Postanowienie z dnia 1998-01-30 sygn. I CKN 453/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 453/97

Postanowienie z dnia 30 stycznia 1998 r.

Przewodniczący Sędzia SN M. Słoniewski.

Sędziowie SN: M. Zychowicz, K. Zawada (spr.).

Sąd Najwyższy Izba Cywilna, po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 1998 r. na rozprawie sprawy z wniosku Ireny L. z udziałem Hanny M. i Pawła P. o zniesienie współwłasności na skutek kasacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Wojewódzkiego z dnia 19 listopada 1996 r., postanawia;

oddalić kasację i zasądzić od wnioskodawczyni na rzecz uczestników postępowania kwotę 600 (sześćset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Irena L. we wniosku z 31 marca 1993 r., uzupełnionym 31 sierpnia 1993 r., wystąpiła o zniesienie współwłasności majątku, który nabyła wspólnie z Bogusławem P., żyjąc z nim w konkubinacie od końca 1983 r. do 24 marca 1992 r., tj. dnia jego śmierci.

Zawarte we wniosku żądanie dotyczyło: wkładów na określonych rachunkach bankowych otwartych na imię Bogusława P., samochodu marki Peugot, dwóch przyczep samochodowych, jachtu, wieży Technics, odprawy pośmiertnej, zaległego wynagrodzenia Bogusława P., aparatu fotograficznego Zenith, karabinu sportowego typu "wiatrówka", nart, butów narciarskich, dwóch rowerów.

Sąd Rejonowy w S. po ponownym rozpoznaniu sprawy, na skutek uchylenia jego poprzedniego orzeczenia z 23 stycznia 1995 r., postanowieniem z 8 maja 1996 r. oddalił wniosek. Sąd ten ustalił, iż związek małżeński Bogusława P. z Małgorzatą P. został rozwiązany 7 listopada 1980 r. Ze związku tego Bogusław P. miał dwoje dzieci: uczestników postępowania - Pawła P. i Hannę M. W październiku 1983 r. Irena L. i Bogusław P. zamieszkali razem i zaczęli prowadzić wspólne gospodarstwo domowe. Po powstaniu tego związku Bogusław P. bardzo często wyjeżdżał do pracy za granicę. Od czerwca 1990 r. do śmierci przebywał w RFN. Podczas jego pobytu w RFN, mieszkała tam również Irena L., ale w innej miejscowości, u swojej córki. Czasami tylko odwiedzali się lub wspólnie wyjeżdżali na kilka dni do Polski. Konkubenci mieli oddzielne rachunki bankowe, których stan i sposób dysponowania nimi Sąd Rejonowy dokładnie ustalił. Mimo pozostawania w bliskich stosunkach osobistych, gromadzili oddzielne majątki, którymi sami dysponowali. W szczególności wszystkie rzeczy, których dotyczy wniosek, nabył sam Bogusław P. z własnych środków majątkowych. Mając powyższe na względzie, Sąd Rejonowy uznał, iż przedmioty majątkowe objęte wnioskiem nie stanowiły współwłasności konkubentów, i z tego powodu wniosek o zniesienie ich współwłasności oddalił.

Zaskarżonym orzeczeniem Sąd Wojewódzki oddalił rewizję wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego, podzielając ustalenia i oceny Sądu Rejonowego. W kasacji wnioskodawczyni zarzuciła Sądowi Wojewódzkiemu naruszenie:

-art. 232 i art. 382 k.p.c., przez "nie poczynienie istotnych, podstawowych dla sprawy ustaleń, m.in. jakim majątkiem dysponował każdy z konkubentów w chwili powstania konkubinatu" oraz

-art. 195 , 197 i 405 k.c., przez "przyjęcie, że wnioskodawczyni i zmarły Bogusław P. pozostawiając przez dziewięć lat w konkubinacie nie zgromadzili żadnego majątku wspólnego i że nie istniała miedzy nimi więź gospodarcza, co w konsekwencji spowodowało bezpodstawne wzbogacenie się uczestników postępowania kosztem majątku wnioskodawczyni".

Kasacja nie ma uzasadnionych podstaw.

