Uchwała z dnia 1970-11-26 sygn. VI KZP 55/70

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt VI KZP 55/70

Uchwała 7 sędziów z dnia 26 listopada 1970 r.

Uchybienie sądu pierwszej instancji polegające na wymierzeniu kary znanej wprawdzie obowiązującej ustawie karnej, ale nieprzepisanej w tej ustawie za dane przestępstwo, stanowi obrazę zastosowanego przepisu prawa materialnego (art. 387 pkt 1 k.p.k.).

Stwierdzenie przez sąd rewizyjny tego rodzaju obrazy pociąga za sobą uchylenie lub zmianę zaskarżonego wyroku przede wszystkim z powodu i w granicach rewizji wniesionych przez strony (art. 382, art. 386 § 2 k.p.k.), a na korzyść oskarżonego - nawet niezależnie od granic wniesionych rewizji (art. 383 § 2, art. 384, art. 389 k.p.k.).

Przewodniczący: Prezes F. Wróblewski. Sędziowie: E. Binkiewicz, M. Budzianowski (współsprawozdawca), L. Jax, H. Kempisty (sprawozdawca), A. Pyszkowski, M. Szczepański. Prokurator Prokuratury Generalnej: T. Guzkiewicz.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 1970 r. o podjęcie przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego uchwały zawierającej odpowiedź na następujące pytanie prawne:

"Jak w postępowaniu rewizyjnym należy zakwalifikować uchybienie sądu I instancji polegające na tym, że wymierzył on karę nieprzepisaną w ustawie za dane przestępstwo?"

na podstawie art. 29 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 11, poz. 54) i po wysłuchaniu wniosku prokuratora

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Zagadnienie prawne, o wyjaśnienie którego zwrócił się Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, wymaga w gruncie rzeczy udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy uchybienie sądu pierwszej instancji polegające na wymierzeniu kary nieprzepisanej w ustawie za dane przestępstwo stanowi uchybienie określone przez ustawę w art. 387 pkt 1 k.p.k., czy też uchybienie określone w art. 388 pkt 3 k.p.k. Inaczej mówiąc: czy wymierzenie kary powyżej lub poniżej granicy jej ustawowego określenia albo kary innego rodzaju niż jedynie możliwej i dopuszczalnej na podstawie zastosowanego przepisu ustawy karnej stanowi obrazę odpowiedniego przepisu prawa materialnego, czy też w tego rodzaju sytuacji zachodzi wypadek przewidziany w art. 388 pkt 3 k.p.k., tj. orzeczenie o karze nie znanej ustawie?

Uzasadnienie wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego wskazuje ponadto na wiążącą się z pytaniem zasadniczym kwestię, czy i jak uchybienie sądu I instancji polegające na wymierzeniu kary nieprzepisanej w ustawie za dane przestępstwo może być przez sąd rewizyjny naprawione z urzędu. Tę ostatnią wątpliwość uzasadnienie powyższego wniosku łączy z brakiem w nowym kodeksie postępowania karnego odpowiednika art. 384 pkt 1 d.k.p.k., wyraźnie określającego obowiązek sądu rewizyjnego w razie zastosowania przez sąd I instancji - na niekorzyść oskarżonego - kary nieprzepisanej w ustawie za dane przestępstwo.

Nie ma podstaw do tego, żeby wypadek wymierzenia kary nieprzepisanej w ustawie za dane przestępstwo równać z wypadkiem orzeczenia o karze nie znanej ustawie. Przepis zaś art. 388 pkt 3 k.p.k., mówiąc o orzeczeniu o karze lub środku zabezpieczającym "nie znanym ustawie", nie może w żadnym razie uchodzić za odpowiednik art. 384 pkt 1 d.k.p.k., który odnosił się do orzeczenia o karze "nieprzepisanej w ustawie za dane przestępstwo". Przepis art. 388 pkt 3 k.p.k. spetryfikował jedynie ukształtowany od dawna w teorii procesu polskiego pogląd, że orzeczenie o karze nie znanej ustawie oznacza wyłącznie orzeczenie o karze nie znanej w ogóle obowiązującej ustawie karnej, nie znanej w ogóle systemowi obowiązującego prawa karnego. Z tego powodu uchybienie tego rodzaju na gruncie art. 377 d.k.p.k. kwalifikowano jako "inną przyczynę nieważności z mocy samego prawa". W nowym kodeksie postępowania karnego rolę tak tylko rozumianej dawnej podstawy nieważności wyroku przejął przepis art. 388 pkt 3 k.p.k. Oznacza to w konsekwencji, że przepis ten nie może stanowić podstawy do zakwalifikowania uchybienia polegającego na wymierzeniu kary w ogóle znanej ustawie obowiązującej, lecz tylko nie przewidzianej w konkretnie zastosowanym przepisie tej ustawy.

