Wyrok z dnia 2016-11-30 sygn. I ACa 1459/16

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Wyrok z dnia 30 listopada 2016 r. I ACa 1459/16

Przewodnicząca: SSA Dorota Ochalska – Gola (spr.)

Sędziowie: SA Joanna Walentkiewicz – Witkowska, SO (del.) Iwona Jamróz – Zdziubany

1. Postanowienie w przedmiocie wynagrodzenia doradcy tymczasowego ustanowionego do reprezentowania osoby ubezwłasnowolnionej oraz do zarządu jej majątkiem jest postanowienia co do istoty sprawy, od którego przysługuje apelacja.

2. Wynagrodzenie doradcy tymczasowego powinno być wypłacone z dochodów lub majątku osoby, dla której został on ustanowiony, a w ich braku, pokrywa je ten, kto żądał ustanowienia doradcy tymczasowego (art. 179 § 1 k.r.o. w związku z art. 549 § 2 k.p.c.).

3. W sytuacji, w której majątek i dochody osób wymienionych w art. 179 § 1 k.r.o. w związku z art. 549 § 2 k.p.c. mogłyby okazać się niewystarczające dla pokrycia wynagrodzenia doradcy tymczasowego, wynagrodzenie to jest pokrywane ze środków publicznych na podstawie przepisów o pomocy społecznej (art. 162 § 3 w zw. z art. 178 § 2 k.r.o. i art. 53a ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r., poz. 930 z późn. zm.). W takim przypadku zainteresowanym jest gmina, na której spoczywa obowiązek wypłaty tego wynagrodzenia.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, Wydział I Cywilny po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2016 r. w Łodzi na rozprawie sprawy z wniosku doradcy tymczasowego M. F. przy udziale T. G. i J. G. oraz Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Ł. o przyznanie wynagrodzenia na skutek apelacji doradcy tymczasowego M. F. od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 7 lipca 2016 r. postanowił uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Ł., pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Z uzasadnienia

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 7 lipca 2016 roku Sąd Okręgowy w Ł., w sprawie z wniosku doradcy tymczasowego M. F. z udziałem T. G. i J. G. oraz Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Ł. o wynagrodzenie, przyznał adwokatowi M. F. wynagrodzenie z tytułu pełnienia funkcji doradcy tymczasowego uczestnika T. G. w okresie od 2 marca 2015 roku do 7 kwietnia 2016 roku w wysokości 147,60 złotych oraz nakazał wypłacić doradcy tymczasowemu przyznane wynagrodzenie ze środków Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Ł.

W uzasadnieniu powyższego orzeczenia Sąd I instancji wskazał, że prawomocnym postanowieniem z dnia 28 stycznia 2015 roku Sąd Okręgowy w Ł. ubezwłasnowolnił całkowicie uczestnika postępowania T. G. W dniu 2 marca 2016 roku dla T. G. ustanowiony został doradca tymczasowy w osobie adwokata M. F. Postanowieniem z dnia 7 kwietnia 2016 roku dla ubezwłasnowolnionego uczestnika ustanowiono opiekuna prawnego.

W dalszych rozważaniach Sąd Okręgowy wskazał na przepis § 11 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348), jako na podstawę prawną rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosku o wynagrodzenie doradcy tymczasowego. Jednocześnie na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd I instancji nie obciążył uczestnika postępowania T. G. kosztami sądowymi, odwołując się w tej materii do argumentacji postanowienia z dnia 28 stycznia 2015 roku. Wskazał także, że w tej sytuacji przyznane wynagrodzenie należało wypłacić ze środków Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Ł.

W dniu 18 lipca 2016 roku doradca tymczasowy – adwokat M. F. wniósł środek odwoławczy na powyższe orzeczenie oznaczony jako „zażalenie”. Zaskarżył postanowienie w całości i zarzucił mu naruszenie prawa materialnego, tj. § 11 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu – przez niewłaściwe jego zastosowanie.

