Wyrok z dnia 2011-03-29 sygn. III AUa 541/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Wyrok z dnia 29 marca 2011 r. III AUa 541/10

Przewodniczący: SSA Ewa Naze

Sędziowie: SA Ewa Chądzyńska (spr.), SA Jacek Zajączkowski

Pracodawca wydając pracownikom bony towarowe o jednakowej wartości, wypłaca pracownikom świadczenie dodatkowe nie mające charakteru świadczenia z funduszu świadczeń socjalnych, skutkujące obowiązkiem zapłacenia składek na ubezpieczenia społeczne.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, po rozpoznaniu w dniu 29 marca 2011 r. sprawy „I.” S.A. w Z. W. przy udziale Henryka E. i innych przeciwko ZUS II Oddziałowi w Ł. o wysokość składek na ubezpieczenie społeczne, na skutek apelacji odwołującego od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. z dnia 16 września 2009 r., oddala apelację i zasądza od „I.” S.A. w Z. W. na rzecz ZUS II Oddziału w Ł. kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

Z uzasadnienia

Decyzjami z dnia 26 lutego 2009 r. (…) ZUS II Oddział w Ł. określił kwoty należnych od płatnika składek – „I.” S.A. w Z. W., kolejno: 1) na ubezpieczenia społeczne, tj. emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne, 2) na Fundusz Pracy (FP) i 3) na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP), za następujące miesiące: marzec, kwiecień, wrzesień, październik i grudzień 2005 r., marzec, kwiecień, maj, wrzesień i grudzień 2006 r. oraz marzec, kwiecień, wrzesień i grudzień 2007 r. W uzasadnieniu powyższych decyzji organ rentowy podniósł, że należne od płatnika składki za wymienione wyżej okresy zostały zaniżone o kwoty wymienione w uzasadnieniach poszczególnych decyzji, gdyż w podstawie wymiaru składek płatnik nie uwzględnił wartości talonów wydanych pracownikom.

W odwołaniach od tych decyzji „I.” S.A. w Z. W. zakwestionował doliczenie wartości talonów (bonów towarowych), podnosząc, że zostały one w całości lub w części sfinansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne, tj. ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (ZFŚS) i w związku z tym nie powinny stanowić podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i FP oraz FGŚP.

Wyrokiem z dnia 16 września 2009 r. Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S., po wezwaniu do udziału w sprawie jako zainteresowanych pracowników odwołującego, oddalił odwołania od powyższych decyzji. Przed wydaniem wyroku Sąd Okręgowy wyłączył do odrębnego postępowania sprawy dotyczące czterech pracowników, którym nie ustalono miejsca zamieszkania.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ich ocena prawna:

Odwołujący, jako pracodawca (płatnik), jest zobowiązany do odprowadzania składek do ZUS z tytułu ubezpieczeń społecznych pracowników, tj. ubezpieczenia emerytalnego, rentowych, chorobowego i wypadkowego oraz ubezpieczenia zdrowotnego i składek na FP oraz FGŚP. W regulaminie podziału zakładowego funduszu socjalnego, obowiązującym u płatnika w okresach objętych zaskarżonymi decyzjami, określono zasady przyznawania świadczeń socjalnych pracownikom, określając, że pomoc socjalną mogą otrzymać pracownicy znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej, których dochód na członka rodziny jest niższy od połowy najniższego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (za wyjątkiem przypadków losowych). Pomoc ta może być udzielona raz w roku po złożeniu podania z uzasadnieniem i opinii kierownika działu, potwierdzeniu wysokości zarobków pracownika i członków rodziny oraz innych dokumentów, a także opinii związku zawodowego.

W latach 2005 – 2007 płatnik przyznawał pracownikom w poszczególnych miesiącach (wymienionych w decyzjach), kilka razy do roku bony (talony), na zakup towarów w określonych sklepach (I. i B.). Wartość bonów dla każdego pracownika była jednakowa i wynosiła w latach 2005 i 2006 po 400 zł, a w roku 2007 po 600 zł na osobę. W roku 2005 wartość przyznanych pracownikom bonów towarowych była w całości sfinansowana ze środków ZFŚS, natomiast w latach 2006 i 2007 bony zostały sfinansowane z funduszu świadczeń socjalnych jedynie do kwoty 300 zł na pracownika, a pozostałym zakresie z kosztów zarządu, czyli z funduszy spółki. Za lata objęte sporem płatnik nie naliczył składek od wartości bonów w części finansowanej z funduszu socjalnego. Od części nie finansowanej z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych płatnik uiścił należne składki, traktując tę część wartości bonów, jako przychód pracowników. Przy przyznawaniu bonów w latach 2005 – 2007 nie była ustalana sytuacja życiowa, rodzinna i materialna poszczególnych pracowników. W roku 2008 (nieobjętym zaskarżonymi decyzjami), pracodawca uzależnił wartość przyznawanych bonów towarowych od wysokości zarobków pracowników. Przyznawanie pracownikom bonów towarowych miało w intencji pracodawcy zrekompensować brak podwyżek płac i było zgodne z postulatami związków zawodowych.

