Wyrok z dnia 2001-06-11 sygn. V CKN 266/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CKN 266/00

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 11 czerwca 2001 r.

Sąd Najwyższy z powództwa Gntera G. przeciwko (...) Towarzystwu Ubezpieczeniowemu "H.J." Spółce Akcyjnej w S. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 31 maja 2001 r. na rozprawie kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 15 września 1998 r. IV Ca 721/98 - I. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że: 1) zmienił wyrok Sądu Rejonowego w Chorzowie z dnia 15 kwietnia 1998 r. w pkt. 1 i podwyższył zasądzoną kwotę do wysokości 4.155,72 zł oraz w pkt. 3 w ten sposób, że koszty procesu zniósł wzajemnie; 2) w zaskarżonym wyroku dodał punkt 2 o treści "koszty procesu w instancji odwoławczej znosi wzajemnie"; II. umorzył postępowanie kasacyjne w części dotyczącej kwoty 209,63 zł; III. oddalił kasację w pozostałej części; IV. koszty postępowania kasacyjnego zniósł wzajemnie.

Uzasadnienie

Gnter G. wystąpił przeciwko (...) Towarzystwu Ubezpieczeniowemu "H.J." Spółce Akcyjnej w S. z pozwem o zasądzenie kwoty 8.821,40 zł tytułem naprawienia szkody, jaką poniósł na skutek uszkodzenia jego samochodu w wypadku komunikacyjnym.

Sąd Rejonowy w Chorzowie wyrokiem z 15.IV.1998 r. zasądził od pozwanego na rzecz powoda 703,35 zł z ustawowymi odsetkami od 20.V.1997 r., a w pozostałym zakresie oddalił powództwo, opierając rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach: Samochód marki "Mercedes", stanowiący własność powoda, obywatela Niemiec, został uszkodzony w dniu 12.X.1996 r. w kolizji spowodowanej przez sprawcę ubezpieczonego u pozwanego od odpowiedzialności cywilnej. Powód nie dokonał dotąd naprawy samochodu. Pomimo tego pozwany wypłacił powodowi w toku postępowania likwidacyjnego odszkodowanie w kwocie stanowiącej równowartość kwoty 12.576,97 DM, opierając się na ekspertyzie sporządzonej przez rzeczoznawcę niemieckiego. Wypłacone odszkodowanie nie obejmowało objętych kosztorysem kosztów wymiany pokrywy bagażnika i podatku od towarów i usług, a także wynagrodzenia ustanowionego przez powoda w postępowaniu szkodowym profesjonalnego pełnomocnika - w łącznej kwocie 5.856,42 zł oraz kosztów ogólnych (korespondencji) wynoszących równowartość 40 DM, to jest 73,58 zł. Sąd Rejonowy uznał, że powód nie może domagać się zasądzenia równowartości podatku VAT, zawartego w cenie towarów i usług, jakie musiałby nabyć w celu resytuacji pojazdu. Nie można bowiem zdaniem tego Sądu wykluczyć, że takich kosztów powód nie będzie musiał ponieść, dokonując na przykład naprawy we własnym zakresie, systemem gospodarczym. Nie uwzględnił też Sąd kosztów wynagrodzenia pełnomocnika w postępowaniu likwidacyjnym, uznając poniesiony z tego tytułu wydatek za zbędny. Nie było też w ocenie Sądu potrzeby wymiany pokrywy bagażnika, a koszty prowadzenia korespondencji nie zostały udowodnione. Powództwo zostało uwzględnione jedynie w części dotyczącej żądania odsetek od wypłaconego odszkodowania za okres od 25.II.1997 r. do 27.III.1997 r.

Sąd Wojewódzki w Katowicach oddalił apelację powoda od powyższego wyroku, podzielając ustalenia i oceny Sądu pierwszej instancji.

