Postanowienie z dnia 2018-06-06 sygn. II AKo 56/18

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 6 czerwca 2018 r., sygn. II AKo 56/18

Zmiany funkcjonalne w zakresie jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, związane także z podległością poszczególnych jej oddziałów, nie determinują zmiany właściwości sądu penitencjarnego. Miejsce pobytu skazanego wyznaczające właściwość sądu penitencjarnego („w którego okręgu skazany przebywa” – art. 3 § 2 k.k.w.), oznacza rzeczywiste miejsce jego pobytu.

Przewodniczący: SSA Stanisław Stankiewicz

Protokolant: sekr. sądowy Emilia Misztal

Sąd Apelacyjny w Szczecinie II Wydział Karny, po rozpoznaniu w sprawie A. B. wniosku Sądu Okręgowego w K. z dnia 24 maja 2018 r., sygn. akt (…), w przedmiocie rozstrzygnięcia sporu o właściwość miejscową, na podstawie art. 38 § 1 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w. postanawia:

rozstrzygnąć spór kompetencyjny o właściwość pomiędzy Sądem Okręgowym w K. a Sądem Okręgowym w S. w ten sposób, że uznać za miejscowo właściwy – do rozpoznania wniosku skazanego A. B. o udzielenie zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego – Sąd Okręgowy w K.

UZASADNIENIE

Skazany A. B. złożył wniosek o udzielenie mu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.

Postanowieniem z dnia 17 maja 2018 r., Sąd Okręgowy w S. uznał się za niewłaściwy miejscowo do rozpoznania ww. wniosku skazanego i sprawę tę – „na podstawie art. 3 § 2 k.k.w., art. 35 § 1 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w.” – przekazał Sądowi Okręgowemu w K., jako rzeczowo i miejscowo właściwemu do jej rozpoznania. Sąd Okręgowy w K., postanowieniem z dnia 24 maja 2018 r., wydanym w sprawie o sygn. akt (…), na podstawie art. 38 § 1 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w., postanowił wszcząć spór z Sądem Okręgowym w S., w zakresie właściwości miejscowej, co do orzekania w przedmiotowej sprawie i akta sprawy przedstawił tutejszemu Sądowi Apelacyjnemu z wnioskiem o rozstrzygnięcie tegoż sporu kompetencyjnego. W uzasadnieniu orzeczenia generalnie wskazano, iż zarządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 stycznia 2018 r. w sprawie zniesienia Zakładu Karnego w S. (Dziennik Urzędowy Ministra Sprawiedliwości z 2018 r. poz. 51), z dniem 31 marca 2018 r. Zakład Karny w S. został zlikwidowany, a w to miejsce zarządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 stycznia 2018 r. w sprawie utworzenia w S. Oddziału Zewnętrznego Zakładu Karnego w C. (Dziennik Urzędowy Ministra Sprawiedliwości z dnia 2018 r., poz. 76), z dniem 1 kwietnia 2018 r. utworzony został Oddział Zewnętrzny w S. Zakładu Karnego w C. Z informacji zaś Dyrektora Okręgowej Służby Więziennej w K., płk. mgr. P. W. skierowanej do Prezesa Sądu Okręgowego w K. wynika, że wszyscy osadzeni pozostający do dyspozycji Sądu Rejonowego w S. przebywający (przypomnienie – do dnia 31 marca 2018 r.) w Zakładzie Karnym w S., zostaną przetransportowani do Zakładu Karnego w C. Jednocześnie zaś wszelka dokumentacja dotycząca osadzenia, przetransportowania oraz wydania do czynności procesowych (nakazy przyjęcia, nakazy przetransportowania, nakazy doprowadzenia do udziału w czynnościach procesowych itp.) wystawiane są zgodnie z nową rejonizacją na Zakład Karny w C. Sprawy nierozpoznane do dnia 1 kwietnia 2018 r., które wpłynęły z Zakładu Karnego w S., przekazane zostały do Sądu Okręgowego w S.

Sąd Okręgowy podniósł, że sprawy skazanych osadzonych w Zakładzie Karnym w C. rozpoznaje Sąd Okręgowy w S. III Wydział Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń Karnych. Kilkanaście spraw nierozpoznanych od dnia 1 kwietnia 2018 r., które wpłynęły do tutejszego Sądu z Zakładu Karnego w S., przekazane zostały do Sądu Okręgowego w S. Podniesiono także, iż Sąd Okręgowy w S., postanowieniem z dnia 30 kwietnia 2018 r., uznał się niewłaściwym i akta sprawy A. B. przekazał do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K. Postanowienie to sąd uzasadnił podnosząc, iż skazany obecnie przebywa w Oddziale Zewnętrznym w S.

