Wyrok z dnia 2009-06-02 sygn. III AUa 1212/08

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Wyrok z dnia 2 czerwca 2009 r. III AUa 1212/08

Przewodniczący: SSA Jolanta Wolska

Sędziowie: SA Urszula Wiśniewska, SA Mirosław Godlewski (spr.)

Zróżnicowanie wieku uprawniającego mężczyzn i kobiety do przejścia na wcześniejszą emeryturę na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jedn. tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) należy oceniać przez pryzmat art. 91 ust. 2 Konstytucji RP w związku z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) oraz art. 141 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską sporządzonego w Rzymie dnia 25 marca 1957 r. (Dz. U z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2) i dyrektywy Rady 79/7 EWG z dnia 19 grudnia 1978 r. w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE z 1979 r. L 6 str. 24).

Sąd Apelacyjny w Łodzi po rozpoznaniu w dniu 2 czerwca 2009 r. sprawy Mariana R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych – I Oddziałowi w Ł. o emeryturę, na skutek apelacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ł. z dnia 25 września 2008 r., oddala apelację.

Z uzasadnienia

Wnioskodawca Marian R. złożył 5 grudnia 2007 r. wniosek o emeryturę, w którym podał, że urodził się 7 grudnia 1949 r., nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego, pozostaje w zatrudnieniu pracując jako lekarz okulista.

Zaskarżoną decyzją z dnia 31 grudnia 2007 r. ZUS Oddział Wojewódzki w Ł. odmówił przyznania prawa do emerytury. W ocenie organu rentowego, wnioskodawca nie spełnił kryterium wieku uprawniającego do emerytury wcześniejszej określonej w art. 29 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jedn. tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm. – dalej: „ustawa o emeryturach i rentach z FUS”).

Kolejną decyzją, z dnia 11 lutego 2008 r., wydaną w związku ze złożeniem przez ubezpieczonego nowej dokumentacji stażowej, organ rentowy uchylił decyzję z dnia 31 grudnia 2007 r. i ponownie odmówił prawa do emerytury, powołując się na niespełnienie przesłanek z przepisów art. 24, art. 29, art. 32, art. 46 i art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wywodząc, że wnioskodawca nie spełnił kryterium wieku, przesłanki całkowitej niezdolności do pracy, jak i wymaganego okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W złożonych odwołaniach ubezpieczony zarzucił decyzji merytoryczną błędność, wywodząc, że regulacja zawarta w przepisie art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, różnicująca wiek emerytalny kobiet i mężczyzn, jest rozwiązaniem dyskryminującym mężczyzn, uregulowaniem, które jest niezgodne z treścią art. 32 i art. 33 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. Argumentując postawiony zarzut wskazywał także na wyrok TK z dnia 23 października 2007 r. wydany w sprawie sygn. akt P 10/07 (OTK seria A 2007/9/107).

Konkludując, wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej decyzji organu rentowego poprzez przyznanie prawa do wnioskowanego świadczenia ewentualnie o uprzednie wystąpienie z pytaniem prawnym do TK odnośnie zgodności z Konstytucją RP art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w części nie objętej wyrokiem TK z 23 października 2007 r.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania podnosząc argumenty tożsame ze wskazanymi w uzasadnieniu zaskarżonych decyzji. 

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ł. po połączeniu w trybie art. 219 k.p.c. spraw z odwołań od decyzji z dnia 31 grudnia 2007 r. i z dnia 11 lutego 2008 r. do łącznego prowadzenia oraz rozpoznania, wyrokiem wydanym 25 września 2008 r., oddalił odwołanie.

Wydając przedmiotowy wyrok Sąd I instancji przyjął za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia faktyczne.

Marian R. urodził się dnia 7 grudnia 1949 r. i w dacie złożenia wniosku o emeryturę nie miał ukończonego 60 roku życia.