W następstwie powyższego zarzutu skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez przyznanie doradcy tymczasowemu M. F. wynagrodzenia w kwocie 5.596,50 złotych brutto, uwzględniającej nakład pracy doradcy tymczasowego oraz czas przez jaki pełnił nałożone na niego obowiązki.

Postanowieniem z dnia 20 października 2016 roku w sprawie sygn. akt I ACz (…)/(…) Sąd Apelacyjny w Ł. nakazał potraktować pismo doradcy tymczasowego z dnia 18 lipca 2016 roku zatytułowane „zażalenie”, jako apelację od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 7 lipca 2016 roku i nadał mu stosowny bieg.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 30 listopada 2016 roku Prokurator Prokuratury Okręgowej w Ł. przyłączył się do stanowiska apelującego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wywiedziona przez doradcę tymczasowego jest zasadna i skutkuje wzruszeniem zaskarżonego postanowienia.

W pierwszej kolejności rozważenia wymaga kwestia środka odwoławczego, jaki przysługiwał skarżącemu od postanowienia z dnia 7 lipca 2016 roku.

Nie budzi wątpliwości, że o rodzaju środka zaskarżenia od postanowienia w przedmiocie przyznania wynagrodzenia doradcy tymczasowemu ustanowionemu na podstawie art. 548 § 1 k.p.c. decyduje ocena, czy orzeczenie to ma charakter postanowienia co do istoty sprawy w rozumieniu art. 518 k.p.c. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że postanowieniem co do istoty sprawy w rozumieniu powołanego przepisu jest postanowienie, które zawiera merytoryczne rozstrzygnięcie żądania objętego wnioskiem (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2000 r., sygn. akt III CZP 30/99, OSNC 2000 /6/106; z dnia 23 sierpnia 2006 r., sygn. akt III CZP 52/06, OSNC 2007/ 5/72; z dnia 21 listopada 2006 r., sygn. akt III CZP 49/06, OSNC 2007/7-8/98; z dnia 27 lutego 2008 r., sygn. akt III CZP 149/07, OSNC 2009/2/2 oraz z dnia 2 kwietnia 2008 r., sygn. akt III CZP 12/08, OSNC 2009/6/78). Nie są objęte zakresem postanowień co do istoty sprawy postanowienia, które dotyczą kwestii wpadkowych, rozstrzygających zagadnienia z obszaru postępowania. 

Kierując się tą wykładnią art. 518 k.p.c. Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że wniosek doradcy tymczasowego inicjujący postępowanie w rozpatrywanej sprawie wpłynął po prawomocnym zakończeniu postępowania w sprawie ubezwłasnowolnienia uczestnika postępowania T. G. i jest realizacją samodzielnego uprawnienia wnioskodawcy wynikającego z art. 549 § 2 k.p.c. w związku z art. 179 § 1 k.r.o. Dodatkowo wniosek dotyczy wynagrodzenia za czynności podejmowane poza postępowaniem w sprawie sygn. akt I Ns (…)/(…) i po jego prawomocnym zakończeniu – doradca tymczasowy ustanowiony został bowiem także do zarządu majątkiem T. G., a czynności w zakresie pieczy nad osobą i majątkiem ubezwłasnowolnionego wykonywał również po dniu 9 grudnia 2015 roku. W tym stanie rzeczy nie sposób uznać, że wynagrodzenie doradcy tymczasowego mieści się w pojęciu wydatków w postępowaniu cywilnym zdefiniowanych w art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r., poz. 623), jak wydawał się zakładać Sąd I instancji. Z mocy powołanego przepisu elementem kosztów sądowych są wydatki kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie, a zatem kuratorów procesowych. Do tej kategorii należy zaliczyć wszystkich kuratorów, bez względu na to, czy ustanowił ich Sąd procesowy, czy też Sąd opiekuńczy, jeśli zostali ustanowieni do podejmowania czynności procesowych. O charakterze kuratora procesowego (kurator ad actum) decyduje cel, ze względu na który kurator został ustanowiony, a nie to, na podstawie jakich przepisów (prawa materialnego, czy prawa procesowego) ustanowienie to nastąpiło. Instytucja doradcy tymczasowego powołanego do reprezentowania danej osoby i zarządu jej majątkiem jest zaś zbliżona do instytucji kuratora prawa materialnego, wyrazem czego pozostaje dyspozycja art. 549 § 2 k.p.c. nakazująca stosowanie do doradcy tymczasowego przepisów o kuratorze osoby częściowo ubezwłasnowolnionej. Warto zaznaczyć, że przepis ten nakazuje stosowanie do doradcy tymczasowego przepisów o kuratorze prawa materialnego wprost, a nie jedynie odpowiednio.

