Wyrok z dnia 2009-12-29 sygn. II AKa 405/09

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 29 grudnia 2009 r. (sygn. akt II AKa 405/09)

Nie narusza zakazu substytuowania dowodów – określonego w art. 174 k.p.k. – przesłuchanie w charakterze świadka przybyłego na interwencję funkcjonariusza policji, na okoliczności związane z zaistniałym przestępstwem, o których dowiedział się w drodze rozpytania osoby, która w toku procesu skorzystała z prawa odmowy zeznań czy też osoby, którą później postawiono w stan oskarżenia – pod warunkiem, że funkcjonariusz ten nie wykonywał żadnych czynności procesowych prowadzonych w tej sprawie w postępowaniu przygotowawczym.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, po rozpoznaniu w dniu 21 i 29 grudnia 2009 roku, sprawy przeciwko Krystynie P. z powodu apelacji wywiedzionej przez oskarżyciela publicznego oraz obrońcę oskarżonej od wyroku Sądu Okręgowego w J.G. z dnia 28 września 2009 r., sygn. akt: III K 39/09:

zmienił zaskarżony wyrok w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach nieopłaconej obrony z urzędu w ten sposób, że zasądzone w pkt IV tego wyroku koszty podwyższył do 1140 zł zaś należność z tytułu zwrotu podatku VAT określił na 250,80 zł. W pozostałej części zaskarżony wyrok co do oskarżonej Krystyny P. utrzymał w mocy.

U z a s a d n i e n i e :

Krystyna P. została oskarżona o to, że w nocy z 4 na 5 października 2008 r. w M. w woj. dolnośląskim, działając w zamiarze bezpośrednim pozbawienia życia Piotra P., zadała mu cios nożem w lewą stronę klatki piersiowej, powodując obrażenia w postaci przekłucia płata górnego lewego płuca z następowym krwawieniem do jamy opłucnowej, skutkujące zgonem wyżej wymienionego tj. o czyn z art. 148 § 1 k.k. Sąd Okręgowy w J. G. wyrokiem z dnia 28 września 2009 r., sygn. akt: III K 39/09 uznał Krystynę P. za winną popełnienia zarzucanego jej czynu, z tym, że przyjął, iż przewidywała ona możliwość pozbawienia życia Piotra P. i godziła się na to, to jest przestępstwa z art. 148 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 148 § 1 k.k. wymierzył jej karę 11 lat pozbawienia wolności.

Na podstawie art. 63 §1 k.k. na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności zaliczył Krystynie P. okres tymczasowego aresztowania od dnia 4 października 2008 r. do dnia 28 września 2009 r.

Na podstawie art. 230 § 2 k.p.k. zwrócił dowody rzeczowe:

-  zabezpieczone w toku przeszukania Krystyny P. w dniu 5 października 2008 r. – Krystynie P.,

- zabezpieczone w toku zatrzymania rzeczy Andrzeja L. w dniu 5 października 2008 r. – Andrzejowi L.,

- zabezpieczone w toku zatrzymania rzeczy Tomasza P. w dniu 5 października 2008 r. – Tomaszowi P.,

- zabezpieczone w toku zatrzymania rzeczy Jerzego S. w dniu 5 października 2008 r. – Jerzemu S.,

- zabezpieczone w toku oględzin zwłok w dniu 6 października 2008 r. oraz zabezpieczone w czasie oględzin miejsca zwłok Piotra P. w dniu 5 października 2008 r. – Tomaszowi P. Zasądził od Skarbu Państwa na rzecz Tomasza Klukowskiego. kwotę 840 zł i dalsze 184,80 zł tytułem podatku VAT. Na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. zwolnił Krystynę P. w całości od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych.

Powyższy wyrok zaskarżyli oskarżona oraz prokurator.

Apelacja sporządzona przez obrońcę oskarżonej Krystyny P. dotyczy całości wyroku. Obrońca oskarżonej zarzucił wyrokowi:

1. obrazę przepisów postępowania, mianowicie art. 7 k.p.k. poprzez dowolną ocenę wyjaśnień oskarżonej polegającą na przyjęciu, że przyznała się ona do popełnienia zarzucanego jej czynu, podczas gdy prawidłowa ocena wyjaśnień oskarżonej nasuwa daleko idące wątpliwości w tym zakresie.

