Wyrok z dnia 2000-05-18 sygn. III CKN 810/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 810/98

Wyrok Sądu Najwyższego

z dnia 18 maja 2000 r.

Przewodniczący: SSN Antoni Górski.

Sędziowie SN: Maria Grzelka (spr.), Zbigniew Kwaśniewski.

Protokolant: Bożena Kowalska.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem reformatoryjnym Sąd Apelacyjny w Lublinie oddalił powództwo powoda Karola W. domagającego się od pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej "S." w C. zapłaty kwoty 16.000 złotych tytułem odszkodowania w związku z niewykonaniem przez pozwaną umowy z dnia 12 października 1995 r. o wybudowanie i przydział lokalu mieszkalnego. Sąd Apelacyjny nie podzielił poglądu Sądu Wojewódzkiego, zgodnie z którym kwota 16.000 złotych zapłacona przez powoda tytułem odsetek od kwoty zaciągniętej przez niego pożyczki stanowiła szkodę powoda w rozumieniu przepisu art. 361 § 1 kc. Sąd Apelacyjny uznał, że skoro powód poza wkładem członkowskim i premią gwarancyjną wyliczonymi na sumę 4.800 złotych nie posiadał żadnych własnych środków finansowych, a zdecydował się przystąpić do umowy z pozwaną Spółdzielnią o wybudowanie mieszkania i uiścić wstępny koszt budowy dzięki pożyczce, to wyłącznie jego ryzykiem objęta była ewentualność nieterminowego spłacenia pożyczki i wynikająca z tego konieczność zapłacenia odsetek. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zapłata odsetek nie mieściła się w granicach adekwatnego związku przyczynowego między nieoddaniem powodowi przez pozwaną Spółdzielnię w umówionym terminie wybudowanego mieszkania a koniecznością zapłaty tych odsetek, wobec czego, w świetle przepisu art. 471 kc brak było podstaw do uwzględnienia powództwa.

W kasacji powód powołał się na obydwie podstawy przewidziane w art. 393¹ kpc i zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisu art. 361 § 1 kc i art. 471 kc polegającą na błędnym przyjęciu, że szkoda powoda nie jest następstwem normalnego działania lub zaniechania pozwanej oraz że brak jest związku przyczynowego pomiędzy szkodą a zaniechaniem Spółdzielni, a także naruszenie przepisów art. 229 kpc w zw. z art. 391 kpc przez zaniechanie uzupełniającego przesłuchania powoda na okoliczność przyczyn wskazywania przez powoda przy różnych okazjach różnych kwot jego zadłużenia wobec rodziny. W szczególności, skarżący podniósł, że pozwana miała z wkładów spółdzielców darmowy kredyt, podczas gdy powód poniósł szkodę w postaci zapłaconych odsetek, co winno przesądzać o istnieniu związku przyczynowego zarówno pomiędzy niewykonaniem w terminie zobowiązania przez Spółdzielnię a niemożnością terminowego zwrotu pożyczki przez powoda, jak i pomiędzy nieterminowym wykonaniem zobowiązania przez powoda jako pożyczkobiorcy a koniecznością zapłaty przez niego odsetek świadkowi A. Powód w kasacji wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania, lub - w razie uwzględnienia tylko pierwszego zarzutu kasacji - o zmianę tego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W sprawie było bezsporne, że w dniu 12.X.1995 r. strony zawarły umowę, zgodnie z którą powód zobowiązał się wpłacić pozwanej kwotę 51.300 złotych, a pozwana zobowiązała się w terminie do końca grudnia 1995 r. wybudować i przydzielić powodowi mieszkanie o powierzchni 73 m² w C. przy ul. A. Było też bezsporne, że w okresie do 29 grudnia 1995 r. powód zapłacił pozwanej w ratach kwotę 46.300 złotych na poczet wkładu budowlanego, zaś kwotę 4.800 złotych przelał, nadto, Bank na konto pozwanej tytułem tzw. premii gwarancyjnej. Również bezsporne okazało się, że pozwana nie wybudowała w umówionym terminie mieszkania dla powoda, w związku czym powód oświadczył, że zrywa umowę z winy Spółdzielni i zażądał zwrotu uiszczonej kwoty. Sąd Apelacyjny ustalił, że kwotę 46.300 złotych powód wziął jako pożyczkę od szwagra Andrzeja A., z którym miał umowę, że kwotę tę odda do końca stycznia 1996 r. i że zapłaci "karne" odsetki w razie niedotrzymania terminu zwrotu; zwrot pożyczonej sumy miał nastąpić z pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży mieszkania przez matkę powoda, którą to sprzedaż spodziewano się zrealizować w styczniu 1996 r., po czym tak matka powoda i on sam mieli zająć mieszkanie wybudowane przez pozwaną Spółdzielnię. Według kolejnych ustaleń Sądu Apelacyjnego, powód nie wywiązał się z obowiązku terminowego zwrotu pożyczonej sumy 46.500 złotych i w następstwie tego zapłacił szwagrowi odsetki w wysokości 16.000 złotych.

