Wyrok z dnia 2019-11-20 sygn. II AKa 291/18

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II AKa 291/18

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

z dnia 20 listopada 2019 r.

Skład orzekający:

SSA Andrzej Czarnota (przewodniczący) SSA Dorota Wróblewska SA Dorota Rostankowska (sprawozdawca)

Teza: Uchybienie w postaci nieobecności obrońcy w wypadku obrony ob-ligatoryjnej stanowiące bezwzględną przyczynę odwoławczą może być sanowane. Warunkiem jest zgodne z obowiązującymi przepisami powtó-rzenie przez Sąd pierwszej instancji, już w obecności obrońcy, czynności procesowej dotkniętej tymże uchybieniem. Nie zawsze jednak zaistnienie przed Sądem pierwszej instancji uchybienia skutkującego uznaniem, że doszło do bezwzględnej przyczyny odwoławczej, nawet jeżeli uchybie-nie to nie zostało sanowane przed Sądem pierwszej instancji, musi do-prowadzić do uchylenia orzeczenia. Dzieje się tak w sprawach, w któ -rych oskarżony stanął pod zarzutem popełnienia więcej niż jednego czynu. Nieprzeprowadzenie dowodu pod nieobecność obrońcy oskarżo-nego w sytuacji obrony obligatoryjnej nie musi wówczas skutkować zaistnieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej w odniesieniu do czy-nów, na okoliczność których owi świadkowie nie zeznawali.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z 29 maja 2018 r. w sprawie [...]:

1. uznał oskarżonego M. Sz. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu opisanego w pkt I aktu oskarżenia, tj. przestępstwa z art. 297 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. stosowanych w myśl art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym w chwili popełnienia czynu i za to w myśl art. 11 § 3 k.k. na podstawie art. 297 § 1 k.k. wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności;
2. uznał oskarżonego M. Sz. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu opisanego w pkt II aktu oskarżenia, tj. przestępstwa z art. 286§ 1 k.k. w zb. z art. 294 § 1 k.k. w zb. z art. 297 § 1 k.k. w zb. z art. 271 § 1 i 3 k.k. w zb. z art. 273 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. stosowanych w myśl art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym w chwili popełnienia czynu,

3. uznał oskarżonego M. Sz. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu opisanego w pkt III aktu oskarżenia, tj. przestępstwa z art. 286§ 1 k.k. w zb. z art. 294 § 1 k.k. w zb. z art. 297 § 1 k.k. w zb. z art. 271 § 1 i 3 k.k. w zb. z art. 273 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. stosowanych w myśl art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym w chwili popełnienia czynu;
4. uznając, iż czyny przypisane oskarżonemu w pkt 2 i 3 wyroku sta-nowią ciąg przestępstw z art. 91 § 1 k.k., zgodnie z art. 91 § 1 k.k. oraz w myśl art. 11 § 3 k.k. na podstawie art. 294 § 1 k.k. stosowanych w myśl art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym w chwili popełnienia czynu wymierzył mu karę 2 lat pozbawienia wolności i na mocy art. 33 § 2 k.k. karę 200 stawek dziennych grzywny, przyjmując wartość jednej stawki w wysokości 100 zł;
5. uznał oskarżonego M. Sz. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu opisanego w pkt IV aktu oskarżenia, tj. przestępstwa z art. 286 § 1 k.k.w zb. z art. 294 § 1 k.k. w zb. z art. 297 § 1 k.k. w zb. z art. 18 § 2 k.k. w zw. z art. 271 § 1 i 3 k.k. w zb. z art. 273 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. stosowanych w myśl art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym w chwili popełnienia czynu;
6. uznał oskarżonego M. Sz. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu opisanego w puncie V aktu oskarżenia, tj. przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 294 § 1 k.k. w zb. z art. 297 § 1 k.k. w zb. z art. 18 § 2 k.k. w zw. z art. 271 § 1 i 3 k.k. w zb. z art. 273 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. stosowanych w myśl art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym w chwili popełnienia czynu;
7. uznał oskarżonego M. Sz. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu opisanego w pkt VI aktu oskarżenia, tj. przestępstwa z art. 286 § 1 k.k.w zb. z art. 294 § 1 k.k. w zb. z art. 297 § 1 k.k. w zb. z art. 18 § 2 k.k. w zw. z art. 271 § 1 i 3 k.k. w zb. z art. 273 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. stosowanych w myśl art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym w chwili popełnienia czynu;
8. uznał oskarżonego M. Sz. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu opisanego w pkt VII aktu oskarżenia, tj. przestępstwa z art. 13 § 1 k.k.w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 294 § 1 k.k. w zb. z art. 297 § 1 k.k. w zb. z art. 18 § 2 k.k. w zw. z art. 271 § 1 i 3 k.k. w zb. z art. 273 k.k.w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art.11 § 2 k.k. stosowanych w myśl art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym w chwili popełnienia czynu;
9. uznał, iż czyny przypisane oskarżonemu w pkt 5, 6, 7 i 8 wyroku stanowią ciąg przestępstw z art. 91 § 1 k.k., zgodnie z art. 91 § 1 k.k.