W judykaturze prezentowany jest pogląd, że postanowienie o przyznaniu wynagrodzenia kuratorowi osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jako merytorycznie rozstrzygające o zgłoszonym żądaniu (uprawnieniu) osoby zobowiązanej do sprawowania pieczy nad tą osobą i jej majątkiem, jest postanowieniem co do istoty sprawy, od którego przysługuje apelacja. Orzeczenie w przedmiocie wynagrodzenia może być zamieszczone zarówno w postanowieniu o ustanowieniu kuratora, jak też w oddzielnym postępowaniu, dotyczącym tego żądania; w obu przypadkach ma ono taką samą istotę (por. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 28 marca 2014 roku w sprawie sygn. akt II CZP 6/14, OSNC 2015/1/5). W przekonaniu Sądu Apelacyjnego, te same względy przemawiają za stanowiskiem, że charakter postanowienia co do istoty sprawy ma także postanowienie w przedmiocie wynagrodzenia doradcy tymczasowego ustanowionego do reprezentowania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie oraz do zarządu jej majątkiem.

W rozpatrywanej sprawie skarżący błędnie oznaczył wywiedziony środek odwoławczy, jako „zażalenie”. Tym niemniej został on wniesiony w terminie z art. 369 § 1 k.p.c., a omyłkowe oznaczenie pisma procesowego pozostaje konsekwencją wadliwego pouczenia Sądu I instancji, co przesądza o nadaniu mu właściwego biegu jako apelacji od postanowienia Sądu I instancji z dnia 7 lipca 2016 roku.

Merytoryczna ocena motywów rozstrzygnięcia przedstawionych w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia przekonuje, że Sąd Okręgowy uchylił się od rozpoznania istoty sprawy, zaś przywołany w apelacji zarzut wadliwego zastosowania przepisu § 11 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu jest w pełni uzasadniony.

Jak już wyżej wskazano, zgodnie z art. 549 § 2 k.p.c. do doradcy tymczasowego stosuje się przepisy o kuratorze osoby częściowo ubezwłasnowolnionej. Z kolei art. 181 § 1 k.r.o. stanowi, że kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy Sąd opiekuńczy tak postanowi. Przepis ten zatem z mocy art. 549 § 2 k.p.c. ma zastosowanie także do doradcy tymczasowego, przy czym zakres kompetencji doradcy tymczasowego określa Sąd prowadzący sprawę o ubezwłasnowolnienie, a nie Sąd opiekuńczy. 

Z kolei w art. 179 § 1 k.r.o. w związku z art. 549 § 2 k.p.c. wprowadzona została zasada odpłatności czynności doradcy tymczasowego, przewidująca, że wynagrodzenie doradcy powinno być wypłacone z dochodów lub majątku osoby, dla której został on ustanowiony, a w ich braku, pokrywa je ten, kto żądał ustanowienia doradcy tymczasowego. W pierwszej kolejności należy zatem ustalić, czy możliwe jest pokrycie wynagrodzenia doradcy tymczasowego z dochodów lub majątku osoby dla której osoba ta została ustanowiona. W przypadku zaś braku takich dochodów, czy majątku wynagrodzenie pokrywa ten, kto żądał ustanowienia doradcy tymczasowego.

