowego Konstrukcji Stalowych "S. (...)" w T. Postępowanie upadłościowe zakończone zostało postanowieniem tegoż sądu z dnia 28 marca 1997 r. o jego umorzeniu na podstawie art. 218 pkt 1 ustawy z dnia 24 października 1934 r. -Prawo upadłościowe (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.). W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Rejonowy wskazał, że w postępowaniu nie doszło do ustalenia listy wierzytelności, ani do częściowego podziału, ani też do wykonania ostatniego planu podziału. Brak majątku upadłego, wskutek wcześniejszego zbycia jego składników i rozdysponowania uzyskanych z tego środków (na zaspokojenie roszczeń pracowniczych, częściowe zaspokojenie wierzycieli uprzywilejowanych oraz koszty postępowania), przesądza o braku środków na kontynuowanie postępowania upadłościowego oraz o braku możliwości zaspokojenia wierzycieli.

Rozpoznając zażalenie syndyka, który zarzucał, że sąd powinien był stwierdzić ukończenie postępowania upadłościowego na podstawie art. 217 Prawa upadłościowego, nie zaś je umarzać, Sąd Wojewódzki w Toruniu powziął wątpliwość wyrażoną w przedstawionym w trybie art. 390 § 1 k.p.c. pytaniu o właściwą formę zakończenia postępowania upadłościowego w sytuacji, gdy majątek masy został w całości zlikwidowany, a nie dokonano ostatniego podziału funduszów masy.

Udzielenie odpowiedzi na pytanie o rodzaj orzeczenia, jakie powinno być wydane w konkretnym stanie postępowania upadłościowego - a mianowicie: czy powinno być to postanowienie stwierdzające ukończenie postępowania (art. 217 Prawa upadłościowego), czy postanowienie umarzające je (art. 218 Prawa upadłościowego) wymaga określenia charakteru każdego z tych orzeczeń i ustawowych przesłanek ich wydania. Nie można przy tych rozważaniach zapominać o ogólnym charakterze i celu postępowania upadłościowego. Upadłość określana w nauce prawa jako egzekucja uniwersalna, w odróżnieniu od egzekucji singularnej (prowadzonej przez poszczególnych wierzycieli na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego), ma na celu równomierne, choćby częściowe zaspokojenie wszystkich wierzycieli poprzez zrealizowanie całego majątku niewypłacalnego dłużnika, w trybie i na zasadach uregulowanych w Prawie upadłościowym. Odbywa się to w dwóch zasadniczych etapach, obejmujących ogłoszenie upadłości (tytuł I i związany z nim tytuł II Prawa upadłościowego) oraz postępowanie upadłościowe prowadzone po ogłoszeniu upadłości (tytuł III Prawa upadłościowego).

Zakończenie postępowania upadłościowego może nastąpić na skutek:

1) zawarcia układu z wierzycielami nieuprzywilejowanymi oraz zabezpieczenia zobowiązań masy upadłości i wierzytelności uprzywilejowanych, powodujących wydanie postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego (art. 196 Prawa upadłościowego);

2) podziału masy pomiędzy wierzycieli upadłościowych i wykonania ostatniego planu podziału; taki stan rzeczy również jest podstawą wydania postanowienia stwierdzającego ukończenie postępowania upadłościowego (art. 217 Prawa upadłościowego);

3) umorzenia postępowania upadłościowego (art. 218 Prawa upadłościowego). Postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego (pkt 1 i 2) mają charakter konstytutywny i są tożsame z merytorycznym rozpoznaniem sprawy. Wydawane są one wówczas, gdy postępowanie to doprowadzi w wyniku układu do unormowania na nowych podstawach zobowiązań upadłego (art. 196 Prawa upadłościowego), bądź gdy postępowanie osiągnie swój cel, czyli rozdzielenie majątku upadłego pomiędzy wierzycieli (art. 217 Prawa upadłościowego). Poza dalszymi rozważaniami pozostawić należy ukończenie postępowania w wyniku zawarcia układu, jako nie dotyczącego kwestii objętej pytaniem.

