Uchwała z dnia 1996-04-25 sygn. I KZP 3/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 3/96

Uchwała z dnia 25 kwietnia 1996 r.

Użyte w art. 60 § 2 k.k. określenie "ponownie" oznacza, że dla przyjęcia powrotu sprawcy do przestępstwa - popełnionego w warunkach określonych w tym przepisie - konieczne jest uprzednie skazanie sprawcy z zastosowaniem art. 60 § 1 k.k., ale nie za jakiekolwiek przestępstwo umyślne, lecz albo za takie samo przestępstwo, jak aktualnie zarzucone (tożsamość jednostkowa), albo za przestępstwo należące do tej samej grupy przestępstw, które zostały wymienione w art. 60 § 2 k.k. (tożsamość rodzajowa).

Przewodniczący: sędzia J. Bratoszewski.

Sędziowie: J. Mikos, B. Nizieński (sprawozdawca).

Prokurator Prokuratury Apelacyjnej: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Mirosława J., po rozpoznaniu na podstawie art. 390 § 1 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny w Katowicach - postanowieniem z dnia 19 grudnia 1995 r. - zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy dla przyjęcia powrotu sprawcy do przestępstwa przewidzianego w art. 60 § 2 k.k., konieczne jest, aby uprzednie skazanie nastąpiło:

a) za jakiekolwiek przestępstwo umyślne,

b) za przestępstwo takie samo (identyczne), jak przestępstwo aktualnie zarzucone,

c) za przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwa przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny w Katowicach zwrócił się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy, a mianowicie, jakie warunki są konieczne, aby można było przyjąć powrót sprawcy do przestępstwa przewidzianego w art. 60 § 2 k.k. Wprawdzie sąd ten przedstawił w pytaniu trzy takie sytuacje, które - w jego ocenie - mogą mieć znaczenie dla rozważanego zagadnienia, to jednak, z uwagi na uprawnienia Sądu Najwyższego wynikające z art. 390 § 1 k.p.k., upoważniające do dokonania zasadniczej wykładni ustawy, przyjąć należy, że przedmiotem wykładni, gdyż o to w sprawie w istocie chodzi, powinna być interpretacja słowa "ponownie", użytego w art. 60 § 2 k.k.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Istotnej przebudowy przepisów określających powrotność do przestępstwa, w przeciwieństwie do zmian częściowych, jakie w tym przedmiocie zostały przeprowadzone ustawą z dnia 23 lutego 1990 r. o zmianie Kodeksu karnego i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 14, poz. 84), ustawodawca dokonał w ustawie z dnia 12 lipca 1995 r. o zmianie Kodeksu karnego, Kodeksu karnego wykonawczego oraz o podwyższeniu dolnych i górnych granic grzywien i nawiązek w prawie karnym (Dz. U. Nr 95, poz. 475). Zmiany te objęły zarówno recydywę ogólną, jak i specjalną, a w ramach tej drugiej szczególnie głębokie zmiany zostały wprowadzone do regulacji prawnej recydywy specjalnej wielokrotnej (tzw. multirecydywy), której przebudowa objęła jej przesłanki (warunki konstytutywne) oraz skutki prawne.

Przede wszystkim całkowitemu przemodelowaniu uległa definicja ustawowa multirecydywy. Po pierwsze, zupełnie inny krąg przestępstw przyjęto za podstawę powrotności, wskazujący na inne uwarunkowania osobowościowej niż dotychczas. Według przepisów do niedawna obowiązujących, w warunkach multirecydywy dopuścić się można było każdego przestępstwa z chęci osiągnięcia korzyści majątkowej albo o charakterze chuligańskim. Obecnie, w warunkach multirecydywy przypisane może być jedynie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu, popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia. Chodzi zatem o przestępstwa związane ze stosowaniem przemocy i o dużej społecznej wadze.