Wyrok powyższy w części oddalającej apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji w części oddalającej powództwo o zasądzenie kosztów działania pełnomocnika w postępowaniu przedsądowym (2.891,40 zł) oraz równowartości podatku od towarów i usług (3.762 zł) zaskarżył kasacją powód. Opierając kasację na podstawie określonej w art. 393¹ pkt 1 k.p.c., zarzucał naruszenie prawa materialnego, to jest art. 363 k.c. w związku z art. 1 ust. 2 ustawy z 26.II.1982 r. o cenach (Dz. U. z 1988 r., Nr 27, poz. 195 ze zm.) przez przyjęcie, że podatek od towarów i usług nie stanowi elementu szkody, a także, że w pojęciu tym nie mieszczą się koszty działania pełnomocnika. W konkluzji wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie apelacji, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na kasację pozwany wnosił o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

Rozpoznając kasację na podstawie przepisów obowiązujących przed wejściem w życie ustawy z 24.V.2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 48 poz. 554).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest częściowo zasadna. Zgodnie z art. 363 k.c. naprawienie szkody powinno nastąpić, wobec wyboru dokonanego przez powoda, poprzez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Przez "odpowiednią sumę pieniężną" należy rozumieć taką, jaka odpowiada wysokości szkody. Tej zaś odpowiada taka suma, jaką skarżący musi zapłacić za towary i usługi służące restytucji pojazdu. Miernikiem wysokości szkody jest więc cena. Trafnie wskazywał skarżący, że podatek od towarów i usług, zwany podatkiem VAT, jest elementem cenotwórczym i stanowi składnik ceny. Sprzedawca towaru lub usługi, kalkulując cenę, uprawniony jest do doliczenia do niej tego podatku, co oznacza w praktyce przerzucenie go na nabywcę. Cenotwórczy charakter podatku VAT wynika expressis verbis z art. 1 ust. 2 ustawy z 28.II.1982 r. o cenach (jedn. tekst: Dz. U. z 1988 r., Nr 27, poz. 195 ze zm.). Oddalając apelację w części dotyczącej żądania zasądzenia odszkodowania obejmującego podatek VAT, Sąd Wojewódzki powołał się na wyrok z 23.I.1998 r. I CKN 429/97 (OSNC 1988, Nr 9, poz. 139) i uznał, że decydujące znaczenie ma w tym przedmiocie umowa poszkodowanego ze sprzedawcą materiałów i usług użytych do naprawy samochodu. Jeżeli ta umowa uwzględnia podatek jako część ceny, odszkodowanie należne z tytułu ubezpieczenia powinno być o ten podatek powiększone. W sytuacji, gdy nie dokonano jeszcze naprawy pojazdu, nie wiadomo, jaka będzie treść takiej umowy, nie ma więc podstaw do zaliczenia tego podatku do ceny, a zatem i do szkody. Tego rozumowania nie można jednak podzielić. Stan faktyczny, stanowiący podstawę wydania orzeczenia w sprawie I CKN 429/97, był zupełnie inny. Chodziło w niej o umowę o roboty budowlane zawartą pomiędzy podmiotami gospodarczymi przed uchwaleniem ustawy z 8.I.1993 r. o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11, poz. 50 ze zm.). Także po wejściu w życie tej ustawy strony nie uregulowały kwestii dotyczącej płatności podatku VAT. W tym stanie faktycznym uznał Sąd Najwyższy, że strona powodowa, będąca podatnikiem podatku VAT, nie może domagać się jego zwrotu od drugiej strony umowy w braku takiego zastrzeżenia umownego. Nie oznacza to jednak, jak przyjął Sąd Wojewódzki, że w każdym wypadku braku uzgodnienia kwestii zapłaty podatku VAT w umowie poszkodowany nie może domagać się od zakładu ubezpieczeń odszkodowania obejmującego także ten podatek.