Płatnik nie kwestionował rachunkowych wyliczeń należności z tytułu składek zawartych w zaskarżonych decyzjach.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że odwołania nie są uzasadnione.

Sąd Okręgowy wywiódł, że zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 ze zm. – dalej: „rozporządzenie”), do katalogu przychodów wyłączonych z podstawy wymiaru składek należą, m.in. świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach ZFŚS. Wyłączenia te stanowią wyjątek od reguły zawartej w art. 6, art. 16 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jedn. tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm. – dalej: „ustawa systemowa”). O „wyłączeniu oskładkowania w zakresie świadczeń socjalnych” decyduje nie tyle, czy świadczenie to jest wypłacane z odpowiedniego funduszu, ale to, czy jest to zgodne z ustawą z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm. – dalej: „ustawa o z.f.ś.s.”) i wydanego, na podstawie art. 8 ust. 2 tej ustawy, regulaminu. Zdaniem Sądu Okręgowego, zebrany materiał nie pozostawia wątpliwości, że w latach 2005 – 2007 bony towarowe były przyznawane pracownikom płatnika niezależnie od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej. Jedynym kryterium różnicującym wartość przyznawanych bonów był staż pracy. Przyznawanie przez pracodawcę świadczeń z funduszu socjalnego musi być uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej pracownika. Sąd Okręgowy nie podzielił argumentu odwołującego, że przyznane bony stanowiły różny procent zarobku i stąd było zróżnicowanie w przydziale bonów. Zdaniem Sądu Okręgowego, doszło zatem do niezachowania kryterium socjalnego, niezależnie od tego, z jakiego funduszu bony te pochodziły. Sąd Okręgowy powołał się na wyrok SN z dnia 16 sierpnia 2005 r., I PK 12/2005 (OSNP z 2006 r. Nr 11-12, poz. 182). W konsekwencji wartość wydanych pracownikom bonów towarowych w latach 2005 – 2007 wchodziła do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników, ubezpieczenie zdrowotne, FP i FGŚP, co uzasadnia oddalenie odwołań.

Postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2009 r. Sąd Okręgowy uchylił swój wyrok z dnia 16 września 2009 r. w części dotyczącej zainteresowanych Romana J., Jacka K. i Ireneusza C. (którzy zmarli przed wydaniem spornych decyzji), i umorzył w tym zakresie postępowanie oraz zawiesił postępowanie w stosunku do Andrzeja S. wobec braku aktualnego adresu tego zainteresowanego. Postanowienie to nie zostało zaskarżone, stało się prawomocne i nie jest przedmiotem rozpoznania w tej sprawie.

Wyrok z dnia 16 września 2009 r. został zaskarżony przez płatnika składek, w całości, w drodze apelacji.