Analiza zaskarżonego orzeczenia jednoznacznie przekonuje, że Sąd Okręgowy nie poczynił żadnych ustaleń faktycznych i rozważań w przedmiocie przesłanek art. 179 § 1 k.r.o. w związku z art. 549 § 2 k.p.c. Z pewnością nie czyni zadość tym obowiązkom odwołanie do art. 102 k.p.c. i to dodatkowo bez wyjaśnienia motywów zastosowania powołanej normy. Tymczasem z dokumentów zebranych w sprawie można wnioskować, że ubezwłasnowolniony T. G. posiada bliżej nieokreślone, co do wysokości stałe dochody w postaci świadczeń emerytalnych i majątek w postaci udziału w prawie własności nieruchomości o nieustalonej wartości. Gdyby jednak majątek ten okazał się niewystarczający dla pokrycia wynagrodzenia doradcy tymczasowego, z mocy powołanych przepisów kolejnym zobligowanym do finansowania kosztów czynności doradcy byłaby uczestniczka postępowania J. G. na wniosek, której doradca tymczasowy został ustanowiony.

Oczywiście, wobec braku jakichkolwiek ustaleń faktycznych w tym przedmiocie, nie sposób wykluczyć sytuacji, w której majątek i dochody osób wprost wymienionych w art. 179 § 1 k.r.o. w związku z art. 549 § 2 k.p.c. mogłyby okazać się niewystarczające dla pokrycia wynagrodzenia doradcy tymczasowego. Jedynie w takiej sytuacji zachodziłaby potrzeba sfinansowania wynagrodzenia wnioskodawcy ze środków publicznych. Nie można jednak przyjąć, że powinny być to środki Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Ł. I w tej bowiem materii, na zasadzie odesłania z art. 549 § 2 k.p.c., aktualny pozostaje pogląd wyrażony w powołanej uprzednio uchwale Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2014 roku w sprawie o sygn. akt III CZP 6/14, iż w razie braku podstaw do pokrycia wynagrodzenia kuratora osoby częściowo ubezwłasnowolnionej na podstawie art. 179 § 1 k.r.o., wynagrodzenie to jest pokrywane ze środków publicznych na podstawie przepisów o pomocy społecznej (art. 162 § 3 w związku z art. 178 § 2 k.r.o. i art. 53a ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 182 z późn. zm.). Przy czym w postępowaniu o przyznanie wynagrodzenia kuratorowi osoby częściowo ubezwłasnowolnionej (odpowiednio – doradcy tymczasowemu) ze środków publicznych zainteresowanym jest gmina, na której spoczywa obowiązek wypłaty tego wynagrodzenia.

Rację ma także skarżący zwracając uwagę na brak podstaw dla ustalenia wysokości należnego mu wynagrodzenia z odwołaniem do przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348). W rozpatrywanej sprawie adwokat M. F. nie dokonywał czynności związanych z zastępstwem procesowym strony przed organami wymiaru sprawiedliwości, a pełnił funkcję doradcy tymczasowego, którego zakres obowiązków obejmował również zarząd majątkiem uczestnika T. G.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, pozostawiając temu Sądowi na zasadzie art. 108 § 2 k.p.c. rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności winien ustalić wysokość należnego doradcy tymczasowego wynagrodzenia z uwzględnieniem rodzaju wykonywanych czynności, ich pracochłonności i okresu sprawowania funkcji. W dalszej kolejności zobligowany będzie rozważyć, czy uczestnik postępowania T. G. i ewentualnie uczestniczka postępowania J. G. posiadają majątek i dochody, z których możliwe jest pokrycie wynagrodzenia doradcy tymczasowego. Dopiero negatywna ocena tych okoliczności będzie obligowała Sąd I instancji do rozważania finansowania wynagrodzenia doradcy tymczasowego z środków publicznych na podstawie przepisów o pomocy społecznej (art. 162 § 3 w związku z art. 178 § 2 k.r.o. i art. 549 § 2 k.p.c. oraz art. 53a ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 182 z późn. zm.), co z kolei będzie wiązało się z koniecznością zapewnienia właściwego kręgu uczestników postępowania.