Uchwała z dnia 1995-12-12 sygn. I KZP 35/95

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 35/95

Uchwała z dnia 12 grudnia 1995 r.

Sam fakt wyjazdu za granicę skazanego oddanego pod dozór (art. 76 § 2 k.k.) - nawet z zamiarem długotrwałego pobytu - nie daje podstawy do uznania, że uchyla się on od dozoru (art. 78 § 2 k.k.), ani do zawieszenia postępowania wykonawczego w części dotyczącej dozoru (art. 17 § 2 k.k.w.).

Przewodniczący: sędzia J. Bratoszewski.

Sędziowie: M. Sokołowski (sprawozdawca), E. Strużyna.

Prokurator Prokuratury Apelacyjnej: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Stanisława T., po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 390 § 1 k.p.k. przez Sąd Rejonowy w Kolbuszowej, postanowieniem z dnia 3 marca 1995 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy wyjazd za granicę kraju na czas długotrwały w okresie trwania dozoru kuratorskiego należy traktować jako uchylanie się od dozoru w rozumieniu art. 78 § 2 k.k., czy taki pobyt skazanego w okresie próby stanowi przeszkodę uniemożliwiającą postępowanie wykonawcze w rozumieniu art. 17 § 1 k.k.w., pozwalającą zawiesić rzeczone?"

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Artykuł 78 § 2 k.k. daje podstawę do zarządzenia wykonania kary m. in. wówczas, gdy skazany "uchyla się od wykonania nałożonych obowiązków albo od dozoru". W orzecznictwie i literaturze nie budzi wątpliwości, że do ustalenia, iż skazany "uchyla się" od wykonania obowiązku nie wystarczy ustalenie samego tylko faktu jego niewykonania. W pojęciu "uchyla się" mieści się negatywny stosunek psychiczny osoby zobowiązanej do nałożonego obowiązku, który sprawia, że mając obiektywną możliwość jego wykonania nie czyni tego. Nie stanowi zatem "uchylania się" zaniechanie wykonania obowiązku spowodowane obiektywnymi przyczynami, czyniącymi to niemożliwym lub wiążącym się ze szczególnymi utrudnieniami. Wykładnię tę w pełni należy odnieść także do "uchylania się" od dozoru wyznaczonej osoby, instytucji lub organizacji społecznej.

Artykuł 78 § 2 k.k. otwiera możliwość zarządzenia wykonania kary, lecz nie czyni tego obowiązkowym (jak w sytuacji przewidzianej w art. 78 § 1 k.k.). Zarządzenie wykonania kary na jego podstawie będzie zatem uzasadnione wówczas, gdy sprzeczne z porządkiem prawnym zachowanie oskarżonego świadczy o tym, że pozytywna prognoza co do przestrzegania przez skazanego porządku prawnego pomimo niewykonania kary była nietrafna.

Rozważając, jak należy ocenić postępowanie skazanego oddanego po nadzór (art. 76 § 2 k.k.), który w okresie dozoru wyjechał za granicę, należy mieć na uwadze następujące okoliczności.

Artykuł 12 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, ratyfikowanego przez Polskę w dniu 3 marca 1977 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167, załącznik), stanowi: "Każdy człowiek ma prawo opuścić jakikolwiek kraj, włączając w to swój własny" (ust. 2), a wymienione wyżej prawo nie może podlegać żadnym ograniczeniom, z wyjątkiem tych, które są przewidziane przez ustawę, są konieczne dla ochrony bezpieczeństwa państwowego, porządku publicznego, zdrowia lub moralności publicznej, albo praw i wolności innych (ust. 3).

Wyrazem realizacji tych postanowień są przepisy ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o paszportach (Dz. U. z 1991 r. Nr 2, poz. 5), a zwłaszcza art. 3, zgodnie z którym: "Każdy obywatel polski ma prawo do otrzymania paszportu. Pozbawienie lub ograniczenie tego prawa może nastąpić w wypadkach przewidzianych ustawą". Artykuł 6 ust. 1 pkt 3 oraz art. 10 ust. 1 tej ustawy przewidują możliwość odmowy wydania paszportu lub unieważnienia już wydanego na wniosek organu prowadzącego przeciwko danej osobie postępowanie przygotowawcze lub wykonawcze w sprawie karnej o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego albo w sprawie karnej skarbowej.

Przepisy kodeksu karnego nie łączą z warunkowym zawieszeniem wykonania kary jakiegokolwiek ograniczenia prawa do wyjazdu za granicę. Ograniczenie takie nie wynika także z faktu oddania skazanego pod dozór przewidziany w art. 76 § 1 k.k. Celem dozoru nie jest ograniczenie wolności skazanego, tylko jej kontrolowanie i oddziaływanie na skazanego tak, by przestrzegał on porządku prawnego, a także udzielenie mu niezbędnej pomocy w rozwiązywaniu trudności życiowych.

Przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 kwietnia 1971 r. w sprawie dozoru i nadzoru ochronnego (Dz. U. Nr 9, poz. 95) nie mogą być tak interpretowane, by w istocie pozbawiały osoby oddane pod dozór uprawnień do swobodnego poruszania się, wynikających z ratyfikowanego Paktu i ustawy o paszportach. W szczególności § 6 powołanego rozporządzenia, stanowiący, że skazany obowiązany jest stawić się na wezwanie sądu albo sprawującego dozór, nie wyklucza wyjazdu skazanego za granicę. W takiej sytuacji niestawiennictwo może być uznane za usprawiedliwione, podobnie jak np. spowodowane chorobą.

Za taką wykładnią przemawia także porównanie instytucji dozoru przewidzianego w art. 76 § 2 k.k. z instytucją dozoru policji - jako środka zapobiegawczego - określoną w art. 235 k.p.k. Przepis ten w § 2 przewiduje możliwość nałożenia obowiązku polegającego na zakazie wydalania się. Jeszcze wyraźniej na to wskazuje art. 235a k.p.k. (który obowiązuje od 1 stycznia 1996 r.), przewidujący jako środek zapobiegawczy zakaz opuszczania kraju połączony z zatrzymaniem paszportu.

Należy ponadto mieć na uwadze, że niejednokrotnie wyjazd za granicę, nawet na dłuższy okres, może być podyktowany istotnymi dla skazanego względami i nawet w sposób pozytywny na niego oddziaływać. Będzie to miało miejsce w szczególności wówczas, gdy skazany wyjedzie w celu poszukiwania pracy, z której uzyskaniem w kraju miał trudności.

Tak więc wyjazd skazanego oddanego pod dozór, jakkolwiek praktycznie uniemożliwia jego wykonywanie w tym czasie, nie jest jeszcze wystarczającą okolicznością do przyjęcia, że skazany uchyla się od dozoru w rozumieniu art. 78 § 2 k.k.

Oczywiście, nie oznacza to, że w żadnym wypadku nie można takiego wyjazdu uznać za przejaw uchylania się od dozoru. Zależeć to będzie od ustaleń w konkretnej sprawie, dotyczących nie tylko faktu wyjazdu, lecz także innych, jak np. motywów takiego postępowania, postawy skazanego w okresie pobytu w kraju, wykonania ewentualnych obowiązków nałożonych na niego, itp.

W wypadku gdy skazany oddany pod nadzór przebywa za granicą, pełne sprawowanie dozoru jest praktycznie niemożliwe. Nie oznacza to jednak, że stan taki należy traktować jako długotrwałą przeszkodę uniemożliwiającą postępowanie wykonawcze i w konsekwencji uzasadniającą zawieszenie postępowania w części dotyczącej dozoru (art. 17 § 2 k.k.w.). Ponieważ zawieszenie następuje na czas trwania przeszkody, na organie wykonawczym spoczywa obowiązek bieżącego kontrolowania, czy przeszkoda nie ustała - a więc w rozważanej sytuacji, czy skazany nie powrócił do kraju. Nie można przecież wykluczyć, że skazany, który wyjechał z zamiarem długotrwałego pobytu za granicą (lub tylko taki zamiar uzewnętrzniał), powrócił do kraju jeszcze przed upływem okresu dozoru. Stosownie do § 28 ust. 7 powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, kurator obowiązany jest składać sądowi pisemne sprawozdanie o zachowaniu się skazanego nie rzadziej niż co trzy miesiące. Jest to okres, w którym i tak należałoby sprawdzić, czy nie ustały przyczyny zawieszenia postępowania wykonawczego. Z kolei § 28 ust. 2 tegoż rozporządzenia przewiduje, że kurator w miarę potrzeby powinien nawiązać kontakt z rodziną i środowiskiem skazanego. Uzyskane w ten sposób informacje mogą mieć pewne znaczenie dla oceny, czy dozór należy kontynuować. Prowadzi to do wniosku, że w wypadku wyjazdu skazanego za granicę nie ma potrzeby zawieszania postępowania wykonawczego w części dotyczącej dozoru.

W takim wypadku rozważenia wymaga kolejno: czy wyjazd (łącznie z innymi okolicznościami) ma być potraktowany jako przejaw uchylenia się od dozoru i to o takim charakterze, że czyni uzasadnionym zarządzenie wykonania kary na podstawie art. 78 § 2 k.k.; następnie, gdy taka sytuacja nie zachodzi, rozważenia wymaga, czy nie ma podstaw do zwolnienia skazanego od dozoru (art. 77 § 2 k.k.). Postawa skazanego w okresie trwania dozoru, przed wyjazdem za granicę, jak i ewentualnie informacje o jego postępowaniu za granicą mogą uzasadniać uznanie, że względy wychowawcze przemawiają za takim rozstrzygnięciem, skoro cele dozoru zostały już spełnione. Gdy żadna z tych sytuacji nie zachodzi, należy kontynuować dozór w sposób wyżej przedstawiony.

OSNKW 1996 r., Nr 1-2, poz. 2