Apelujący zarzucił naruszenie prawa materialnego mające istotny wpływ na wynika sprawy, przez błędną wykładnię § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia, polegającą na przyjęciu, że skarżący był zobowiązany do odprowadzenia składek, na FP, FGŚP, jak również na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, ubezpieczenie chorobowe, ubezpieczenie wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne, od bonów towarowych przyznawanych pracownikom, a finansowanych z ZFŚS. We wnioskach apelacyjnych skarżący wnosił o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie stanowiska skarżącego i zmianę zaskarżonych decyzji w całości. W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, że Sąd Okręgowy bezpodstawnie sformułował zasadę domniemania podlegania obciążeniu składkami ZUS każdego przychodu pracownika. Zdaniem skarżącego o braku obowiązku „oskładkowania” wartości bonów przesądzał sam fakt, że zostały one sfinansowane z ZFŚS, niezależnie od tego, czy przydział bonów był zgodny z ustawą o z.f.ś.s. i ustalonym na jej podstawie regulaminem. Za słusznością stanowiska strony skarżącej przemawia też – zdaniem apelującego – art. 16 ust. 1 pkt 45 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397 ze zm.), który stanowi, że „nie uważa się za koszty uzyskania przychodów: (...) wydatków pracodawcy na działalność socjalną, o której mowa w przepisach o ZFŚS; kosztem uzyskania przychodów są jednak świadczenia urlopowe wypłacone zgodnie z przepisami o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych”. Jedyną sankcją ewentualnego wadliwego dysponowania środkami ZFŚS jest przysługujące związkom zawodowym prawo żądania zwrotu funduszowi środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy (na podstawie art. 8 ust. 3 ustawy o z.f.ś.s.). Nie ma zaś możliwości prawnej, aby od niewłaściwie wydatkowanych środków z tego funduszu naliczać składki ubezpieczeniowe. Przyznanie bonów towarowych na rzecz pracowników mieści się w ramach działalności socjalnej zdefiniowanej w art. 2 pkt 1 ustawy o z.f.ś.s., gdyż realizowało cele socjalne. Bony miały zostać przyznane z uwagi na zbliżające się Święta Bożego Narodzenia oraz brak podwyżek płac w spółce w ostatnich kilku latach. Zarówno wzmożone wydatki w okresie Świąt Bożego Narodzenia, jak i brak podwyżek dotknęły niewątpliwie wszystkich pracowników. Wszyscy też otrzymali z tego tytułu choćby symboliczną rekompensatę w postaci bonów towarowych, które w tym kontekście stanowiły pomoc materialną przyznaną dla realizacji celu socjalnego. Bony towarowe zostały przyznane wszystkim pracownikom w jednakowej wysokości bezwzględnej (kwocie). Oznacza to jednak, że niewątpliwie przyznana pomoc stanowiła różny procent w stosunku do wynagrodzeń poszczególnych pracowników. W tym więc kontekście stwierdzenia o braku zróżnicowania pomocy w zależności od sytuacji materialnej pracowników nie odpowiadają prawdzie. Niezależnie od powyższego jest bezsporne, że propozycja przyznania bonów towarowych finansowanych z środków ZFŚS pochodziła od działających u powoda organizacji związkowych, a procedura ich przydzielania została z tymiż organizacjami uzgodniona. Nawet ewentualna niezgodność z wewnętrznym regulaminem nie może dyskwalifikować takiej pomocy. Jeśli nawet podzielić stanowisko ZUS i Sądu Okręgowego, że środki z ZFŚS były wydatkowane nieprawidłowo, to niewątpliwie pewna grupa, a nawet większość pracowników spełniała przesłanki do uzyskania bonów, jako pomocy socjalnej.

Organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji płatnika, a zainteresowani (447 osób), objęci ostatecznie zaskarżonym wyrokiem, nie zajęli stanowiska wobec apelacji.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja nie jest uzasadniona.

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny, a dokonując subsumcji zastosował odpowiednie prawo materialne i właściwe reguły interpretacyjne. Spór dotyczy podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników podlegających, z mocy art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej, ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, i z mocy art. 11 pkt 1 i art. 12 pkt 1 tej ustawy ubezpieczeniom chorobowemu i wypadkowemu, i na ubezpieczenie zdrowotne z art. 81 ust. 1 i 6 oraz art. 83 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (jedn. tekst: Dz. U. z 2008 r. Nr 164. poz. 1027 ze zm. – dalej: „ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej”) oraz podstawy wymiaru składki na FP z art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (jedn. tekst.: Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415) i na FGŚP z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r. Nr 1 poz. 1 ze zm.), a następnie (od 1 października 2006 r.) z art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr 158, poz.1121 ze zm.).

Zgodnie z art. 18 ust. 1 w zw. z art. 20 ustawy systemowej, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi przychód o jakim mowa w art. 4 pkt 9 i 10 tej ustawy. Stosownie do powołanego wyżej punktu 9 art. 4 – użyte w ustawie określenie: przychód oznacza przychody w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 2010 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. (Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 ze zm. – dalej: „u.p.d.o.f.”). Powołanie się zatem w apelacji na przepisy ustawy o podatku od osób prawnych nie znajduje w tej sprawie normatywnej podstawy.