Nie kwestionując tej okoliczności podnieść należy, że jest to istotnie Oddział Zewnętrzny, ale Zakładu Karnego w C., w którym to Zakładzie rozpoznają sprawy sędziowie Sądu Okręgowego w S. Zdaniem Sądu Okręgowego w K., każdy oddział zewnętrzny zakładu karnego jest integralną częścią zakładu macierzystego, niezależnie od jego bliższej lub dalszej lokalizacji terytorialnej, zaś inne rozumienie tego problemu mogłoby prowadzić do niedopuszczalnej sytuacji orzekania w jednym zakładzie karnym przez sędziów różnych sądów okręgowych. W nowo powstałej sytuacji nie jest tak, że faktycznym miejscem pobytu skazanych jest wyłącznie Oddział Zewnętrzny Zakładu Karnego w C., bo skazani mogą być bez przeszkód przemieszczani między zakładem macierzystym a jego Oddziałem Zewnętrznym i to bez zgody sądu, bo nie ma żadnych przeszkód prawnych ani organizacyjnych. W takiej sytuacji to służba więzienna decydowałaby, który z sądów rozpozna sprawę określonego skazanego, co jest niedopuszczalne.

Zaznaczyć także należy, iż orzekanie przez dwa sądy penitencjarne w tym samym zakładzie karnym uniemożliwiałoby sprawowanie właściwego nadzoru penitencjarnego nad tą jednostką, który siłą rzeczy winien być sprawowany przez jeden i ten sam podmiot kontrolujący. Oddział zewnętrzny zakładu karnego nie ma własnej ewidencji czy np. księgowości ‒ okoliczność ta stanowiłaby kolejny problem. Gdyby skazani osadzeni w Oddziale Zewnętrznym w S. nie byli dowiezieni na posiedzenia do Zakładu Karnego w C., prawdopodobnie nie mogliby opuszczać Zakładu Karnego w dniu orzekania. Okręgi Sądów Okręgowych i Okręgi Służby Więziennej nie pokrywają się i rozumowanie, że dwa sądy penitencjarne mogą orzekać jeden w zakładzie karnym, a drugi w jego oddziale zewnętrznym, wypacza w sposób rażący art. 3 § 2 k.k.w. Sytuacja taka nie może mieć miejsca, uderza bowiem w istotę praworządności.

Wreszcie w swoim postanowieniu Sąd Okręgowy podniósł także, iż ustalając na podstawie aktualnego wpisu w rejestrze służby więziennej za pośrednictwem systemu teleinformatycznego NOE-SAD, że skazany przebywa w Zakładzie Karnym w C. (bez wskazania czy jest to oddział zewnętrzny, czy też jednostka macierzysta/główna), tj. w okręgu Sądu Okręgowego w S. Stąd zgodnie z treścią art. 38 § 1 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w. wyłącznie miejscowo właściwym do rozpoznania sprawy skazanego A. B. ‒ zdaniem Sądu Okręgowego w K. ‒ powinien zostać wskazany Sąd Okręgowy w S.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Stanowisko zaprezentowane przez Sąd Okręgowy w K. nie zasługuje na uwzględnienie. Nie budzi bowiem wątpliwości okoliczność, że dokonana w ostatnim czasie zmiana organizacyjna, skutkująca przekształceniem byłego Zakładu Karnego w S. w Oddział Zewnętrzny, podległy Dyrektorowi Zakładu Karnego w C., nie może mieć wpływu na zmianę właściwości miejscowej sądu penitencjarnego oraz implikować wskazaniem, jako właściwego, innego sądu równorzędnego, pozostającego w negatywnym sporze kompetencyjnym. Przed przystąpieniem do oceny merytorycznej zagadnienia dotyczącego właściwości miejscowej sądu penitencjarnego, należy przypomnieć, że generalnie spór o właściwość między sądami równorzędnymi rozstrzyga ostatecznie sąd wyższego rzędu nad sądem, który pierwszy wszczął spór (arg. ex art. 38 § 1 k.p.k.). Oczywiste jest też, że sądem, który pierwszy wszczął spór, jest w sporze pozytywnym ten z sądów, który później uznał swą właściwość, zaś przy sporze negatywnym (jak w sprawie przedmiotowej) ‒ sąd, który odmówił przyjęcia sprawy przekazanej mu przez inny sąd równorzędny. Skoro w niniejszej sprawie przedmiotowy spór negatywny, pomiędzy sądami tego samego rzędu, jako pierwszy wszczął Sąd Okręgowy w K., który nie przyjął sprawy przekazanej mu przez Sąd Okręgowy w S., to sądem wyższego rzędu ostatecznie rozstrzygającym ten spór, jest oczywiście tutejszy Sąd Apelacyjny. Rzeczywiście, że zgodnie z zarządzeniami Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 stycznia 2018 r. w sprawie zniesienia Zakładu Karnego w S. (Dz. Urz. MS z dnia 17 stycznia 2018 r., poz. 51) oraz w sprawie utworzenia w Szczecinku Oddziału Zewnętrznego Zakładu Karnego w C. (Dz. Urz. MS z dnia 17 stycznia 2018 r., poz. 76), z dniem 31 marca 2018 r. zniesiony został Zakład Karny w S., zaś z dniem 1 kwietnia 2018 r. utworzono Oddział Zewnętrzny w S., podległy Dyrektorowi Zakładowi Karnemu w C. Nie ulega bowiem wątpliwości, że do wyłącznej kompetencji Ministra Sprawiedliwości należy tworzenie i znoszenie zakładów karnych w drodze zarządzenia, przy uwzględnieniu istniejących w tym zakresie potrzeb (arg. ex art. 72 § 4 k.k.w.).

