Uchwała z dnia 1994-11-18 sygn. III CZP 144/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 144/94

Uchwała Sądu Najwyższego

z dnia 18 listopada 1994 r.    

Przewodniczący: sędzia SN K. Kołakowski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: G. Bieniek, G. Filcek.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Zakładów Porcelitu Stołowego (...) w T. przeciwko Przedsiębiorstwu Usługowo-Handlowemu (...) spółka z o.o. w W.Ś. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 18 listopada 1994 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Opolu, postanowieniem z dnia 22 września 1994 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy początek biegu terminu przedawnienia roszczeń o wykonanie bezterminowych zobowiązań pieniężnych, powstałych na tle umowy kupna-sprzedaży, dla których konkretny termin płatności świadczenia pieniężnego nie wynika z ustawy, z umowy, z faktury lub odrębnego wezwania sprzedawcy do spełnienia świadczenia pieniężnego rozpoczyna się w świetle art. 120 k.c.:

a) z upływem 14 dni od daty otrzymania przez kupującego wezwania do dobrowolnego spełnienia świadczenia pieniężnego,

czy

b) z upływem 14 dni od daty otrzymania przez kupującego przedmiotu świadczenia niepieniężnego i faktury za to świadczenie?"

podjął następującą uchwałę:

Jeżeli nie zastrzeżono inaczej, cena towarów wydanych kupującemu wraz z fakturą przez sprzedawcę staje się wymagalna w dacie ich odbioru.

Uzasadnienie

Przedstawione zagadnienie prawne nasunęło Sądowi Wojewódzkiemu poważne wątpliwości przy rozpoznawaniu rewizji powodowych Zakładów od wyroku oddalającego, z powodu przedawnienia, powództwo o zapłatę reszty ceny za towary kupione przez pozwaną Spółkę. W uzasadnieniu tego wyroku wyrażono pogląd, że wymagalność roszczenia z tytułu należności za sprzedany towar następuje w dniu jego wydania (art. 120 k.c.).

W rewizji zarzucono naruszenie prawa materialnego przez błędne przyjęcie, że nie było ustalonego terminu płatności oraz pominięcie, i że w takim wypadku roszczenie powodowych Zakładów stałoby się wymagalne dopiero w dacie wystawienia wezwania do zapłaty.

W uzasadnieniu swojego postanowienia Sąd Wojewódzki uznał pogląd sądu pierwszej instancji za niemożliwy do zaakceptowania. Został on prawdopodobnie przyjęty z orzecznictwa arbitrażowego i narusza treść art. 120 k.c.

Przyjmując, odmiennie niż to ustalił sąd pierwszej instancji, że sprzedaż towarów nastąpiła w dniu 21 stycznia 1991 r., a nie w dniu 29 stycznia 1991 r., kiedy to jedynie wystawiono i wydano pozwanej fakturę, Sąd Wojewódzki uznał, że treść tej faktury nie spełnia przesłanek wezwania do spełnienia świadczenia pieniężnego. Powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1992 r. III CZP 56/92 (OSNCP 1992, z. 12, poz. 219) oraz na to, że w treści faktury nr 759 z dnia 29 stycznia 1991 r. podano wprawdzie bank i numer konta powodowych Zakładów (sposób zapłaty), jednakże nie podano terminu płatności.

Treść art. 120 k.c. mogłaby w tej sytuacji upoważniać do liczenia początku terminu przedawnienia dopiero z upływem 14 dni (niezwłocznie) od daty otrzymania przez pozwanego wezwania do dobrowolnego spełnienia świadczenia z dnia 19 listopada 1992 r. Jednakże - na tle treści zdania drugiego art. 120 oraz art. 455 k.c. - powstaje wątpliwość, czy przy dorozumianych umowach sprzedaży między podmiotami gospodarczymi, w razie braku wskazania w fakturze konkretnego terminu zapłaty, nie przyjąć, że początek biegu terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę ceny następuje z upływem 14 dni od daty otrzymania przez kupującego towaru i faktury. Wydając towar bowiem sprzedawca mógł zakreślić w fakturze konkretny termin płatności.

Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy kierował się następującymi względami:

Przedstawione zagadnienie było już przedmiotem także innych wypowiedzi Sądu Najwyższego niż powołane przez Sąd Wojewódzki. W uzasadnieniu wyroku z dnia 28 maja 1991 r. II CR 623/90 (nie publ.) wyrażono pogląd, że przy braku innych danych, za dzień wezwania do zapłaty należy przyjmować dzień otrzymania faktury dotyczącej należności, przy czym spełnienie świadczenia niezwłocznie (art. 455 k.c.) oznacza, że powinno nastąpić w terminie 14 dni od wezwania. Spełnienie świadczenia zgodnie z wezwaniem wiąże się bowiem z koniecznością sprawdzenia przez dłużnika prawidłowości ustalenia należności oraz podjęcia czynności technicznych z zakresu operacji kasowych i księgowości. Stwierdzono również, że taki też termin przyjmowany był w orzecznictwie arbitrażowym w sprawach, w których nie miały zastosowania ówczesne przepisy o rozliczeniach pieniężnych jednostek gospodarki uspołecznionej.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 2 września 1993 r. II CR 84/93 (OSNCP 1994, z. 7-8, poz. 158) przyjęto tezę, że roszczenie o zapłatę ceny staje się wymagalne z chwilą spełnienia przez sprzedającego świadczenia niepieniężnego, chyba że strony oznaczyły w umowie sprzedaży inny termin jej uiszczenia (art. 455 i 376 § 1 k.c. w zw. z art. 488 § 1 k.c.). Umowa sprzedaży jest umową wzajemną w rozumieniu art. 487 § 2 k.c., a główną cechą zobowiązań wynikających z tego rodzaju umów jest zasada jednoczesnego wykonania wzajemnych świadczeń (art. 488 § 1 k.c.). Reguła ta ulega wyłączeniu tylko w okolicznościach w tym przepisie wymienionych albo gdy w umowie stron termin ten nie został odrębnie oznaczony. Regulacja ta, przyjęta dla wykonania zobowiązań z umów wzajemnych (art. 487-497 k.c.), stanowi odstępstwo od uregulowań dotyczących wykonania zobowiązań w ogólności (art. 450-470 k.c.).

Zasada równoczesności świadczeń z umów wzajemnych nie doznaje obecnie żadnych ograniczeń, także w obrocie gospodarczym, ponieważ uchylony został przepis art. 489 k.c., który ją wyłączał w stosunkach między jednostkami gospodarki uspołecznionej.

Jednocześnie Sąd Najwyższy wskazał, że - powołana także w tej sprawie - uchwała z dnia 19 maja 1992 r., jak wynika z jej uzasadnienia, dotyczy świadczeń bezterminowych.

Sąd Najwyższy w obecnym składzie w pełni podziela zarówno pogląd przedstawiony w tym ostatnim orzeczeniu, jak i argumentację przytoczoną w jego uzasadnieniu.

Istotnie, rzeczą stron zawierających umowę, a zwłaszcza już - jak w rozpoznawanej sprawie - zajmujących się zawodowo działalnością gospodarczą (por. m.in. art. 354 i 355 k.c.) jest takie ułożenie stosunku prawnego, aby nie powstawały wątpliwości co do ich wzajemnych obowiązków. W okolicznościach tej sprawy wymagania te w sposób rażący nie zostały spełnione (niepełna treść podwójnych faktur, brak dowodu doręczenia jednej z nich, powołanie się w wezwaniu do zapłaty na nie obowiązujące między stronami, a od trzech lat w ogóle, "przepisy w sprawie zasad rozliczeń pieniężnych jednostek gospodarki uspołecznionej", czy uprzedzenie o możliwości "postępowania arbitrażowego"). Doprowadziło to w następstwie do trudności poczynienia ustaleń faktycznych, a nawet błędnego uznania przez sąd pierwszej instancji pewnych okoliczności za bezsporne między stronami.

Jeżeli jednak strony nie oznaczyły odmiennego terminu uiszczenia ceny, wiąże je reguła jednoczesności świadczeń. Znajduje ona dodatkowe potwierdzenie w treści wyjątku wprowadzonego w art. 544 § 2 k.c. Jeżeli rzecz sprzedana ma być przysłana przez sprzedawcę, kupujący obowiązany jest zapłacić cenę dopiero po nadejściu rzeczy na miejsce przeznaczenia i po umożliwieniu mu jej zbadania. Odwrotnie więc - jeśli wydanie towarów nastąpiło według wystawionej faktury z magazynu sprzedawcy (a tak było w niniejszej sprawie), kupujący obowiązany jest - jeżeli nie zastrzeżono inaczej - równocześnie zapłacić cenę. Ma bowiem wówczas zarówno możliwość, jak i obowiązek zbadania rzeczy oraz sprawdzenia prawidłowości otrzymanej faktury. Z tą chwilą, przy takich okolicznościach sprzedaży, sprzedawca - przenosząc własność i wydając rzecz - spełnia swoje zobowiązanie (art. 535 k.c.), a kupujący - odbierając rzecz - obowiązany jest wykonać swoje, tj. zapłacić sprzedawcy cenę.

Uzasadnia to rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego jak w podjętej uchwale (art. 391 k.p.c. i art. 13 pkt 4 ustawy o Sądzie Najwyższym).

OSNC 1995 r., Nr 3, poz. 47