oraz w myśl art. 11 § 3 k.k. na podstawie art. 294 § 1 k.k. oraz stosując art. 14 § 1 k.k. w odniesieniu do punktu 8 wyroku, przepisów stosowanych w myśl art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym w chwili popełnienia czynu, wymierzył mu karę 3 lat pozbawienia wolności i na mocy art. 33 § 2 k.k. karę 250 stawek dziennych grzywny, przyjmując wartość jednej stawki w wysokości 100 zł;

10. w myśl art. 85 k.k. i art. 86 § 1 i § 2 k.k. i art. 91 § 2 k.k. w miej -sce jednostkowych kar orzeczonych wyżej orzekł jedną łączną karę 3 lat pozbawienia wolności oraz jedną łączną karę grzywny w wymiarze 300 stawek dziennych, przyjmując wartość jednej stawki w wysokości 100 zł; 11. zwolnił oskarżonego od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych, w tym opłaty, a wydatkami tego postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelację od wyroku wywiódł obrońca oskarżonego, zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za jego podstawę, który mógł mieć wpływ na treść orzeczenia przez uznanie oskarżonego za winnego popełnionych czynów określonych w wyroku, mimo że ujawnione w toku rozprawy dowody dawały podstawy do uniewinnienia oskarżonego od zarzucanych czynów, i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uniewinnienie M. Sz. od stawianych jemu zarzutów;
2. mogącą mieć wpływ na treść wyroku obrazę prawa procesowego art. 4 k.p.k., art. 5 k.p.k., art. 410 k.p.k. i art. 424 k.p.k. wynikającą z jednostronnej oceny dowodów oraz rozstrzygnięcia niedających się usunąć wątpliwości na niekorzyść oskarżonego;
3. uznanie M. Sz. za winnego zarzucanego jemu czynu opisanego w pkt I aktu oskarżenia, mimo iż czyn ten uległ przedawnieniu w dniu 9 stycznia 2016 r.;
4. brak wywiadu środowiskowego sporządzonego przez kuratora sądowego przed zakończeniem postępowania, co spowodowało opisanie przez sąd całkowicie odmiennej sytuacji majątkowej oskarżonego w za -kresie stanu majątkowego, jak i zdrowia oraz wyrokowanie na tej pod-stawie kary grzywny;
5. niedopuszczenie oskarżonego przed zakończeniem postępowania do złożenia oświadczeń i wyjaśnień końcowych, choć oskarżony sygnalizował to sądowi przed zakończeniem sprawy;
6. mogącą mieć wpływ na treść wyroku obrazę prawa procesowego, mianowicie art. 170 § 2 k.p.k., wynikającą z oddalenia złożonych wniosków dowodowych, co skutkowało błędną oceną stanu faktycznego sprawy;
7. mogący mieć wpływ na treść orzeczenia błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za jego podstawę przez niesłuszne uznanie, iż factoring podlega ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe.

W przypadku nieuwzględnienia wniosku obrony o uniewinnienie oskarżonego od zarzucanych jemu czynów wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej in-stancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje

Apelacja obrońcy oskarżonego okazała się zasadna w zakresie pod-niesienia zarzutu przedawnienia karalności czynu przypisanego oskarżonemu w pkt 1 zaskarżonego orzeczenia.

W pozostałym zakresie zarzuty apelacji nie są trafne. Jednak z uwagi na zaistnienie bezwzględnej przy-czyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. wyrok w pozostałym za-kresie musiał zostać uchylony, a sprawa przekazana sądowi właściwemu do ponownego rozpoznania.

Trafnie podnosi skarżący (choć nie uzasadnia swojego stanowiska), że do przedawnienia karalności czynu przypisanego oskarżonemu w pkt 1 wyroku doszło 9 stycznia 2016 r.