Ubezpieczony nie legitymował się także orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach, ani w szczególnym charakterze.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy powołując się na treść art. 29 ust. 1 (w brzmieniu obowiązującym od 8 maja 2008 r.) oraz art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wywiódł, że ubezpieczony który nie udowodnił na dzień 31 grudnia 1998 r. co najmniej 15 - letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, nie ukończył 60 lat i nie posiada orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy, nie spełnia warunków do uzyskania prawa do emerytury w oparciu o przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Sąd stwierdził ponadto, iż wyrok TK z dnia 23 października 2007 r., na który powołuje się wnioskodawca w odwołaniu, nie odnosi się do sytuacji faktycznej, jaka występuje w przedmiotowej sprawie. TK rozstrzygał bowiem kwestie prawne dotyczące osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., a wnioskodawca urodził się w dniu 7 grudnia 1949 r.

Wyrok Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ł. zaskarżył apelacją w całości ubezpieczony Marian R.

W apelacji zarzucił wyrokowi obrazę prawa procesowego poprzez pominięcie wniosku o skierowanie zapytania prawnego do TK w sprawie zgodności art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w części dotyczącej wieku kobiety i mężczyzny uprawniającego do wcześniejszej emerytury z art. 32 i art. 33 Konstytucji RP oraz obrazę prawa materialnego polegającą na oparciu rozstrzygnięcia o treść przepisu niezgodnego z Konstytucją z uwagi na nierówne traktowanie kobiet i mężczyzn. 

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna i jako taka podlega oddaleniu.

Zaskarżony wyrok, mimo lakoniczności, niepełności i widocznej niestaranności pisemnych motywów, poddaje się kontroli apelacyjnej oraz znajduje uzasadnienie w stanie faktycznym sprawy i treści obowiązujących przepisów prawa.

W sprawie poza sporem pozostaje to, że przedmiotem rozpoznania jest prawo do emerytury wcześniejszej, dochodzone wnioskiem z dnia 5 grudnia 2007 r., co do którego organ wypowiedział się negatywnie w dwóch decyzjach z 31 grudnia 2007 r. oraz z 11 lutego 2008 r. Przy czym, z uwagi na treść art. 477¹³ k.p.c., fakt wydania drugiej decyzji pozostaje bez znaczenia w sprawie. Wydanie przez organ emerytalnorentowy w toku postępowania odwoławczego nowej decyzji ma bowiem znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy tylko w sytuacji przewidzianej w zdaniu pierwszym art. 477¹³ k.p.c., to znaczy, gdy dochodzi do zmiany zaskarżonej decyzji przez wydanie decyzji uwzględniającej w całości lub w części odwołanie strony.

Analiza akt sprawy, w tym treści apelacji, w sposób niewątpliwy wykazuje także, że ubezpieczony wywodzi prawo do emerytury wcześniejszej z treści przepisów art. 29 ust. 1 oraz art. 46 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wywodząc, że dyskryminacyjne zróżnicowanie wieku kobiet i mężczyzn jest niezgodne z Konstytucją RP, wskazując na konieczność zastosowania w sprawie regulacji dotyczącej grupy niedyskryminowanej.

Przy czym, przyznane było to, że wnioskodawca nie jest osobą niezdolną do pracy.

W stanie faktycznym sprawy, bezspornym także było i to, że Marian R. nie był członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego.

Uwzględnienie powyższych niespornych okoliczności faktycznych wykazuje oczywistą bezzasadność apelacji.

Ma rację apelujący, wywodząc, że jako urodzony po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., mógłby przejść na emeryturę wcześniejszą po spełnieniu przesłanek z art. 46 w zw. z art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z treścią art. 46 ust. 1 pkt 2 ustawy (w brzmieniu obowiązującym od 2 listopada 2007 r., nadanym ustawą z dnia 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw - Dz. U. Nr 191 poz. 1369), warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach (w niniejszej sprawie w art. 29 ustawy) muszą być spełnione do 31 grudnia 2008 r.