Jeżeli, tak jak w niniejszej sprawie, kasacja dotyczy postanowienia sądu II instancji wydanego w następstwie rewizji, zawarty w niej zarzut naruszenia przepisów postępowania może dotyczyć tylko znajdujących zastosowanie w postępowaniu rewizyjnym przepisów kodeksu postępowania cywilnego w ich brzmieniu sprzed 1 lipca 1996 r. ( 11 ust. 2 ustawy z 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego... (Dz. U. Nr 43, poz. 189 ze zm.). Art. 382 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przez 1 lipca 1996 r. stanowił, iż sąd nie może uchylić lub zmienić wyroku na niekorzyść strony wnoszącej rewizję, chyba że strona przeciwna również wniosła rewizję. Otóż nie podobna przyjąć, a nawet sobie wyobrazić, aby przepis ten mógł być naruszony w rozpoznawanej sprawie w sposób podniesiony w kasacji. Nieomal równie przypadkowy i dowolny jest zarzut naruszenia art. 232 k.p.c., który w brzmieniu sprzed 1 lipca 1996 r. stanowił, że "Strony są obowiązane wskazać dowody potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy. Sąd może jednak dopuścić dowód nie wskazany przez strony; może także dla ustalenia koniecznych dowodów zarządzić odpowiednie dochodzenie".

Przepisy o współwłasności - mimo spotykanego także odmiennego zapatrywania, przejawiającego się miedzy innymi w uchw. SN z 30 stycznia 1986 r., III CZP 79/85, OSN 1987/1, poz. 2 - nie mogą być uznane za wyłączną, całościową podstawę rozliczeń majątkowych po ustaniu konkubinatu. Jak się podnosi, nadaniu im takiego znaczenia sprzeciwia się to, "że nie uwzględniają one osobowego elementu wspólnoty konkubenckiej". Nie ma natomiast przeszkód, aby przepisy te stanowiły oparcie dla rozliczeń dotyczących rzeczy nabytych przez konkubentów na współwłasność w częściach ułamkowych, na zasadach art. 195 k.c. (por. uchw. SN z 27 czerwca 1996 r., III CZP 70/96). W takich więc wypadkach może dojść do zniesienia współwłasności stosownie do art. 211 i art. 212 k.c., przy uwzględnieniu między innymi art. 197 k.c. Ze składników majątkowych objętych wnioskiem, ten sposób rozliczenia się mógłby dotyczyć niewątpliwie tylko samochodu, przyczep samochodowych, jachtu, wieży, aparatu fotograficznego, karabinu sportowego, nart, butów narciarskich i rowerów. Jak jednak wynika z dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych, wiążących Sąd Najwyższy przy ocenie materialnoprawnych podstaw kasacji, z uwagi na niezasadność kasacji w części dotyczącej uchybień przepisom postępowania (por. wyrok SN z 7 marca 1997 r., II CKN 18/97, OSN 1997/8, poz. 112), wymienione rzeczy nie stanowiły współwłasności konkubentów, lecz wyłączną własność Bogusława P.

W odniesieniu do wierzytelności o wkład na rachunku bankowym mogłaby się wyłonić co najwyżej kwestia stosowania przepisów o współwłasności w drodze analogii. Ze względu jednak na to, że z ustaleń faktycznych wynika, iż objęte wnioskiem wierzytelności o wkład na rachunku bankowym nie były prawami wspólnymi konkubentów, lecz opiewały jedynie na imię Bogusława P., nie było potrzeby rozpatrywania tej kwestii.

W świetle ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego postanowienia nie może więc być mowy o nieusprawiedliwionym pominięciu w sprawie art. 195 i 197 k.c.

Nie można wykluczyć zastosowania po ustaniu konkubinatu przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Dochodzenie zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia następuje jednak w trybie procesu, a nie postępowania nieprocesowego o zniesienie współwłasności. Dlatego podniesiony w kasacji zarzut naruszenia 405 k.c. musi być uznany za całkowicie chybiony.

Z przytoczonych powodów należało kasację oddalić (art. 393¹² w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

O kosztach postępowania kasacyjnego Sąd Najwyższy rozstrzygnął stosownie do art. 520 § 3 k.p.c. oraz § 12 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 2 i § 18 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 4 czerwca 1992 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości (Dz. U. Nr 48, poz. 220 ze zm.).