W świetle art. 12 ust. 1 u.p.d.o.f., nie może budzić wątpliwości, że wartość bonów towarowych uzyskanych od pracodawcy jest przychodem pracownika. Ustalenie to nie jest równoznaczne ze stwierdzeniem, że wartość bonów podlega wliczeniu do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne oraz na wymienione wyżej Fundusze. Niektóre rodzaje przychodów podlegają bowiem wyłączeniu z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Wyłączenia z podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów przychodów wynikają z wydanego na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy systemowej rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, które zawiera zamknięty katalog przychodów nie stanowiących podstawy wymiaru składek. Na podstawie § 2 ust. 1 pkt 19 tego rozporządzenia nie stanowią podstawy wymiaru składek, świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach ZFŚS. W rozpoznawanej sprawie nie jest kwestionowana okoliczność, że w okresie objętym zaskarżonymi decyzjami, pracodawca przyznawał pracownikom kilka razy w roku bony towarowe, nie uzależniając ich przyznania ani wysokości tych świadczeń od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej pracownika. Sąd Okręgowy zasadnie zatem wyprowadził wniosek, że bony były przyznawane niezgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o z.f.ś.s. i niezgodnie z regulaminem wydanym na podstawie powyższej ustawy. Zarzut naruszenia prawa materialnego § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia nie jest zatem uprawniony. Przepis ten nie może być interpretowany z pominięciem treści art. 8 ust. 1 ustawy o z.f.ś.s. Kwestia ta była przedmiotem rozważań SN, który w wyroku z dnia 16 września 2009 r., I UK 121/09 (niepubl.), wyraził stanowczy pogląd, że jeżeli wypłata bonów towarowych nie ma charakteru socjalnego, gdyż nie wiąże otrzymania bonów z kryterium socjalnym, to bony należy uznać za przychód w rozumieniu art. 12 ust. 1 u.p.d.o.f., który to przychód stanowi podstawę wymiaru składek (art. 18 ust 1 ustawy systemowej w zw. z § 1 rozporządzenia oraz art. 81 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej). W uzasadnieniu tego orzeczenia SN podkreślił, że „ustawa o z.f.ś.s. realizuje postulat i zarazem zasadę prawa pracy, by pracodawca w miarę możliwości zaspokajał bytowe, kulturalne i socjalne potrzeby pracujących. Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych w art. 2 pkt 1 definiuje działalność socjalną, przez którą należy rozumieć usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno – oświatowej, sportowo – rekreacyjnej, opieki nad dziećmi w żłobkach, przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego, udzielanie pomocy materialnej – rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową”.

Podstawowa zasada dysponowania środkami funduszu została określona w art. 8 ust. 1 ustawy o z.f.ś.s. Zasada ta stanowi, że przyznawanie ulgowych świadczeń i wysokość dopłat z funduszu powinno być uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby korzystającej z funduszu. Nie ma w tym zakresie wyjątków. Nawet regulamin ZFŚS nie może zmienić tej zasady. Stąd świadczenia wypłacone przez pracodawcę z pominięciem owej zasady podstawowej nie mogą być ocenione w sensie prawnym, jako świadczenia socjalne, a jeżeli tak, to nie mogą korzystać z uprawnień przyznanych tym świadczeniom przez system ubezpieczeń społecznych. Innymi słowy pomoc z funduszu może być dokonywana jedynie wówczas, gdy uzależnia się jej przyznawanie od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej pracownika”.

W rozpoznawanej sprawie taka sytuacja nie wystąpiła, niezależnie od tego, że niektórzy pracownicy mogli spełniać przesłanki do uzyskania tego rodzaju pomocy. Wszyscy pracownicy otrzymali bony towarowe o jednakowej wartości, co spowodowało, iż bony te trzeba ocenić jako świadczenie dodatkowe pracodawcy, a nie świadczenia z funduszu świadczeń socjalnych, ze wszystkimi tego konsekwencjami prawnymi tak wobec pracowników, jak wobec płatnika składek i jednocześnie pracodawcy, który co prawda administruje funduszem, jednak nie może tego czynić z pominięciem ustawy i przez swoje działania uszczuplać funduszu socjalnego, nawet przy aprobacie związków zawodowych. Sposób dysponowania środkami funduszu socjalnego przez pracodawcę pozostawał w ewidentnej sprzeczności z art. 8 ust. 1 ustawy o z.f.ś.s. Skoro przyznanie bonów nie było zależne od sytuacji majątkowej, życiowej, czy rodzinnej uprawnionych, to nie stanowiły one świadczeń socjalnych podlegających wyłączeniu z podstawy wymiaru składek.

Wypłata bonów nie miała charakteru socjalnego, gdyż nie wiązała otrzymania bonów z kryterium socjalnym, dlatego bony należało uznać za przychód w rozumieniu art. 12 ust. 1 u.p.d.o.f., który to przychód stanowi podstawę wymiaru składek zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy systemowej w związku z § 1 rozporządzenia. 

Z tych wszystkich względów apelacja została oddalona na podstawie art. 385 k.p.c. jako bezzasadna. (…).