Uchwała z dnia 1993-03-09 sygn. III CZP 156/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 156/92

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 9 marca 1993 r.

Przewodniczący: sędzia SN K. Kołakowski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: T. Ereciński, C. Żuławska.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Gminy Miasta W., działającej przez Zarząd Gospodarki Komunalnej w W., przeciwko Janinie i Dariuszowi G. o eksmisję i zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki we Wrocławiu postanowieniem z dnia 21 listopada 1992 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

Czy działalność polegająca na wynajmowaniu lokali użytkowych jest działalnością gospodarczą, o jakiej mowa w art. 8 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (u.o.k.s.) i czy sprawa o eksmisję i zasądzenie należności związanych z umową najmu lokalu użytkowego jest sprawą gospodarczą w rozumieniu art. 479¹ § 1 i 2 k.p.c., jeżeli pozwanymi są osoby fizyczne prowadzące działalność usługową, handlową, wytwórczą lub inną gospodarczą w wynajętym lokalu?

podjął następującą uchwałę:

W sprawie o eksmisję osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą i zasądzenie należności związanych z umową najmu lokalu użytkowego gmina ma obowiązek uiszczania opłat sądowych; sprawa taka jest sprawą gospodarczą w rozumieniu art. 479¹ § 1 i 2 k.p.c.

Uzasadnienie

Przedstawiając do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, Sąd Wojewódzki wskazał w uzasadnieniu swojego postanowienia na trudności występujące w praktyce sądowej w odróżnianiu działalności gospodarczej od innych rodzajów działalności, zwłaszcza w odniesieniu do gmin. Wiąże się to z rozróżnieniem zadań własnych gminy, określonych w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 16, poz. 95 ze zm.), od działalności zarobkowej, prowadzonej na podstawie upoważnienia przewidzianego w art. 9 ust. 1 tej ustawy, stanowiącej działalność gospodarczą w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 z późn. zm.).

Według pierwszego z wyrażanych w praktyce stanowisk - wynajmowanie lokali użytkowych, stanowiących mienie gminy, jest działalnością gospodarczą, a więc w sprawach wszczynanych na tym tle nie ma podstaw do "zwolnienia gminy od obowiązku uiszczania wpisu do pozwu na podstawie art. 8 ust. 2 u.o.k.s."

Drugie - odwrotne stanowisko - sprowadza się do uznawania, że "powództwo dotyczące odzyskania lokalu i otrzymania odszkodowania, z którego pozwany korzysta bez tytułu prawnego, mieści się w granicach żądań własnych gminy - art. 7 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym" - jak to ujął Sąd Wojewódzki we Wrocławiu w załączonym do akt postanowieniu z dnia 9 marca 1992 r., przyjmując w konsekwencji, że gmina jest zwolniona od kosztów sądowych na mocy art. 8 ust. 2 u.o.k.s.

W odniesieniu do drugiej z przedstawionych kwestii Sąd Wojewódzki wskazał, że dodatkowym argumentem jest to, że sprawa o eksmisję i czynsz jest typową sprawą cywilną, tradycyjnie rozpoznawaną w sądzie cywilnym, a wynajmowanie lokali nie jest działalnością gospodarczą definiowaną w ustawie o takiej działalności.

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Pierwsze z przedstawionych zagadnień było już przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 30 listopada 1992 r. III CZP 134/92 (OSNCP 1993, z. 5, poz. 79), w której przyjęto, że "przy dochodzeniu zapłaty czynszu najmu lokalu użytkowego gmina ma obowiązek uiszczenia opłat sądowych (art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - Dz. U. Nr 24, poz. 110 z późn. zm.)". W jej uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał, że w art. 8 u.o.k.s. pierwotnie użyto określenia "działalność gospodarcza" w odniesieniu do instytucji państwowych. Z tego odniesienia, jak i z braku w okresie wydania tej ustawy możliwości ustalania rentowności takich instytucji, a nawet przedsiębiorstw państwowych, wynika jednoznacznie, że określenie "działalność gospodarcza" wskazywało jedynie na dziedzinę tej działalności, a nie na jej zarobkowy charakter. Nie można przyjąć, by w ramach tego samego przepisu w jego ust. 2 to samo określenie było użyte w odmiennym znaczeniu.

O prawidłowości takiego odczytania przepisu art. 8 u.o.k.s. przekonuje również analiza poprzednich unormowań w tej kwestii. Stosownie do treści art. 4 ustawy z dnia 30 grudnia 1950 r. - Przepisy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 58, poz. 528) zwolniony od opłat sądowych był Skarb Państwa (ust. 1). Instytucje i stowarzyszenia mogły być zwolnione od opłat sądowych przez Ministra Sprawiedliwości, jeżeli zasługiwały na to ze względu na działalność społeczną, naukową, oświatową lub samopomocową (ust. 2 zd. 1). W art. 8 ustawy z 1967 r. objęto ustawowym zwolnieniem od obowiązku uiszczenia opłat sądowych - obok Skarbu Państwa - także instytucje państwowe, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej. Taką jak poprzednio działalność (z uzupełnieniem o działalność kulturalną, dobroczynną i opieki społecznej) pozostawiono w art. 9 ust. 1 jako przesłankę możliwości zwolnienia od obowiązku uiszczania opłat sądowych organizacji społecznych przez Ministra Sprawiedliwości. Wskazuje to na intencję przeciwstawiania nadal instytucji, których zadanie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, takim instytucjom, których zadanie lub rzeczywisty przedmiot prowadzonej działalności temu nie służy.