Z treści art. 60 § 2 k.k. dotyczącego recydywy specjalnej wielokrotnej, wynika trójstopniowość tej konstrukcji. Stopień pierwszy stanowi skazanie sprawcy za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności i odbycie tej kary w rozmiarze co najmniej 6 miesięcy; stopień drugi to skazanie sprawcy w warunkach recydywy specjalnej zwykłej określonej w art. 60 § 1 k.k., a więc skazanie za popełnione w ciągu 5 lat - po odbyciu kary co najmniej 6 miesięcy pozbawienia wolności - umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które sprawca był już skazany. Natomiast stopień trzeci stanowi skazanie sprawcy za ponowne przestępstwo umyślne przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, jeżeli sprawca uprzednio skazany w warunkach art. 60 § 1 k.k. dopuścił się tego przestępstwa w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub w części ostatniej kary, odbywając łącznie w ramach poprzednich skazań co najmniej rok kary pozbawienia wolności.

Opisany wyżej trzeci stopień tzw. multirecydywy budzi w praktyce wiele wątpliwości interpretacyjnych, na tle których wyłoniło się także zagadnienie prawne, jakie Sąd Apelacyjny w Katowicach przekazał w trybie art. 390 § 1 k.p.k. Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia. Przekazane zagadnienie związane jest tylko z jednym spośród kilku wątków multirecydywy, a mianowicie z okolicznościami uzasadniającymi powrót do przestępstwa w rozumieniu art. 60 § 2 k.k. w relacji: skazanie uprzednie sprawcy w warunkach recydywy specjalnej zwykłej (art. 60 § 1 k.k.) i skazanie ponowne sprawcy, jako mające ewentualnie realizować przesłanki recydywy specjalnej wielokrotnej (art. 60 § 2 k.k.). Wątpliwości powzięte przez Sąd Apelacyjny nie dotyczą zatem wielu innych kwestii związanych z istotą multirecydywy.

W związku zatem z ograniczonym zakresem wątpliwości powziętych przez Sąd Apelacyjny w Katowicach wypada zauważyć, że katalog przestępstw, których popełnienie skutkuje multirecydywę, jest ograniczony i ma charakter zamknięty. W art. 60 § 2 k.k., mając na uwadze aktualne brzmienie tego przepisu, zostały wymienione nazwy jednostkowe przestępstw powodujących - w połączeniu z innymi przesłankami - multirecydywę (przestępstwo zgwałcenia, kradzież z włamaniem) albo wymienione ich nazwy grupowe (np. przestępstwa przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia).

Grupowe określenie przestępstw, jakim posłużył się ustawodawca w art. 60 § 2, oznacza np. w odniesieniu do wymienionych w tym przepisie "przestępstw przeciwko życiu lub zdrowiu", że chodzi w tym wypadku głównie o przestępstwa zamieszczone w rozdziale XXI kodeksu karnego, tak właśnie zatytułowanym ("Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu"), jakkolwiek nie wyłącznie, ponieważ przestępstwami takimi są również inne czyny, których przedmiotem ochrony prawnej jest także życie lub zdrowie (np. art. 126 § 1 k.k., czy art. 184 § 2 k.k.), jakkolwiek nie zostały one zamieszczone w rozdziale XXI, lecz w innych rozdziałach kodeksu karnego, dotyczących zupełnie innej materii, bo przestępstw przeciwko podstawowym interesom politycznych i gospodarczym Rzeczypospolitej Polskiej (art. 126 § 1 k.k.) lub przestępstw przeciwko rodzinie, opiece i młodzieży (art. 184 § 2 k.k.).

W wypadku natomiast innego określenia grupowego przestępstw, jakie występuje w art. 60 § 2 k.k., tj. "przestępstw przeciwko mieniu popełnionych z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia", godzi się zauważyć, że do tej grupy przestępstw należą takie, których przedmiotem ochrony jest mienie, a sposobem działania - przemoc lub groźba jej użycia. Z tego też względu nie ulega żadnej wątpliwości, że przestępstwem należącym do tej grupy przestępstw jest np. przestępstwo rozboju (art. 210 § 1 i 2 k.k.), czy też wymuszenia rozbójniczego (art. 211 k.k.).