Czyny przypisane oskarżonemu M. Sz. w tej części wyroku, tj. z art. 297 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. niezmiennie od wejścia w życie w 1997 r. Kodeksu karnego zagrożone są karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Niezmiennie również przepis art. 101 k.k. za tego rodzaju przestępstwa przewiduje 10-letni okres przedawnienia karalności. Na przestrzeni lat, od popełnienia czynu przypisanego oskarżonemu w pkt 1 wyroku do daty wydania zaskarżonego orzeczenia, zmianie ule-gała natomiast treść przepisu art. 102 k.k. przedłużającego okresy przedawnienia karalności. Z uwagi na fakt, że w okresie, o którym mowa w art. 101 k.k., zostało wszczęte postępowanie w przedmiotowej sprawie, przepis art. 102 k.k. ma zastosowanie. I to właśnie jego treść ma w realiach przedmiotowej sprawy decydujące znaczenie dla ustalenia, kiedy doszło do przedawnienia karalności czynu przypisanego oskarżonemu w pkt 1 zaskarżonego wyroku. Pierwotnie przepis ten przewidywał 5-let-ni okres przedłużenia okresu przedawnienia karalności czynu; obowiązywał on również w dacie jego popełnienia, tj. 9 stycznia 2001 r. Termin przedawnienia karalności czynu zarzuconego oskarżonemu w pkt I aktu oskarżenia datował się zatem wówczas na 9 stycznia 2016 r. Mocą nowelizacji Kodeksu karnego, która weszła w życie 3 sierpnia 2005 r. okres ten dla przestępstw zagrożonych karą do 5 lat pozbawienia wolności został wydłużony do 10 lat, co w realiach rozpoznawanej sprawy określało termin przedawnienia czynu, o jakim mowa, na 9 stycznia 2021 r. Zasadą bowiem jest, że przy zmianie przepisów dotyczących przedawnienia stosuje się przepisy nowe, chyba że do wejścia ich w życie okres przedawnienia już upłynął. W realiach przedmiotowej sprawy do 3 sierpnia 2005 r. okres ten (9 stycznia 2016 r.) nie upłynął, a zatem zastosowanie miał przepis art. 102 k.k. w brzmieniu nadanym wspomnianą nowelizacją. W dniu 1 lipca 2015 r. weszła w życie kolejna nowelizacja, m.in. art.102 k.k., która z powrotem określiła okres przedłużenia przedawnienia karalności na 5 lat, a zatem w realiach rozpoznawanej sprawy w za -kresie omawianego czynu – na 9 stycznia 2016 r. Przepis art. 102 k.k. w tym brzmieniu obowiązywał do 2 marca 2016 r., kiedy to weszła w życie kolejna nowelizacja ponownie określająca omawiany okres na 10 lat. Tym razem jednak w dacie jego wejścia w życie okres przedawnienia już upłynął (9 stycznia 2016 r.) a zatem czyn przypisany M. Sz. w pkt 1 za-skarżonego wyroku uległ już przedawnieniu w dacie orzekania przez Sąd pierwszej instancji (29 maja 2018 r.).

W przedmiotowej sprawie zaistniała bezwzględna przyczyna odwoławcza, która skutkowała uchyleniem wyroku w pozostałym zakresie i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w

B. Z uwagi na fakt, że żadna ze stron postępowania uchybienia te-go nie dostrzegła, Sąd odwoławczy działał w tym zakresie z urzędu, do czego obligował go przepis art. 439 k.p.k. Dostrzegł bowiem, że obroń-ca oskarżonego nie był obecny na całej rozprawie głównej w sytuacji, gdy jego obecność była obowiązkowa. Wynikała ona natomiast z wniosków opinii psychiatrycznych, jakie w przedmiotowej sprawie były wy-dawane wobec oskarżonego M. Sz.

Już przy pierwszym procedowaniu przed Sądem odwoławczym w powyższej sprawie (wyrok Sądu Okręgowego w B. z 20 września 2007 r. w sprawie [...]) wyrok Sądu pierwszej instancji – Sądu Rejonowego w