Także w uzasadnieniu powołanej uchwały z dnia 30 listopada 1992 r. Sąd Najwyższy - polemizując z przedstawionym w sprawie poglądem - stwierdził, że kryterium dochodowości nie jest konieczną cechą definiującą działalność gospodarczą, a w odniesieniu do gmin - musiałoby prowadzić do całkowitej przypadkowości i zmienności kwalifikacji w zależności od konkretnej sytuacji. W odniesieniu do najmu lokali użytkowych ustalanie czynszów m. in. w trybie przetargu wskazuje, że mogą się one kształtować również na poziomie przynoszącym zysk.

Także w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 18 czerwca 1991 r. III CZP 40/91 (OSNCP 1992, z. 2, poz. 17) Sąd Najwyższy wskazał na posługiwanie się przez ustawodawcę pojęciem "działalność gospodarcza" w różnych aktach prawnych w różnych kontekstach, co nie pozwala przypisać znaczenia decydującego definicji zawartej w ustawie o działalności gospodarczej.

Ten sam pogląd powtórzony został w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 6 grudnia 1991 r. III CZP 117/91 (OSNCP 1992, z. 5, poz. 65). Sąd Najwyższy wskazał wówczas, że brak w ustawie z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. Nr 33, poz. 175 ze zm.) samodzielnej definicji lub odesłania do definicji zawartej w ustawie o działalności gospodarczej oznacza, że ustawodawca zamierzał objąć zakresem kognicji sądu gospodarczego wszystkie podmioty "w szczególności" prowadzące działalność gospodarczą, określoną jako taką w obowiązujących przepisach prawa, z uwzględnieniem odrębności podyktowanych celem tej działalności i swoistością zadań. Tak rozumianą działalność gospodarczą wyróżnia: zawodowy (a więc stały) charakter, związana z nim powtarzalność podejmowanych działań, podporządkowanie zasadzie racjonalnego gospodarowania oraz uczestnictwo w obrocie gospodarczym.

Odnosząc te wskazania do pierwszego z przedstawionych zagadnień należało podtrzymać pogląd, że prowadzona w wykonaniu zadań gminy działalność jednostek organizacyjnych (np. zakładów budżetowych) lub przedsiębiorstw, polegająca na administrowaniu budynkami stanowiącymi własność gminy, jest działalnością gospodarczą, o której mowa w art. 8 ust. 2 u.o.k.s. W odniesieniu do przedsiębiorstw komunalnych (których przedmiot działalności w takim zakresie jest zbieżny z przedmiotem działalności zakładów budżetowych) sam ustawodawca wskazał, że prowadzą one działalność gospodarczą (por.: art. 8 ust. 2 zd. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych - Dz. U. Nr 32, poz. 191 ze zm.).

W konsekwencji należało także uznać, że wszczęta przez gminę sprawa o eksmisję osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą i zasądzenie należności związanych z umową najmu lokalu użytkowego (w tym i odszkodowania za dalsze bezumowne korzystanie z takiego lokalu) jest sprawą gospodarczą w rozumieniu art. 479¹ § 1 i 2 k.p.c. To bowiem, że sprawa taka była poprzednio uznawana za "typową sprawę cywilną, tradycyjnie rozpoznawaną w sądzie cywilnym" nie może mieć istotnego znaczenia. Sprawy gospodarcze są bowiem nadal sprawami ze stosunków cywilnych (art. 479¹ § 1 k.p.c.) i pozostały sprawami cywilnymi w rozumieniu art. 1 k.p.c. W przepisie tym - obok spraw ze stosunków z zakresu prawa cywilnego - nie wprowadzono bowiem odrębnej kategorii spraw z zakresu prawa gospodarczego lub stosunków gospodarczych, w przekonaniu, że te dziedziny obrotu pozostają w ramach prawa cywilnego. Do odmiennych wniosków nie może prowadzić rozróżnienie spraw cywilnych od spraw gospodarczych, dokonane w art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 45, poz. 241 ze zm.), w brzmieniu nadanym przez art. 5 ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych. W przepisie tym, mającym charakter organizacyjny, chodziło jedynie o wyraźne podkreślenie, że sprawy gospodarcze należą do wyłącznej kompetencji Izby Cywilnej Sądu Najwyższego.

Gospodarowanie mieniem komunalnym, należące - stosownie do art. 30 ust. 2 pkt 3 ustawy o samorządzie terytorialnym - do zadań zarządu, stanowi działalność gospodarczą mieszczącą się w zadaniach własnych gminy (art. 7 ust. 1 tejże ustawy). Bezpodstawne jest więc przeciwstawianie realizacji zadań własnych gminy - "działalności zarobkowej", jak to ujął Sąd Wojewódzki, jako rzekomo jedynej działalności opartej na upoważnieniu zawartym w art. 9 ust. 2 tej ustawy, i dlatego też stanowiącej działalność gospodarczą. Takiemu odczytaniu tych przepisów przeczy wręcz zmiana ostatniego z tych przepisów, dokonana przez art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 listopada 1992 r. o zmianie ustawy o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 100, poz. 499) Według obecnego brzmienia tego przepisu działalność gospodarcza gminy nie może wykraczać poza zadania o charakterze użyteczności publicznej. Choć więc gminom pozostawiono do dnia 30 czerwca 1994 r. okres dostosowania się do zmienionych zasad (art. 2 ostatnio powołanej ustawy), oznaczałoby to wyłączenie po tym czasie możliwości gospodarowania mieniem komunalnym, jako rzekomej działalności "zarobkowej" pozbawionej oparcia w poprzednim brzmieniu art. 9 ust. 2 ustawy o samorządzie terytorialnym.

Te względy przemawiały za rozstrzygnięciem przedstawionych zagadnień jak w podjętej uchwale.