Z treści art. 60 § 2 k.k. nie wynika, aby przestępstwo, za które sprawca został uprzednio skazany w warunkach § 1 (a więc recydywy specjalnej zwykłej), miało być podobne do przestępstwa decydującego o multirecydywie. Z treści art. 60 § 2 k.k. wynika natomiast, że aby dopuszczalne było przyjęcie działania w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej, to popełnione przez sprawcę przestępstwo ma być jednym z tych, które zostały enumeratywnie wymienione w art. 60 § 2 k.k., a ponadto, z punktu widzenia formy winy, ma być ono przestępstwem umyślnym ponownie popełnionym. Wprawdzie wymóg ponownego popełnienia takiego przestępstwa został wyartykułowany przy grupowo określonych przestępstwach przeciwko życiu i zdrowiu, ale - i to należy szczególnie mocno wyeksponować - dotyczy on także i pozostałych przestępstw wymienionych w art. 60 § 2 k.k., których istota polega przecież na umyślności zachowania, wobec czego w odniesieniu do nich nie zachodziła żadna potrzeba wyartykułowania samej tylko tej okoliczności, że mają być one ponownie popełnione (dodatkowe rozważania w tej kwestii zawarte są w dalszej części uzasadnienia).

Dla rozstrzygnięcia interesującej Sąd Apelacyjny kwestii konieczne jest podkreślenie, że multirecydywa z art. 60 § 2 k.k. nie może zachodzić niezależnie od rodzaju poprzednio popełnionego przez sprawcę przestępstwa. Przestępstwo poprzednie, tj. popełnione w warunkach art. 60 § 1 k.k., musi pozostawać w jakimś związku (relacji) z tymi przestępstwami umyślnymi (lub jednym z nich), jakie zostały wymienione w art. 60 § 2 k.k. Związek ten nie może się jednak wyrażać w podobieństwie przestępstw wyznaczonym przez art. 120 § 2 k.k., gdyż brak jest w art. 60 § 2 k.k. podstawy prawnej dla takiej interpretacji multirecydywy [inaczej A. Wąsek (w:) Omówienie dyskusji (w:) Kierunki i stan reformy prawa karnego, Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin 1995, s. 125]. Musi zatem wystąpić w tym wypadku związek innego rodzaju niż oparty na podobieństwie przestępstw, a jaki ma on być, to pewnych w tym względzie wskazówek można by się doszukiwać w uzasadnieniach projektów kodeksu karnego w redakcji z 1994 r. i z sierpnia 1995 r. W uzasadnieniu tego pierwszego projektu, z którego zostały recypowane aktualne obowiązujące przepisy o recydywie specjalnej, podkreślono, że dla zaistnienia recydywy specjalnej wielokrotnej konieczne jest uprzednie skazanie w warunkach określonych w art. 60 § 1 k.k. i ponowne popełnienie takiego samego, nie zaś tylko podobnego przestępstwa, za które sprawca był uprzednio karany (patrz wkładka do zeszytu 3 "Państwa i Prawa", Warszawa 1994, s. 41). Tego wymogu tożsamości przestępstwa nie ma już natomiast w uzasadnieniu późniejszego projektu kodeksu karnego w redakcji z sierpnia 1995 r., którego art. 65 § 2 ma identyczne brzmienie, jak aktualnie obowiązujący art. 60 § 2 k.k. Takie stanowisko, jakie zostało wyrażone w uzasadnieniu tego późniejszego projektu, zdaje się wskazywać na zamysł projektodawców nieograniczania warunków konstytutywnych multirecydywy do popełnienia tylko takiego samego przestępstwa i nieuwzględniania przynależności do tej samej grupy przestępstw.