Powód twierdził, że nie był w stanie zwrócić w umówionym terminie pożyczonej kwoty 46.300 złotych, bo nie zostało sprzedane mieszkanie jego matki, to zaś było spowodowane niemożnością zamieszkania w lokalu nowo wybudowanym przy ul. A., co stanowiło następstwo niewykonania przez pozwaną umowy z powodem. Powołując się na powyższe okoliczności powód twierdził, że spełnione zostały wszystkie przewidziane w przepisie art. 471 kc przesłanki warunkujące odpowiedzialność pozwanej za poniesioną przez niego szkodę w postaci zapłaconych odsetek.

Zdaniem Sądu Najwyższego, to stanowisko w części dotyczącej przesłanki związku przyczynowego było błędne.

Zawarte w art. 361 § 1 kc uregulowanie obejmuje tzw. adekwatny związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy niewykonaniem zobowiązania przez dłużnika a wywołaniem szkody u wierzyciela, co wyraża się tym, że odpowiedzialność dłużnika dotyczy tylko skutków typowych, nie zaś wszelkich skutków, które w ciągu zdarzeń, jakie nastąpiły, dają się z punktu widzenia kauzalności połączyć w jeden łańcuch. Typowym jest skutek, jaki daje się przewidzieć w zwykłym porządku rzeczy, taki, o którym, na podstawie zasad doświadczenia życiowego, wiadomo, że jest charakterystyczny dla danej przyczyny jako normalny rezultat określonego zjawiska. Nie mieści się w płaszczyźnie adekwatnego związku przyczynowego skutek, który wprawdzie daje się łączyć z określonym zdarzeniem początkowym w sensie oddziaływania sprawczego, ale jest następstwem nietypowym, tj. nie występującym w kolejności zdarzeń, która charakterystyczna jest dla określonej przyczyny i przez to nie dającym się uwzględnić w ewentualnych przewidywaniach, a zarazem zależny jest w istocie od innych zdarzeń, które w zbiegu z przyczyną wyjściową jawią się jako przypadkowy zbieg okoliczności.

Według stanowiska Sądu Apelacyjnego, zapłata przez powoda odsetek była następstwem niezwrócenia przez powoda w terminie do końca stycznia 1996 r. pożyczonej kwoty 46.300 złotych. W tej sytuacji, jeżeli niezwrócenie kwoty pożyczki było - wg twierdzeń powoda -skutkiem odstąpienia matki powoda od zamiaru sprzedaży przez nią jej mieszkania, a ta ostatnia decyzja była wynikiem niemożności przeprowadzenia się matki powoda i samego powoda do mieszkania nowo wybudowanego, to - pomijając już kwestię istnienia adekwatnych związków przyczynowych w obrębie zdarzeń związanych z samą sprzedażą mieszkania matki powoda - należy stwierdzić, że w żadnym razie zapłata przez powoda odsetek z umowy pożyczki nie mogła być potraktowana jako normalny, tj. typowy skutek niewykonania przez pozwaną jej zobowiązania. Nie tylko bowiem zapłacenie odsetek, ale również samo zaciągnięcie przez powoda pożyczki nie pozostawało w normalnym funkcjonalnym związku przyczynowym z umową o wybudowanie przez pozwaną dla powoda mieszkania przez co niewykonanie tej umowy nie mogło być w ramach rozważań o szkodzie powoda postrzegane w kategoriach przyczynowości adekwatnej. Zapłata odsetek przez powoda w związku z umową pożyczki nie była charakterystyczna dla skutków niewywiązania się pozwanej z umowy o wybudowanie mieszkania, zapłata ta nie dała się też przewidzieć jako naturalne następstwo w kolejności zdarzeń mających za swą podstawę niewybudowanie przez pozwaną mieszkania. W rzeczy samej - zważywszy nadto, na inne niepewne okoliczności warunkujące uzyskanie przez powoda pieniędzy na terminową spłatą pożyczki, takie jak np. pojawienie się kandydata na nabywcę mieszkania zajmowanego przez matkę powoda, konieczność zapłaty odsetek stanowiła rezultat szeregu przyczyn, z których przyczyna w postaci niewykonania przez pozwaną umowy o wybudowanie mieszkania była najbardziej odległa.