B. z 11 stycznia 2007 r. w sprawie [...] w odniesieniu do oskarżonego M. Sz. został uchylony, a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania z tych samych względów, z jakich do tego uchylenia ponownie dochodzi. Sąd Okręgowy – sąd odwoławczy w uzasadnieniu swojego orzeczenia szczegółowo odniósł się do kwestii charakteru obrony w odniesieniu do oskarżonego M. Sz. [...]. Uwagi te zachowują nadal aktualność, gdyż jest to cały czas ta sama sprawa, mimo że rozpoznawana przez kolejny skład orzekający. Nie widząc zatem potrzeby ponownego ich przytaczania w tym miejscu, Sąd Apelacyjny doń się odwołuje. Podkreślenia jedynie wymaga, że biegli psychiatrzy dwukrotnie [...] wskazy-wali, że wprawdzie w odniesieniu do oskarżonego M. Sz. nie zachodzą przesłanki z art. 31 k.k., to jednak „jest zdolny do czynności prawnych pod warunkiem zapewnienia mu obrońcy”. Nie budzi zatem wątpliwości Sądu Apelacyjnego, że obrona tego oskarżonego była obligatoryjna. Skoro tak, to obecność obrońcy była niezbędna przy każdej czynności dowodowej. Tymczasem na rozprawie 27 kwietnia 2016 r. obrońca oskarżone-go nie był obecny podczas przesłuchania świadków: A. R. i W. M. Jak wynika z protokołu rozprawy, oskarżony M. Sz. miał zapewnioną obronę dopiero po zakończeniu drugiej przerwy w rozprawie toczącej się na tymże terminie, po przesłuchaniu wskazanych wyżej świadków [...].Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie w pełni podziela ugruntowane stanowisko doktryny i orzecznictwa, że uchybienie w postaci nieobecności obrońcy w wypadku obrony obligatoryjnej stanowiące bezwzględną przyczynę odwoławczą może być sanowane. Warunkiem jest zgodne z obowiązującymi przepisami powtórzenie przez sąd pierwszej instancji, już w obecności obrońcy, czynności procesowej dotkniętej tymże uchybieniem (patrz: wyroki SN: z dnia 10 kwietnia 2014 r., III K.K. 448/13; z dnia 13 lutego 2017 r., V K.K. 298/16; D. Świecki, Kodeks postępowania karnego, t. II: Komentarz aktualizowany, LEX 2019; S. Steinborn, Konwalidacja wadliwej rozprawy oraz częściowe uchylenie wyro-ku w świetle bezwzględnych przyczyn odwoławczych z art.439 § 1 k.p.k., „Palestra” 2003, nr 5–6, s. 73). W przedmiotowej sprawie do sanowania tego uchybienia nie doszło; nie przesłuchano bowiem ponownie, w obecności obrońcy oskarżonego M. Sz., wskazanych wyżej świadków. Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie stoi na stanowisku, że do sanowania tego rodzaju uchybienia nie może dojść na etapie postępowania odwoławczego, niweczyłoby to bowiem bezwzględność przesłanek z art. 439 § 1 k.p.k. (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 lutego 2017 r., V K.K. 298/16).

Sąd odwoławczy w niniejszym składzie podziela również stanowisko prezentowane w orzecznictwie i literaturze (patrz: wyrok SN z dnia 21 listopada 2001 r., III K.K. 81/01; S. Steinborn, Konwalidacja wadliwej rozprawy oraz częściowe uchylenie wyroku w świetle bezwzględnych przyczyn odwoławczych z art. 439 § 1 kpk, „Palestra” 2003, nr 5–6,s. 73), że nie zawsze zaistnienie przed sądem pierwszej instancji uchybienia skutkującego uznaniem, że doszło do bezwzględnej przyczyny odwoławczej, nawet jeżeli uchybienie to nie zostało sanowane przed sądem pierwszej instancji, musi doprowadzić do uchylenia orzeczenia. Dzieje się tak w sprawach, w których oskarżony stanął pod zarzutem po-pełnienia więcej niż jednego czynu. Nieprzeprowadzenie dowodu pod nieobecność obrońcy oskarżonego w sytuacji obrony obligatoryjnej nie musi wówczas skutkować zaistnieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej w odniesieniu do czynów, na okoliczność których owi świadkowie nie zeznawali. Sąd Apelacyjny orzekając w przedmiotowej sprawie miał zatem na uwadze treść zeznań świadków: A. R. i W. M. Pierwsza z wymienionych świadków zeznawała na okoliczność wszystkich czynów przypisanych oskarżonemu M. Sz. Zarówno zatem co do czynu, które-go karalność uległa już przedawnieniu (pkt 1 zaskarżonego orzeczenia) – podpisywała w imieniu banku umowę kredytu faktoringowego udzielonego reprezentowanej przez oskarżonego firmie [...], jak i pozostałych – co do okoliczności składania faktur związanych z zawartą umową. Świadek W. M. zeznawał natomiast na okoliczność sytuacji finansowej spółki [...], która to okoliczność również ma istotne znaczenie dla odpowiedzialności oskarżonego w zakresie czynów zarzucanych mu w pkt II–VII aktu oskarżenia.

Wskazane zatem wyżej uchybienie, tj. przesłuchanie świadków: A. R. i W. M. pod nieobecność obrońcy oskarżonego na rozprawie 27 kwietnia 2016 r., podczas gdy obrona była obligatoryjna, skutkowało uchyleniem wyroku w zakresie czynów zarzuconych oskarżonemu w pkt II–VII aktu oskarżenia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania sądowi właściwemu. Mając powyższe na uwadze, Sąd odwoławczy uchylił zaskarżony wyrok i w zakresie jego pkt I umorzył postępowanie z uwagi na przedawnienie karalności czynu, w pozostałym zaś zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w B.