W tych warunkach pozostało tylko uznanie, że wymierzenie kary np. poniżej lub powyżej granicy zagrożenia ustawowego albo kary rodzajowo nie przewidzianej za dane przestępstwo stanowi obrazę odpowiedniego przepisu prawa materialnego w rozumieniu art. 387 pkt 1 k.p.k.

Zagadnienia, czy i jak uchybienie sądu pierwszej instancji polegające na wymierzeniu kary nieprzepisanej w ustawie za dane przestępstwo może· być naprawione przez sąd rewizyjny, w szczególności z urzędu - nie można rozstrzygnąć w oderwaniu od treści skarg rewizyjnych oraz wiążących się z nimi granic rewizji. W myśl bowiem art. 382 k.p.k. sąd rewizyjny rozpoznaje sprawę przede wszystkim w granicach rewizji, a w zakresie szerszym o tyle tylko, o ile ustawa to przewiduje. W wypadku więc gdy rewizje stron podnoszą zarzut obrazy określonego przepisu prawa materialnego, polegającej właśnie na wymierzeniu kary nieprzepisanej za dane przestępstwo, sąd na podstawie art. 387 k.p.k. ma oczywiste prawo i zarazem obowiązek uchylenia wyroku w części zaskarżonej i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania albo też dokonania bezpośrednio zmiany wyroku w części dotyczącej kary (art. 382 i 386 § 2 k.p.k.). Rzecz jasna, dopuszczalność orzekania rewizyjnego w powyższym zakresie ogranicza zakaz ustawowy orzekania na niekorzyść przy braku rewizji wniesionej na niekorzyść oskarżonego (arg. z art. 383 § 1 zdanie pierwsze k.p.k.). Ale stwierdzając konieczność naprawienia uchybienia polegającego na wymierzeniu kary nieprzepisanej w ustawie za dane przestępstwo, a stanowiącego - jak to wyżej wskazano - obrazę błędnie zastosowanego przepisu prawa materialnego, sąd rewizyjny powinien mieć również na uwadze przepisy art. 397 § 1 i § 2 k.p.k. Przepisy te bowiem nakazują traktowanie rewizji wniesionej tylko co do winy jako zwróconej przeciwko całości wyroku, a rewizji tylko co do jednej z kumulatywnych kar zasadniczych jako zwróconej przeciwko całości orzeczenia o karze. W razie więc wniesienia rewizji co do jakiejkolwiek kary zasadniczej obowiązek naprawienia uchybienia, o które chodzi w sprawie niniejszej, a odnoszącego się do innej kary zasadniczej lub nawet kary dodatkowej, znajduje podstawę w powołanym wyżej przepisie art. 387 k.p.k.

W tych także wypadkach - w zależności od kierunku rewizji - uchybienie sądu I instancji może być naprawione zarówno na korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego, z zachowaniem w każdym razie zakazu reformationis in peius wyrażonego w art. 383 § 1 k.p.k.

We wszystkich innych wypadkach, a w szczególności wtedy, gdy skarga rewizyjna odnosi się np. tylko do kary dodatkowej albo gdy oskarżony nie wniósł w ogóle rewizji, ale wniósł ją oskarżyciel publiczny, i to na niekorzyść oskarżonego - uchybienie polegające na wymierzeniu kary nieprzepisanej w ustawie za dane przestępstwo powinno polegać naprawieniu na korzyść oskarżonego na podstawie przewidzianej w art. 383 § 2 oraz art. 387 pkt 1 w związku z art. 389 k.p.k. Wobec bowiem wymierzenia kary nieprzepisanej w ustawie za dane przestępstwo przyjąć należy, iż orzeczenie sądu I instancji w każdym wypadku zawiera cechy orzeczenia oczywiście niesprawiedliwego w rozumieniu przepisu art. 389 k.p.k.

Z powyższych wywodów wynika, iż mimo braku dosłownego odpowiednika art. 384 pkt 1 d.k.p.k. w nowym kodeksie postępowania karnego wydanie orzeczenia określonego w tym przepisie przez sąd rewizyjny na korzyść oskarżonego "niezależnie od granic rewizji" jest w pełni możliwe i równie jak przedtem obowiązkowe, a to na podstawie art. 387 pkt 1 w związku z art. 389 k.p.k.

OSNKW 1971 r., Nr 2, poz. 17