2. obrazę przepisów postępowania, mianowicie art. 174 k.p.k. poprzez dokonanie ustaleń faktycznych w części dotyczącej sprawstwa oskarżonej, w oparciu o zeznania funkcjonariuszy Policji, zastępujących nieistniejące w tym zakresie wyjaśnienia oskarżonej oraz nieistniejące zeznania Tomasza P.

3. obrazę przepisów postępowania, mianowicie art. 167 k.p.k. w zw. z art. 192 §2 k.p.k. poprzez zaniechanie zarządzenia z urzędu przesłuchania świadka Andrzeja L. z udziałem psychologa, w sytuacji gdy odnośnie tego świadka istnieje wątpliwość, co do zdolności postrzegania i odtwarzania przez niego postrzeżeń.

4. obrazę przepisów postępowania, mianowicie art. 170 § 1 pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 201 k.p.k. poprzez oddalenie wniosku o przesłuchanie biegłych lekarzy psychiatrów, w sytuacji gdy sporządzona przez nich opinia jest niepełna, albowiem nie odnosi się do ujawnionych w przeszłości zaburzeń psychicznych w postaci dysfunkcji tarczycy, zaburzeń lękowych oraz natręctw myśli – co doprowadziło do wydania przedwczesnego wyroku w niniejszej sprawie.

5. obrazę przepisów postępowania, mianowicie art. 170 § 1 pkt 2 i 5 k.p.k. poprzez oddalenie dowodu z przeprowadzenia badania psychologicznego oskarżonej na tej podstawie, iż nie ma on znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, podczas gdy przedmiotem opinii psychologicznej jest informacja dotycząca procesów motywacyjnych sprawcy – co ma istotne znaczenie w zakresie rozstrzygnięcia o karze.

6. obrazę przepisów postępowania, a mianowicie § 14 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 20.09.2002 r. poprzez zasądzenie kosztów nieopłaconej obrony z urzędu wyłącznie za obronę przed Sądem Okręgowym, podczas gdy w niniejszej sprawie obrońca został ustanowiony w postępowaniu przygotowawczym, wobec czego wynagrodzenie winno obejmować również sprawę objętą śledztwem i łącznie stanowić kwotę 1.140 zł oraz dalsze 250.80 zł tytułem podatku VAT.

Podnosząc powyższe zarzuty, wniósł o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonej od popełnienia zarzucanego jej czynu.

2. zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz adw. Tomasza Klukowskiego kwoty 1.140 zł powiększonej o podatek VAT w kwocie 250,80 zł tytułem kosztów nieopłaconej obrony z urzędu przed Sądem pierwszej instancji.

3. zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz adw. Tomasza Klukowskiego z tytułu nieopłaconej obrony z urzędu w postępowaniu apelacyjnym kwoty 600 zł powiększonej o podatek VAT w kwocie 132 zł. ewentualnie o:

4. uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w J. G. do ponownego rozpoznania.

5. zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz adw. Tomasza Klukowskiego z tytułu nieopłaconej obrony z urzędu w postępowaniu apelacyjnym kwoty 600 zł powiększonej o podatek VAT.

Prokurator Rejonowy w J. G. zaskarżył wyrok w całości na niekorzyść oskarżonej.

Powołując się na przepisy art. 438 pkt 3 i 4 k.p.k., art. 427 § 1 i § 2 k.p.k. zarzucił:

1) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mający wpływ na jego treść, polegający na bezpodstawnym uznaniu, iż całokształt przedmiotowych i podmiotowych okoliczności przestępstwa, a w szczególności: stosunek oskarżonej do pokrzywdzonego, jej właściwości osobiste i dotychczasowy tryb życia, pobudki oraz motywy działania, miejsce i siła zadanego nożem pokrzywdzonemu ciosu, głębokości, kierunku rany wynika, że oskarżona działała z zamiarem ewentualnym pozbawienia życia Piotr P. w sytuacji, gdy prawidłowa analiza materiału dowodowego zgromadzonego w toku postępowania jednoznacznie wskazuje na to, iż działała ona z zamiarem bezpośrednim pozbawienia go życia.