Nie może być kwestionowane, że roszczenie o świadczenie należne od ubezpieczyciela w ramach ustawowego ubezpieczenia komunikacyjnego odpowiedzialności cywilnej z tytułu kosztów przywrócenia uszkodzonego pojazdu do stanu pierwotnego jest wymagalne niezależnie od tego, czy naprawa została już dokonana (por. wyrok SN z 27.VI.1988 r. I CR 151/88, nie publ.). Poniesiona przez poszkodowanego szkoda nie zależy bowiem od tego, czy naprawił samochód, ale wyraża się utratą jego wartości w stosunku do pojazdu nieuszkodzonego, co trafnie podkreśla skarżący. Wysokość odszkodowania w takim wypadku należy ustalać według przewidywanych kosztów naprawy. Przedstawiony pozwanemu i akceptowany w przeważającej części co do zakresu naprawy kosztorys obejmował ceny samochodowych części i koszt robocizny powiększony o podatek VAT, który również w Niemczech, co nie było w sprawie kwestionowane, stanowi składnik ceny. Podatek ten, zawarty w cenie, będzie więc obciążał skarżącego.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że odszkodowanie należne poszkodowanemu z tytułu ubezpieczenia należy obniżyć o podatek VAT wówczas, gdy może on odliczyć ten podatek od podatku dochodowego (por. uchwała z 22.IV.1997 r. III CZP 14/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 103; uchwała z 16.X.1998 r. III CZP 42/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 69). W okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie ma zaś podstaw do przyjęcia, że taka możliwość istnieje.

Z powyższych względów należy uznać, że brak było w okolicznościach rozpoznawanej sprawy podstaw do obniżenia odszkodowania należnego z ubezpieczenia o podatek VAT zawarty w cenie towarów i usług nabywanych w celu restytucji uszkodzonego pojazdu. Nie jest natomiast uzasadniony zarzut naruszenia art. 363 k.c. przez brak uznania kosztów wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika, poniesionych w toku przedsądowego postępowania likwidacyjnego jako elementu szkody. Niewątpliwe jest, że zasady prawa cywilnego rozstrzygają o tym, kiedy zachodzi wypadek ubezpieczeniowy wywołujący odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń (art. 415, 435, 436), jak i decydują o rodzaju i wysokości odszkodowania przypadającego na rzecz poszkodowanego (art. 361-363 k.c.). Nie można jednak omijać pewnych charakterystycznych cech, decydujących o wysokości odszkodowania należnego poszkodowanemu, gdy zobowiązanie do wypłaty odszkodowania wynika z umowy odpowiedzialności cywilnej zawartej przez zakład ubezpieczeń ze sprawcą szkody. Wierzytelność poszkodowanego przeciwko zakładowi ubezpieczeń wypływa ze stosunku prawnego powstającego między tymi stronami, a jego podstawą jest istnienie umowy ubezpieczenia OC zawartej przez zakład ubezpieczeń i sprawcę szkody i fakt wyrządzenia szkody przez posiadacza pojazdu. Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń wobec poszkodowanego doznaje pewnych ograniczeń, przewidzianych w przepisach obowiązującego w dacie szkody rozporządzenia Ministra Finansów z 9.XII.1992 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz. U. Nr 96, poz. 475 ze zm.), wydanego na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy z 28.VII.1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (jedn. tekst Dz. U. z 1996 r., Nr 11, poz. 62 ze zm.). Ograniczenia odpowiedzialności przewidywał § 13 rozporządzenia. Na podstawie zaś § 12 pkt 2 ubezpieczyciel zobowiązany był do pokrycia jedynie niezbędnych kosztów obrony sądowej przeciw roszczeniom osoby trzeciej w sporze prowadzonym na polecenie ubezpieczyciela lub za jego zgodą. Należało zatem uznać, że koszty wynagrodzenia pełnomocnika poszkodowanego, poniesione w postępowaniu przedsądowym, nie mieszczą się w odszkodowaniu należnym poszkodowanemu w kolizji drogowej, gdy podstawą odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń jest umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, zawarta ze sprawcą szkody.

Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 393¹² k.p.c. w części, w jakiej kasację oddalono oraz art. 393¹⁵ k.p.c. w części, w jakiej została uwzględniona. Wobec tego, że na rozprawie skarżący cofnął kasację w części dotyczącej żądania zasądzenia kwoty 209,63 zł, postępowanie kasacyjne w tym zakresie umorzono na podstawie art. 393¹⁹ k.p.c. w związku z art. 391 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. i 108 § 1 k.p.c. w związku z art. 393¹⁵ k.p.c.