Wskazany przepis (art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w brzmieniu obowiązującym w dacie złożenia wniosku i wydania zaskarżonej decyzji - Dz. U. z 2004 r. Nr 121 poz. 1264), stanowił, że mężczyzna może przejść na emeryturę po osiągnięciu 60 roku życia, jeżeli ma co najmniej 25 letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy. Wyrok TK z 23 października 2007 r. (P 10/07), uznający przepis art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do emerytury wcześniejszej mężczyźnie, który - jak kobieta, która nabywa to prawo po osiągnięciu wieku 55 lat i co najmniej 30 letniego okresu składkowego i nieskładkowego - osiągnął wiek 60 lat i co najmniej 35 letni okres składkowy i nieskładkowy za niezgodny z art. 32 i art. 33 Konstytucji RP, nie wprowadził wraz z jego opublikowaniem zamian w omawianym stanie prawnym. Nie wprowadził, albowiem TK odroczył termin utraty mocy obowiązującej przepisu uznanego za niezgodny z Konstytucją RP. Zmiany w stanie prawnym wprowadzone zostały dopiero z datą wejścia ustawy z dnia 28 marca 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 67, poz. 411).

W konsekwencji, do 8 maja 2008 r. brak całkowitej niezdolności do pracy (bezsporny), skutecznie wykluczał możliwość nabycia przez wnioskodawcę prawa do emerytury wcześniejszej, niezależnie od pozostałych podnoszonych w sprawie przesłanek (co do skutków odroczenia terminu utraty mocy obowiązującej patrz - uzasadnienie wyroku TK w sprawie P 10/07 a także postanowienie TK z 25 maja 2005 r., SK 1/04, OTK Seria A rok 2005, Nr 5, poz. 59 i wyrok TK z 18 maja 2004 r., SK 38/03, OTK Seria A rok 2004, Nr 5, poz. 45; art. 190 ust. 3 Konstytucji RP; a także wyrok SA w Białymstoku z 26 lutego 2008 r., III AUa 360/08, OSA Białystok 2008 r. Nr 1 str. 63).

Z dniem 8 maja 2008 r. weszła w życie ustawa z 28 marca 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 67 poz. 411), która nadała przepisowi art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy następujące brzmienie: „mężczyzna - po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 35 letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 25 letni okres składowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy”.

Wobec czego dopiero od 8 maja 2008 r., posiadanie 35 letniego okresu składkowego i nieskładkowego może stanowić podstawę przejścia mężczyzny, który nie jest całkowicie niezdolny do pracy na emeryturę wcześniejszą.

Wskazana podstawa nabycia prawa do emerytury, jak z powyższego wynika nie obowiązywała w dacie wydania zaskarżonej decyzji, ale obowiązywała w dacie zamknięcia rozprawy przez Sąd I instancji. Tę, obowiązującą od 8 maja 2008 r. treść przepisu, przytaczał Sąd I instancji w pisemnych motywach.

Nie rozwijając w tym stanie rzeczy, problematyki zakresu stosowania przepisu art. 316 k.p.c. w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, podzielić należy stanowisko Sądu I instancji, dopuszczającego w przedmiotowej sprawie, badanie spełnienia przesłanek nabycia prawa do emerytury według stanu z daty zamknięcia rozprawy przed Sądem I instancji. Wdrożone odstępstwo od generalnej zasady badania legalności decyzji organu rentowego na dzień jej wydania, nie prowadzi bowiem do wypaczenia charakteru postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i nie prowadzi do jaskrawego pominięcia odrębności tego postępowania poprzez całkowite pozbawienie znaczenia postępowania administracyjnego poprzedzającego postępowanie sądowe (patrz - wyrok SN z 2 sierpnia 2007 r., III UK 25/07, OSNP 2008, nr 19-20, poz. 293 i tam przytoczone orzecznictwo).