2) rażącą niewspółmierność kary polegającą na wymierzeniu Krystynie P. kary 11 lat pozbawienia wolności w następstwie nie uwzględnienia szeregu obciążających okoliczności podmiotowych i przedmiotowych związanych z przypisanym jej czynem, a istotnych dla wymiaru kary, w szczególności bardzo wysokiego stopnia społecznej szkodliwości, nie docenienia wymowy i znaczenia ustalonych przez sąd okoliczności obciążających, takich jak popełnienie zbrodni zabójstwa w stanie nietrzeźwości, działania oskarżonej z oczywiście błahego powodu, kierowanie się niskimi pobudkami, negatywnej opinii środowiskowej, przy jednoczesnym przecenieniu występujących w sprawie nielicznych i o znikomym znaczeniu okoliczności łagodzących, co w konsekwencji sprawia, że orzeczona kara jest rażąco łagodna i nie spełnia celów wychowawczych i prewencyjnych oraz narusza zasadę sprawiedliwej odpłaty. Podnosząc powyższe zarzuty - na podstawie art. 437 § 1 i § 2 k.p.k. – wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja obrońcy oskarżonej nie zasługiwała na uwzględnienie, poza zarzutami dotyczącymi nieprzesłuchania na rozprawie biegłych lekarzy psychiatrów, ale to ostatnie uchybienie zostało usunięte w toku rozprawy odwoławczej. (…)

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły nadto zeznania funkcjonariuszy policji przybyłych na miejsce przestępstwa, którzy w ramach swoich obowiązków dokonali rozpytania obecnych, tj. oskarżonej, jej syna Tomasza P. oraz Andrzeja L. Wobec faktu, że syn oskarżonej skorzystał z prawa odmowy składania zeznań, zaś oskarżona przed sądem odmówiła składania wyjaśnień, skarżący sformułował w apelacji zarzut obrazy prawa procesowego art. 174 k.k., polegający na dokonaniu ustaleń faktycznych w oparciu o zeznania funkcjonariuszy policji, zastępujące wyjaśnienia oskarżonej oraz nieistniejące zeznania świadka Tomasza P.

Przepis art. 174 k.p.k. określa zakaz dowodowy substytuowania dowodów z wyjaśnień oskarżonego oraz zeznań świadków, innymi środkami dowodowymi. Oznacza to, że zabrania zastępowania nimi protokołów przesłuchania. Jedyną bowiem formą utrwalania dowodów z zeznań świadków i wyjaśnień oskarżonego jest forma protokołu (art. 143 § 1 pkt 2 k.p.k.).

W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że niedopuszczalne jest substytuowanie dowodu z przesłuchania świadka lub oskarżonego zeznaniami osoby przesłuchującej, opartych na pamięci i subiektywnym relacjonowaniu wypowiedzi osoby przesłuchiwanej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 1978 r., I KR 12/78, OSPiKA 1979 r., Nr 78, poz. 142).

Kwestia podnoszona w apelacji w zaistniałym układzie procesowym jest nierozerwalnie związana z zakazem dowodowym określonym w art. 186 §1 k.p.k. W sytuacji odmowy złożenia zeznania przez osobę najbliższą, poprzednio złożone zeznanie tej osoby, nie może ani służyć za dowód, ani być odtwarzane. Nie wolno zatem odczytywać protokołów tych zeznań, ale także nie wolno żadnymi środkami dowodowymi dociekać treści tych zeznań (tak wyrok Sądu Najwyższego z 16 lutego 1988 r., IV KR 13/88, Inf. Praw. 1988 r., Nr 7-8, poz. 24). Treść tych zeznań nie może być odtwarzana na podstawie dowodów uzyskanych w drodze innej czynności procesowej np. na podstawie zeznań osoby przesłuchującej, notatki sporządzonej w czasie przesłuchania, czy zeznań osoby sporządzającej notatkę (tak. wyrok Sądu Najwyższego z 22 grudnia 1976 r., I KR 256/76, OSNPG 1977 r., Nr 7, poz. 6, z aprobatą M. Cieślaka i Z. Dody, Przegląd, Pal. 1978 r., Nr 1, s. 41).