Warto zauważyć, że w przywołanym wyżej przepisie pojęcie „zakład karny” występuje w dwóch znaczeniach; raz jako zakład karny, w którym wykonuje się karę, raz jako jednostka organizacyjna SW. Wobec tego, że zakłady karne mogą być tworzone jako samodzielne zakłady lub jako wyodrębnione oddziały zakładów karnych i aresztów śledczych, w jednej jednostce organizacyjnej może istnieć więcej niż jeden rodzaj (art. 69 k.k.w.), czy też typ (art. 70 k.k.w.) zakładu karnego. Zarówno zakłady karne, jak i areszty śledcze są też jednostkami organizacyjnymi Służby Więziennej (zob. art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej ‒ t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 631), a o ich istotnym podobieństwie funkcjonalno‒organizacyjnym przemawia okoliczność, że areszt śledczy może w praktyce funkcjonować jako oddział (wyodrębniony) zakładu karnego (art. 208 § 3 k.k.w.). Oczywiste jest też, że te jednostki organizacyjne (zakłady karne i areszty śledcze) mogą posiadać podległe oddziały położone w tej samej lub innej miejscowości (art. 8 ust. 4 ustawy z dnia 10 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej ‒ t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 631). Zatem wyodrębniony oddział zewnętrzny to także zakład karny w rozumieniu art. 72 § 3 k.k.w., albo areszt śledczy – stosownie do treści art. 208 § 3 k.k.w. ‒ który jedynie nie jest samodzielny, jednakże jako taki zakład lub areszt, stanowi miejsce wykonywania pozbawienia wolności.

Powyższe zmiany funkcjonalne w zakresie jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, związane także z podległością poszczególnych oddziałów [vide zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 stycznia 2018 r. w sprawie utworzenia w S. Oddziału Zewnętrznego Zakładu Karnego w C. (Dz. Urz. MS z dnia 17 stycznia 2018 r., poz. 76)], wbrew odmiennym zapatrywaniom Sądu Okręgowego w K., nie determinują jednak zmiany właściwości sądu penitencjarnego. Rzecz bowiem w tym, że zarządzenie jest aktem normatywnym niestanowiącym źródła powszechnie obowiązującego prawa, zaś w drodze tego aktu wykonawczego nie może być modyfikowana materia ustawowa.