W niniejszej sprawie, mimo wydawania decyzji pod rządem regulacji prawnej, w której bezsporny brak całkowitej niezdolności do pracy był wystarczającą podstawą odmówienia przyznania prawa do emerytury wcześniejszej, organ rentowy badał także okres stażu, który według stanu na grudzień 2007 r. wynosił 35 lat 8 miesięcy i 7 dni. W tym stanie rzeczy, przy uwzględnieniu treści art. 6 i art. 7 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a także dokumentów obrazujących przebieg stażu, można było na etapie postępowania sądowego przyjąć spełnienie przez ubezpieczonego przesłanki posiadania 35 letniego okresu składkowego i nieskładkowego. Mimo to, jak prawidłowo wywiódł Sąd I instancji, posiadanie 35 letniego okresu składkowego i nieskładkowego, nie pozwalało na nabycie przez ubezpieczonego prawa do emerytury wcześniejszej również pod rządem art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w brzmieniu obowiązującym od 8 maja 2008 r., albowiem nadal nie była spełniona przesłanka wieku - ubezpieczony nie ukończył 60 roku życia.

Bezspornym jest, że przesłanka wieku nie została spełniona do 31 grudnia 2008 r. Ma rację apelujący, podnosząc, że wątpliwości dotyczące zgodności przepisu prawa pozytywnego z wzorcem konstytucyjnym, powinny obligować Sąd, który ma wskazane normy stosować do wystąpienia z pytaniem prawnym do TK. Wprawdzie, stosownie do treści art. 193 Konstytucji RP, przedstawienie pytania prawnego TK jest uprawnieniem sądu, ale z uwagi na treść art. 188 pkt 1 Konstytucji RP, uprawnienie to przechodzi w powinność, gdy sąd poweźmie zasadne wątpliwości, co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, wątpliwości prowadzące do odmowy zastosowania w rozstrzygnięciu sprawy prawa pozytywnego.

Jak wskazano powyżej, z zasadnością formułowania pytań prawnych do TK mamy do czynienia wówczas, gdy zasadne wątpliwości ma skład orzekający a nie strona postępowania (patrz: wyroki NSA w Warszawie z 27 marca 2007 r., I FSK 442/07 niepubl. i z 2 sierpnia 2007 r., I OSK 1288/06, niepubl.).

W niniejszym stanie faktycznym, wątpliwości, co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją miał jedynie wnioskodawca. Przy czym wątpliwości te, tak na etapie postępowania przed Sądem I, jak i II instancji nie zostały należycie wyartykułowane (…) i uzasadnione, nie mówiąc już o pogłębionej argumentacji.

Konstytucyjny wzorzec zabezpieczenia społecznego zawarty jest w przepisie art. 67 ust. 1 Konstytucji RP. Stosownie do treści wskazanego przepisu, obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.

Treść przywołanego przepisu wskazuje, iż wzorzec ten określa w sposób ogólny ramy zabezpieczenia społecznego, kierunki polityki państwa i jest adresowany przede wszystkim do organów prawodawczych.

Poza sporem pozostaje, że unormowanie dotyczące prawa do emerytury nie przyjęły jednolitej regulacji w zakresie wieku emerytalnego, w poszczególnych systemach są w tym zakresie przyjmowane zróżnicowane rozwiązania.

Ma rację apelujący, podnosząc, że w art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS występuje zróżnicowanie kryterium wieku, osiągnięcie którego uprawnia do przejścia na emeryturę wcześniejszą dla kobiet i dla mężczyzn. Kobieta może przejść na emeryturę wcześniejszą (przy spełnieniu pozostałych przesłanek) w wieku 55 lat a mężczyzna po ukończeniu 60 lat. I właśnie w takim zróżnicowaniu apelujący dopatruje się dyskryminacji z uwagi na płeć oraz niezgodności z art. 32 i art. 33 Konstytucji RP.