Zakaz odtwarzania zeznań zawarty w art. 186 § 1 k.p.k. dotyczy zeznań jako czynności procesowej. Nie stanowi natomiast zakazu przeprowadzenie dowodu na okoliczności rozmów tej osoby z innymi osobami na okoliczności związane z inkryminowanym zdarzeniem (por. P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego, t. I, Komentarz, Warszawa 1999 r., s. 912-713).

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w jednym z judykatów z treści art. 186 § 1 k.p.k. wynika, że zakazem objęta jest jedynie treść „uprzednio złożonego zeznania” oraz możliwość dokonania na jego podstawie ustaleń faktycznych. Przepis ten nie zabrania natomiast odtwarzania wypowiedzi osoby uprawnionej do odmowy zeznań składanych poza protokołem przesłuchania w charakterze świadka np. w trakcie zatrzymania przez funkcjonariusza policji w formie spontanicznej wypowiedzi (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 września 2003 r., V KK 12/03, Lex nr 80708).

Na dopuszczalność odtwarzania wypowiedzi świadka złożonych poza protokołem przesłuchania tak w rozmowie prywatnej z osobami trzecimi, jak i z funkcjonariuszami policji, którzy przyjechali na interwencję, zwracał już uwagę Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 21 grudnia 2001 r., II AKa 558/01, OSA 2002/5/43.

W przedmiotowej sprawie wymienieni w apelacji funkcjonariusze policji, to osoby, które przybyły na interwencję, które miały po raz pierwszy i ostatni styczność z oskarżoną, jej synem Tomaszem i ich znajomym Andrzejem L. Zgodnie ze swoją rolą dokonywali rozpytania obecnych osób na temat zdarzenia, a następnie dokonali ich zatrzymania. Z przeprowadzonych czynności i własnych obserwacji na miejscu zdarzenia sporządzili notatki urzędowe, a w dalszej fazie postępowania złożyli zeznania w charakterze świadków. Nie brali natomiast udziału w toczącym się postępowaniu karnym wobec oskarżonej Krystyny P.

Sąd Apelacyjny – w orzekającym składzie – nie aprobuje poglądu wyrażonego w apelacji zaczerpniętego z orzeczenia Sądu Najwyższego, że : „dowód z zeznań funkcjonariusza policji przeprowadzony na okoliczność wypowiedzi osoby rozpytywanej, nie może zastąpić dowodu z wyjaśnień oskarżonego czy z zeznań świadka. Na podstawie tego dowodu nie wolno też czynić ustaleń faktycznych sprzecznych z wyjaśnieniami oskarżonego lub z zeznaniami świadka, wobec których dokonano rozpytania, gdyż byłoby to usankcjonowanie nieformalnie przeprowadzonego dowodu z wyjaśnień lub zeznań, w sytuacji gdy jego przeprowadzenie w formie określonej przez prawo dowodowe (tzw. dowód ścisły) jest bezwzględnie wymagane jako podstawa odpowiedzialności karnej” (postanowienie Sądu Najwyższego z 22.02.2007 r., V KK 183/06; OSNwSK 2007/1/487).

Czynność rozpytania następuje głównie na miejscu zdarzenia lub nieco później, ale z reguły przed wszczęciem postępowania w sprawie. Nie wymaga sporządzenia protokołu, może natomiast przybrać formę notatki urzędowej (art. 143 § 2 k.p.k.). W myśl art. 174 k.p.k. tak sporządzona notatka urzędowa nie może zastąpić dowodu z wyjaśnień oskarżonego. Nie ma natomiast przeszkód do przesłuchania w charakterze świadka funkcjonariusza policji, który dokonywał rozpytania i sporządził notatkę urzędową.

