Wyrok z dnia 2020-07-21 sygn. I OSK 3225/19

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Dnia 21 lipca 2020 roku Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Czesława Nowak-Kolczyńska Sędziowie: Sędzia NSA Zygmunt Zgierski (spr.) Sędzia del. WSA Arkadiusz Blewązka po rozpoznaniu w dniu 21 lipca 2020 roku na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Samorządowego Kolegium Odwoławczego we W. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 28 sierpnia 2019 r. sygn. akt IV SA/Wr 197/19 w sprawie ze skargi M. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego we Wrocławiu z dnia [...] lutego 2019 roku Nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia wychowawczego oddala skargę kasacyjną [pic]

Uzasadnienie

I OSK 3225/19

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 28 sierpnia 2019 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu uwzględnił skargę M. K. i uchylił decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego we W. z dnia [...] lutego 2019 r. oraz poprzedzającą ją decyzję Wójta Gminy Borów z dnia [...] stycznia 2019 r. w przedmiocie odmowy przyznania M. K. świadczenia wychowawczego na okres świadczeniowy 2018/2019 na pierwsze dziecko w rodzinie – córkę B. B. z uwagi na przekroczenie kryterium dochodowego.

Od ww. wyroku skargę kasacyjną wniosło Samorządowe Kolegium Odwoławcze we W. Zaskarżając wyrok w całości, zarzuciło mu naruszenie prawa materialnego, to jest art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz.U. z 2018 r. poz. 2134), dalej ustawa, w związku z art. 3 pkt 1 lit. c) tiret 14 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 2220 ze zm.),dalej u.ś.r., przez błędną jego wykładnię sprowadzającą się do konstatacji, że nie dotyczy on wszystkich dochodów z tytułu alimentów na rzecz dzieci, lecz jedynie części dochodu z tego tytułu, która nominalnie przypada na rok, dla którego obliczany jest dochód.

Wskazując na powyższe naruszenie autor skargi kasacyjnej wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, rozpoznanie skargi i jej oddalenie, a także o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania.

Jednocześnie skarżący kasacyjnie organ oświadczył, że zrzeka się rozprawy.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazano, że wiązanie alimentów z okresem, za który nominalnie przysługują, może być dokonywane przy posługiwaniu się pojęciem wierzytelności, a nie dochodu. Określone kwoty stają się bowiem dochodem wtedy, gdy zostały otrzymane, wcześniej są jedynie wierzytelnością. Tym samym tak długo, jak M. K. nie otrzymała (jako przedstawiciel osoby uprawnionej) alimentów na rzecz dziecka (nie miała z tego tytułu przychodu), jej rodzina nie osiągała z tego tytułu dochodu (a jedynie posiadała wierzytelność w wysokości zaległości z tytułu alimentów). Na gruncie wykładni językowej brak jest zatem jakichkolwiek wątpliwości, co do tego, że sporny dochód został przez stronę osiągnięty w roku 2017.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 183 § 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania. W niniejszej sprawie nie występują, enumeratywnie wyliczone w art. 183 § 2 ustawy, przesłanki nieważności postępowania sądowoadministracyjnego. Dlatego też, przy rozpoznawaniu sprawy, Naczelny Sąd Administracyjny związany był granicami skargi kasacyjnej.

Biorąc po uwagę tak uregulowany zakres kontroli instancyjnej sprawowanej przez Naczelny Sąd Administracyjny, stwierdzić należy, że skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw.

Kontrolując zgodność z prawem zaskarżonego wyroku w granicach skargi kasacyjnej, Naczelny Sąd Administracyjny ograniczył tę kontrolę do wskazanych w niej zarzutów. Stosownie zaś do art. 193 in fine uzasadnienie wyroku oddalającego skargę kasacyjną zawiera ocenę zarzutów skargi kasacyjnej.

Istota sprawy sprowadza się w niniejszej sprawie jedynie do oceny, czy ustalając dochód rodziny w roku kalendarzowym poprzedzającym okres świadczeniowy (2017 r.), organy prawidłowo wliczyły do tego dochodu otrzymane przez stronę w 2017 r. zaległe i bieżące alimenty na rzecz córki skarżącej w łącznej kwocie 8.914,65 zł. Sąd I instancji uznał takie działanie za nielegalne, w jego ocenie organy powinny zaliczyć do dochodu jej rodziny w roku bazowym wyłącznie alimenty należne w 2017 r., nie zaś alimenty zaległe.