Stwierdzeniu ukończenia postępowania na podstawie art. 217 Prawa upadłościowego nie stoi na przeszkodzie istnienie nie zaspokojonych jeszcze wierzytelności. Jest to orzeczenie wydawane po przeprowadzeniu kolejnych etapów postępowania, z których wymienić przede wszystkim trzeba: ustalenie listy wierzytelności (art. 153, 161 Prawa upadłościowego), podział funduszów masy (art. 203 Prawa upadłościowego) i sporządzenie planu podziału (art. 207 Prawa upadłościowego), zatwierdzenie planu podziału (art. 210 Prawa upadłościowego), wreszcie konieczny etap końcowy, poprzedzający wydanie postanowienia - wykonanie planu ostatniego podziału (art. 217 Prawa upadłościowego). Po wykonaniu planu ostatniego podziału sąd orzeka postanowieniem o ukończeniu postępowania, przy czym najczęściej następuje to na skutek przedstawienia sędziego-komisarza i wykazania przezeń, że plan ostatniego podziału został wykonany. Postanowienie to stanowi uwieńczenie kolejnych, zrealizowanych etapów postępowania, i z tego też względu zamieszczone jest w rozdziale VIII tytułu III Prawa upadłościowego, nie zaś w rozdziale IX "Umorzenie, ukończenie i uchylenie postępowania upadłościowego". Reasumując to, co zostało powiedziane: postanowienie stwierdzające ukończenie postępowania upadłościowego na podstawie art. 217 Prawa upadłościowego jest konstytutywnym orzeczeniem merytorycznie kończącym to postępowanie, które może zapaść wyłącznie w wyniku realizacji kolejnych jego etapów, z których końcowym jest wykonanie planu ostatniego podziału.

Zupełnie inny jest charakter postanowienia o umorzeniu postępowania upadłościowego. Jego przesłanki określone są w art. 218 Prawa upadłościowego i wszystkie one mają charakter formalny. Umorzenie postępowania upadłościowego ma charakter orzeczenia kończącego postępowanie nie w wyniku rozpoznania merytorycznego, lecz z przyczyn formalnych. Wymienienie tych przesłanek ma charakter wyczerpujący, co znaczy, że postępowanie upadłościowe podlega umorzeniu wyłącznie z przyczyn wymienionych w art. 218 Prawa upadłościowego. W odróżnieniu od ukończenia, umorzenie postępowania nastąpić może bez względu na jego wynik i bez względu na stan postępowania, jeżeli tylko wystąpiła jedna z przyczyn wymienionych w art. 218 Prawa upadłościowego.

Przesłanką umorzenia postępowania w rozpoznawanej sprawie było ustalenie, że majątek masy nie wystarcza na zaspokojenie dalszych kosztów postępowania (pkt 1 art. 218 Prawa upadłościowego). Umorzenie takie jest możliwe, chociażby został już dokonany częściowy podział funduszy. Istnienie majątku, z którego można by pokryć koszty postępowania, jest bezwzględnym wymogiem jego kontynuowania; w braku majątku na pokrycie nawet tych kosztów, prowadzenie postępowania nie ma celu, a umorzenie postępowania jest obowiązkowe. Umorzenie postępowania powinno nastąpić, gdy dotychczas istniał majątek wystarczający na pokrycie kosztów, lecz obecnie już takowy nie istnieje, jak również wtedy, gdy są jeszcze środki na pokrycie kosztów wcześniejszych, lecz brak ich jest na prowadzenie postępowania w dalszym ciągu. Taki stan rzeczy wynika z celu postępowania upadłościowego, jakim jest zaspokojenie (choćby niepełne) wierzycieli upadłego dłużnika; jeżeli więc nie ma możliwości osiągnięcia tego celu, czego dobitnym świadectwem jest brak środków na pokrycie kosztów postępowania, w ogóle nie powinno być ono wszczęte, lub -gdy jest już w toku - powinno ulec umorzeniu. Wyrazem tej idei są art. 13 i 218 Prawa upadłościowego z tym zastrzeżeniem, że różne są ich przesłanki, art. 218 pkt 1 Prawa upadłościowego wymaga bowiem stwierdzenia tego stanu rzeczy w sposób stanowczy. Jeśli to stwierdzenie nastąpi, sąd zobowiązany jest z urzędu umorzyć postępowanie. Reasumując: postanowienie o umorzeniu ma charakter rozstrzygnięcia formalnego, podejmowanego z urzędu i obligatoryjnie, gdy zaistnieją przesłanki enumeratywnie wymienione w art. 218 Prawa upadłościowego, i tylko wówczas.

Odnosząc się bezpośrednio do przedstawionego pytania, stwierdzić w konsekwencji należy, że ukończenie postępowania upadłościowego (art. 217 Prawa upadłościowego) może być stwierdzone w wyniku merytorycznego rozpoznania, z uwzględnieniem wszystkich jego etapów, w tym wykonania planu ostatniego podziału, natomiast brak majątku masy wystarczającego na zaspokojenie kosztów postępowania, niezależnie od jego etapu, uzasadnia umorzenie postępowania na podstawie art. 218 pkt 1 Prawa upadłościowego. Omówione względy uzasadniały udzielenie odpowiedzi wyrażonej w treści uchwały.