Na gruncie Kodeksu postępowania karnego z 1969 r., Sąd Najwyższy wyrażał pogląd, że: „Jeżeli osoba mająca prawo odmowy zeznań w ogóle jeszcze zeznań nie złożyła, lecz tylko opowiada o znanych jej okolicznościach innym osobom, to odtworzenie tych jej wypowiedzi za pomocą zeznań tychże osób nie stoi w sprzeczności z brzmieniem art. 168 k.p.k. W świetle dotychczasowych poglądów doktryny i orzecznictwa Sądu Najwyższego, stanowisko powyższe uznać należy za bezsporne w odniesieniu do sytuacji, gdy świadkami wypowiedzi są osoby prywatne. Gdy świadkiem wypowiedzi osoby korzystającej później z prawa odmowy zeznań jest osoba urzędowa, np. funkcjonariusz MO, lekarz pogotowia itp., ogólnie rzecz biorąc nie ma podstaw do odmiennego traktowania dopuszczalności ustalenia treści wypowiedzi tej osoby za pomocą interweniujących osób, pod warunkiem, że nie miały one później jakiegokolwiek kontaktu z prowadzonym postępowaniem przygotowawczym. W tym ostatnim bowiem wypadku istnieje niebezpieczeństwo odtworzenia przez te osoby już nie wypowiedzi złożonych poza zeznaniami, ale wypowiedzi złożonych w toku zeznań, o czym dowiedziały się one w związku z urzędowaniem” (wyrok Sądu Najwyższego z 11 października 1976., II KR 252/76, OSNPG 1977/2/17).

Nie bez powodu zatem w licznych judykatach oraz w doktrynie akcentowano na gruncie art. 158 d.k.p.k. (odpowiednika art. 174 k.p.k.), niedopuszczalność zastępowania dowodu z przesłuchania świadka lub oskarżonego, zeznaniami osoby przesłuchującej. Natomiast wykładnia przepisu art. 186 § 1 k.p.k. dopuszczała możliwość składania zeznań przez osoby, które zetknęły się ze świadkiem przy wykonywaniu pewnych czynności służbowych, pod warunkiem, że nie odtwarzają treści złożonych zeznań (np. wyrok Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 1930 r., VI KK 354/30, ZO 1930, poz. 193; z dnia 24 kwietnia 1934 r., 3 K 507/34, poz. 34; z dnia 10 marca 1971 r., IV KR 16/71, OSNKW 1971 r., z. 9, poz. 131; z dnia 10 października 1973 r., IV KR 283/73 niepubl. Z dnia 5 lipca 2002 r., WA 9/02, OSNKW 2002/11-12/104).

Skoro przytoczenie przez funkcjonariusza policji pozaprocesowych wypowiedzi osób uprawnionych do uchylenia się od złożenia zeznań, nie uchybia przepisowi art. 186 §1 k.p.k., to uprawnione jest wnioskowanie, że nie narusza zakazu substytuowania dowodów – określonego w art. 174 k.p.k. – przesłuchanie w charakterze świadka przybyłego na interwencję funkcjonariusza policji na okoliczności związane z zaistniałym przestępstwem, o których dowiedział się w drodze rozpytania osoby, która w toku procesu skorzystała z prawa odmowy zeznań czy też osoby, którą później postawiono w stan oskarżenia – pod warunkiem, że funkcjonariusz ten nie wykonywał żadnych czynności procesowych prowadzonych w tej sprawie w postępowaniu przygotowawczym.

Funkcjonariusze policji, o których mowa w niniejszej sprawie, poza interwencją w dniu zdarzenia w mieszkaniu oskarżonej, nie wykonywali żadnych czynności procesowych. Dlatego też Sąd Okręgowy uprawniony był do wykorzystania ich zeznań przy dokonywaniu ustaleń faktycznych.

Na marginesie w tym miejscu należy zasygnalizować, iż zeznania jednego z policjantów okazały się istotne i zarazem korzystne dla oskarżonej przy ustalaniu postaci zamiaru, o czym będzie mowa niżej.

(…)

Niewielka korekta orzeczenia dotyczyła rozstrzygnięcia o kosztach obrony udzielonej oskarżonej z urzędu także w postępowaniu przygotowawczym, co zostało pominięte przy wyrokowaniu, a co podniósł obrońca w apelacji.

Nadto zasądzeniu podlegały koszty nieopłaconej obrony z urzędu oskarżonej w postępowaniu odwoławczym (art. 29 ustawy Prawo o adwokaturze).

Zwolnienie oskarżonej od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze uzasadnione jest jej trudną sytuacją materialną (art. 624 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 ustawy o opłatach w sprawach karnych.