Tymczasem stosownie do dyspozycji art. 3 § 2 k.k.w. w sprawach zastrzeżonych dla sądu penitencjarnego właściwy jest ten sąd penitencjarny, w którego okręgu przebywa skazany, chyba że ustawa stanowi inaczej. Przy czym właściwość sądu penitencjarnego musi wynikać wyraźnie z treści konkretnego przepisu normującego określone postępowanie incydentalne i nie można jej domniemywać jako wyjątku od zasady, że właściwy jest sąd, który określa art. 3 § 1 k.k.w. I tak w sprawach związanych z udzieleniem zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego właściwy jest sąd penitencjarny, w którego okręgu skazany przebywa (arg. ex art. 43e § 1 k.k.w). Jak zasadnie podnosi się w doktrynie oraz judykaturze, określenie to oznacza rzeczywiste miejsce pobytu skazanego. W szczególności zwraca się uwagę, że „przebywanie” w rozumieniu art. 3 § 2 k.k.w., to pobyt w danym miejscu niewykazujący cech stałości, niespełniający warunku realizowania przez skazanego jego podstawowych funkcji życiowych (rodzinnych, zawodowych, społecznych) i niewykazujący głębszego związku skazanego z miejscem przebywania.

Z treści powyższego unormowania nie wynika też, by określenie „w którego okręgu przebywa skazany” miało odnosić się tylko do miejsca pobytu skazanego w zakładzie karnym, przeciwnie określenie to oznacza rzeczywiste miejsce pobytu skazanego albo w zakładzie karnym, jeżeli w nim przebywa, albo na wolności. Zatem miejsce pobytu skazanego wyznaczające właściwość sądu penitencjarnego (art. 3 § 2 k.k.w.) to stan zgodny z prawem, a nie inne dowolne miejsce, bezprawnie wybrane (zob. K. Postulski: Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, LEX 2017; K. Dąbkiewicz: Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, LEX 2015; Z. Hołda, K. Postulski: Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, LEX 2008; postanowienie SA w Krakowie z dnia 6 października 2014 r., II AKo 139/14, KZS 2014/10/57 z glosą K. Postulskiego; por. także postanowienie SN z dnia 13 sierpnia 2014 r., III KK 233/14, OSNKW 2015, z. 1, poz. 5). Nadto warto zauważyć, że art. 23 § 3 k.k.w. wyraźnie stanowi, że posiedzenie sądowe, dotyczące skazanego pozbawionego wolności, może odbywać się wyłącznie w zakładzie, w którym przebywa. Mając na uwadze powyższe uwarunkowania, skoro w realiach przedmiotowej sprawy skazany A. B. jest osadzony i przebywa w Oddziale Zewnętrznym w S. Zakładu Karnego w C., a więc w okręgu działania Sądu Okręgowego w K. [vide § 3 pkt 14 lit. f rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 października 2014 r. w sprawie ustalenia siedzib i obszarów właściwości sądów apelacyjnych, sądów okręgowych i sądów rejonowych (Dz. U. z 2014 r., poz. 1407 ze zm.)], to także ten sąd jest w dalszym ciągu właściwy do rozpoznania sprawy z wniosku skazanego o udzielenie zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Wprawdzie dokonania cytowanym na wstępie zarządzeniem Ministra Sprawiedliwości zmiana, dotycząca zniesienia Zakładu Karnego w S. oraz utworzenia Oddziału Zewnętrznego Zakładu Karnego w C., może rodzić na początku pewne trudności organizacyjne (o których wspomina w swoim orzeczeniu Sąd Okręgowy w K.), jednakże nie ulega wątpliwości, iż twierdzenia tegoż sądu w zakresie potencjalnego decydowania przez służbę więzienną o właściwości sądu penitencjarnego są nieuprawnione. Konstatacji sądu odwoławczego w niczym też nie zmienia okoliczność, że wszelka dokumentacja dotycząca ww. skazanego znajduje się w Zakładzie Karnym w C. (tudzież ten zakład jest – zdaniem Sądu Okręgowego ‒ wskazany w systemie teleinformatycznym NOE-SAD), skoro rzeczywistym miejscem pobytu skazanego A. B. jest Oddział Zewnętrzny w S. Notabene nie sposób pominąć, że w ten sam sposób uregulowano właściwość sędziego penitencjarnego w zakresie nadzoru penitencjarnego, albowiem w § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie sposobu, zakresu i trybu sprawowania nadzoru penitencjarnego określono, że nadzór penitencjarny sprawuje sędzia penitencjarny, w którego okręgu są wykonywane kary albo środki skutkujące pozbawieniem wolności.

Reasumując, Sąd Okręgowy w K. oraz sędziowie penitencjarni tego sądu pozostają wyłącznie właściwi w sprawach osadzonych przebywających w Oddziale Zewnętrznym w S. Zakładu Karnego w C. Z tych przyczyn orzeczono, jak na wstępie.