Z uwagi na powyższe, zarzut kasacji tyczący błędnej wykładni przepisu art. 361 § 1 kc należało uznać za bezzasadny; wbrew stanowisku skarżącego Sąd Apelacyjny dokonał prawidłowej wykładni pojęcia szkody i związku przyczynowego w przepisach art. 361 § 1 kc i art. 471 kc i prawidłowo ocenił, że pozwana nie ponosi wobec powoda odpowiedzialności za zapłacone przez niego odsetki od umowy pożyczki.

Na marginesie można zauważyć, że kasacja posługuje się określeniem "normalne zaniechanie pozwanej", co mogłoby sugerować, że autor kasacji, w konstrukcji związku przyczynowego przewidzianego w art. 361 § 1 kc dostrzega jako istotne z punktu widzenia "normalności" samo zachowanie się dłużnika. Tymczasem atrybut "normalności" w teorii adekwatnego związku przyczynowego przyjętego za podstawę regulacji w art. 361 § 1 kc związany jest ze skutkami zachowania się dłużnika a nie z samym tym zachowaniem się. Sprawia to, że w rozważanych okolicznościach ocenie z punktu widzenia typowości podlegał skutek w postaci zapłacenia przez powoda odsetek, a nie zachowanie się pozwanej polegające na niewykonaniu umowy o wybudowanie mieszkania. Gdyby więc nie traktować kasacji w tej części jako zwykłego przejęzyczenia, to zarzut tyczący naruszenia przepisów art. 361 § 1 kc i art. 471 kc podlegałby odrzuceniu już tylko z uwagi na to, że żaden z wymienionych przepisów nie konstruuje szkody jako następstwa normalnego działania lub zaniechania dłużnika i argumenty kasacji w tym zakresie byłyby a limine chybione. Również bezzasadny był zarzut kasacji tyczący naruszenia przepisów postępowania. Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę na różne twierdzenia powoda w kwestii zadłużenia u rodziny i na różnie sformułowane roszczenie odnośnie do odsetek, która to postawa powoda - jak się zdaje -mogłaby poddawać w wątpliwość wiarygodność twierdzeń powoda odnośnie do poniesienia szkody w kwocie 16.000 złotych. Ostatecznie jednak Sąd ten przyjął, że powód zapłacił swojemu szwagrowi odsetki w kwocie dochodzonej w niniejszej sprawie. Zatem, brak dalszego postępowania dowodowego w kierunku wykazania istnienia szkody powoda pozostawał bez wpływu na ocenę tej okoliczności jako przyjętej w zaskarżonym wyroku zgodnie ze stanowiskiem powoda. Na marginesie, zatem, znów można zauważyć, że w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym powód nie wnosił o uzupełniające przesłuchanie go w charakterze strony, ani nie wykazał, żeby ten dowód miał cechy nowości w rozumieniu przepisu art. 381 kpc, ani też nie wykazał, iżby z innych przyczyn Sąd Apelacyjny miał obowiązek przesłuchania powoda. W tej sytuacji, czynienie Sądowi Apelacyjnemu zarzutu zaniechania uzupełniającego przesłuchania powoda zasługiwało na ocenę wręcz jako nieporozumienie.

Z powyższych względów, Sąd Najwyższy, działając na podstawie przepisu art. 393¹² kpc oddalił kasację.

Nie podlegał ocenie Sądu Najwyższego argument skarżącego podniesiony w uzasadnieniu kasacji, że powód poinformował pozwaną przy zawieraniu umowy z dnia 12.10.1995 r., iż bierze pożyczkę i że ta pożyczka podlegać będzie oprocentowaniu odsetkami w razie nieterminowego zwrotu pożyczonej kwoty. Argument ten wywiedziony został z okoliczności faktycznej podniesionej po raz pierwszy w postępowaniu kasacyjnym, a zatem pozostającej bez wpływu na stan faktyczny sprawy stanowiący podstawę wydania zaskarżonego wyroku (art. 393¹⁵ kpc in fine).