Co zaś się tyczy użytego przez ustawodawcę w art. 60 § 2 k.k. słowa "ponownie" (tzn. "na nowo", "po raz drugi", "jeszcze raz", "powtórnie" - por. Słownik języka polskiego, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1994, s. 803 i A. Dąbrówka, E. Geller, R. Turczyn: Słownik Synonimów, Warszawa 1993, hasło 121 b, s. 21), które powoduje przyjęcie recydywy wielokrotnej, to nie powinno ono być rozumiane tylko w taki sposób, że poprzednie skazanie musiało nastąpić za któreś z przestępstw wymienionych w art. 60 § 2 k.k., jakkolwiek taki pogląd występuje niekiedy w doktrynie [por. J. Szumski: Zmiany w zasadach odpowiedzialności karnej recydywistów (w:) Kierunki i stan reformy..., Lublin 1995, s. 34]. Nie można też słowa "ponownie" rozumieć w taki sposób, że dla zastosowania art. 60 § 2 k.k. wystarcza popełnienie uprzednio także innego przestępstwa, aniżeli wymienione w tym przepisie. Ten kierunek rozumowania oparty byłby bowiem na założeniu, że słowo "ponownie" zostało użyte w art. 60 § 2 k.k. zbędnie, co byłoby nie do przyjęcia, gdyż naruszałoby dyrektywę, iż nie można dokonywać interpretacji przepisów w ten sposób, że niektóre słowa lub zwroty zostały przez ustawodawcę użyte w normie prawnokarnej zbędnie. Poza tym brak tego słowa (jeżeli przyjąć, że zostało ono użyte zbędnie) prowadziłby do wniosku, że poprzednio popełnione przestępstwo może być jakiegokolwiek rodzaju, co jest nie do przyjęcia, ponieważ - wbrew tendencjom ustawodawcy - prowadziłoby to do rozszerzenia pojęcia multirecydywy.

Analiza treści wzmiankowanych wyżej uzasadnień projektów kodeksu karnego (projekty te w zakresie regulacji multirecydywy niczym się od siebie nie różnią) dowodzi, że projektodawcom chodziło o podobieństwo grupowe przestępstw, ale użycie słowa "ponownie" przed katalogiem przestępstw zamieszczonym w art. 60 § 2 k.k. uzasadnia tezę, że w wypadku multirecydywy chodzi o ponowne popełnienie takiego samego przestępstwa, jak wymienione w katalogu. W niczym istoty rzeczy nie zmieniłoby użycie w art. 60 § 2 k.k. słowa "ponownie" przed każdym z wymienionych w nim czynów, co z kolei prowadzi do jednoznacznego wniosku, że w art. 60 § 2 k.k. chodzi o tzw. recydywę właściwą, a więc zachodzącą między tożsamymi przestępstwami lub też należącymi do tej samej grupy rodzajowej określonej w § 2, na pewno zaś nie między jakimikolwiek przestępstwami umyślnymi [por. m.in. S. Zabłocki: Racjonalnie, nie liberalnie (w:) "Rzeczpospolita" z dnia 29 sierpnia 1995 r.; R.A. Stefański: Nowe ujęcie recydywy w znowelizowanym kodeksie karnym (w:) "Prokuratura i Prawo", 1966, z. 4, s. 23-30; T. Bojarski (w:) Omówienie dyskusji (w:) Kierunki i stan reformy..., Lublin 1995, s. 125; K. Buchała: Niektóre zagadnienia nowelizacji prawa karnego, PiP 1996, z. 3, s. 5, 6].

Wszystkie wyżej przeprowadzone rozważania upoważniają do stwierdzenia, że użyte w art. 60 § 2 k.k. określenie: "ponownie" oznacza, iż dla przyjęcia powrotu sprawcy do przestępstwa - popełnionego w warunkach określonych w tym przepisie - konieczne jest uprzednie skazanie sprawcy z zastosowaniem art. 60 § 1 k.k., ale nie za jakiekolwiek przestępstwo umyślne, lecz albo za takie samo przestępstwo, jak aktualnie zarzucone (tożsamość jednostkowa), albo za przestępstwo należące do tej samej grupy przestępstw, które zostały wymienione w art. 60 § 2 k.k. (tożsamość rodzajowa, zachodząca np. w wypadku kradzieży z włamaniem i rozboju).

OSNKW 1996 r., Nr 5-6, poz. 23