Takiego poglądu nie można zaakceptować. Norm art. 32 i art. 33 Konstytucji RP nie można sprowadzać do nakazu jednolitego traktowania kobiet i mężczyzn. Równe i niedyskryminacyjne traktowanie nie oznacza bowiem konieczności wprowadzania jednolitych rozwiązań. TK dokonując wykładni wskazanych zasad, wyjaśnia, że wszystkie podmioty prawne, charakteryzujące się daną cechą istotną w równym stopniu, mają być traktowane równo, to znaczy: według jednakowej miary, bez zróżnicowań zarówno dyskryminacyjnych jak i faworyzujących. Dopuszczalne jest jednak różne traktowanie przez prawo różnych podmiotów, z tym, że wszelkie odstępstwa od nakazu równego traktowania podmiotów podobnych muszą znajdować podstawę w odpowiednio przekonujących argumentach. Argumenty te muszą mieć charakter relewantny i proporcjonalny oraz muszą pozostawać w jakimś związku z innymi wartościami, zasadami czy normami konstytucyjnymi, uzasadniającymi odmienne traktowanie podmiotów podobnych. W orzecznictwie TK można doszukać się poglądu wskazującego, że przyznanie kobietom dodatkowych uprawnień w porównaniu z mężczyznami ma na celu zagwarantowanie realizacji równouprawnienienia, nie przeczy zasadzie równości ale ją realizuje (patrz odpowiednio orzeczenie TK z dnia 3 marca 1987 r., P 2/87, OTK 1987, nr 1, poz. 2).

W świetle powyższych uwag, nie ma podstaw do podzielania wątpliwości apelującego, co do naruszenia przez art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wskazanych norm poprzez przyjęcie zróżnicowanego wieku uprawniającego do przejścia na emeryturę wcześniejszą (będącą przywilejem), dla mężczyzn i kobiet. Podkreślić należy, że również na innej podstawie był oparty wyrok TK z dnia 23 października 2007 r. (P 10/07), na który powołuje się apelujący. Nie pogłębiając, z uwagi na treść argumentacji apelującego, tego zagadnienia, wskazać należy, iż przyjęta regulacja nie wyklucza mężczyzn z prawa do wskazanego świadczenia w oparciu o kryterium wieku (jedynie je różnicuje), a przyjęte zróżnicowanie, wbrew wywodom apelacji, mogłoby być w płaszczyźnie wątpliwości, co do zgodności z wzorcem konstytucyjnym rozważane, jako pozytywna dyskryminacja kobiet poprzez wynikające z tego ograniczenia w możliwości kontynuowania zatrudnienia.

Pomimo braku argumentacji apelującego, z uwagi jednak na występujące w rozstrzyganej sprawie, elementy prawa wspólnotowego oraz treść art. 91 ust. 2 Konstytucji RP, wskazać także należy na regulacje zawarte w art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61 poz. 284 ze zm.), art. 141 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską sporządzonego w Rzymie dnia 25 marca 1957 r. (Dz. U z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2) oraz dyrektywę Rady 79/7 EWG z 19 grudnia 1978 r. w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE z 1979 r. L 6 str. 24). Zróżnicowanie wieku uprawniającego mężczyzn i kobiety do przejścia na emeryturę wcześniejszą, zawarte w art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie narusza także wskazanych norm prawa wspólnotowego. W szczególności art. 7 ust. 1 przywołanej dyrektywy pozostawia kwestie ustalenia wieku emerytalnego w gestii państw członkowskich.

W świetle przedstawionej regulacji, uzasadnione zróżnicowanie wieku, w którym kobieta i mężczyzna mogą przejść na emeryturę nie jest dyskryminacją, ze względu na płeć. Uzasadnienie takiego zróżnicowania i zachowanie przywilejów dla kobiet, może znajdować uzasadnienie także w prowadzonej przebudowie systemów zabezpieczenia społecznego.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny podzielając ustalenia Sądu I instancji, co do niespełnienia przez ubezpieczonego przesłanek wskazanych w art. 29 i art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, warunkujących możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.