Naczelny Sąd Administracyjny podziela w tej kwestii stanowisko Sądu Wojewódzkiego, że organy błędnie ustaliły wysokość dochodu rodziny skarżącej w 2017 r.

W myśl art. 5 ust. 3 w zw. z art. 4 ust. 2 ustawy świadczenie wychowawcze przysługuje na pierwsze dziecko matce, ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 800 zł. Zgodnie natomiast z art. 2 pkt 2 dochód członka rodziny oznacza przeciętny miesięczny dochód członka rodziny osiągnięty w roku kalendarzowym poprzedzającym okres, na jaki ustalane jest prawo do świadczenia wychowawczego, z zastrzeżeniem art. 7 ust. 1-3a, gdzie zawarto regulacje odnoszące się do sposobu rozliczenia dochodu uzyskanego i utraconego.

W kwestii dochodu i jego obliczania ustawa odsyła do przepisów u.ś.r. (art. 2 pkt 1). Stosownie do art. 3 pkt 1 litera c) tiret 14 u.ś.r., za dochód uważa się, po odliczeniu kwot alimentów świadczonych na rzecz innych osób, inne dochody niepodlegające opodatkowaniu na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, w tym alimenty na rzecz dzieci.

Ustawodawca uwzględniając w definicji dochodu zawartej w u.ś.r. również środki uzyskane z tytułu alimentów na rzecz dzieci nie dokonał jakiejkolwiek ich dywersyfikacji z uwagi na okres, za jaki zostały wypłacone. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w punkcie V podpunkcie 9 uzasadnienia wyroku z dnia 10 grudnia 2002 r., P 6/02 (OTK-A 2002/7/91), normę prawną rekonstruuje się zawsze z całokształtu obowiązujących przepisów prawnych. Należy zatem sięgnąć do zasad wykładni, zgodnie z którymi znaczenie przepisu zależy nie tylko od jego językowego sformułowania (kontekst językowy), ale także od treści innych przepisów (kontekst systemowy) oraz całego szeregu wyznaczników pozajęzykowych takich jak cele, funkcje regulacji prawnej. Sądy winny stosować Konstytucję wprost - kierując się podstawową dyrektywą wykładni, mającej znaczenie systemowe - wykładni przepisu w zgodzie z Konstytucją; w pierwszym rzędzie, spośród kilku możliwych znaczeń przepisu za pośrednictwem reguł wykładni, poszukiwany winien być zawsze taki sens normatywny, który pozwala na uzgodnienie przepisu z Konstytucją - zgodnie z domniemaniem zgodności normy ustawowej z Konstytucją (uzasadnienie wyroku TK z dnia 8 listopada 2000 r., SK 18/99, OTK 7/00, s.1273).

W prawomocnym wyroku WSA we Wrocławiu z dnia 22 stycznia 2019 r., IV SA/Wr 501/16, Sąd dokonał w tak rozumianym kontekście systemowym analizy roli i charakteru świadczeń alimentacyjnych, zasądzonych od jednego z rodziców na rzecz dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Przepis art. 128 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2017 r., poz. 682), dalej k.r.o., sformułował treść obowiązku alimentacyjnego, którym jest dostarczanie uprawnionemu przez zobowiązanego środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Stosownie zaś do art.133 § 1 k.r.o. rodzice są obowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba ,że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie jego kosztów utrzymania i wychowania. Przeznaczeniem środków utrzymania jest zapewnienie uprawnionemu mieszkania, ogrzewania, oświetlenia, wyżywienia, odzieży, itp., a także opieki lekarskiej, lekarstw, pielęgnacji w chorobie (por. wyrok SN z dnia 19 maja 1975 r., III CRN 55/75 , OSN 1976, nr 6, poz.133). Natomiast treść obowiązku alimentacyjnego względem dziecka jest szersza, ponieważ obejmuje dostarczanie mu tego wszystkiego, co jest potrzebne do jego fizycznego i umysłowego rozwoju (uchwała SN z dnia 6 lutego 1969 r., III CZP 129/68, OSN 1969, Nr 10, poz.170), a więc zapewnienie pielęgnacji i pieczy, odpowiedniego wykształcenia, przygotowania do życia w społeczeństwie, rozwijania zainteresowań kulturalnych i uzdolnień (zob. K. Pietrzykowski, Kodeks rodzinny i opiekuńczy , Komentarz, Warszawa 2015, s. 775). Jak stanowi art. 135 § 1 k.r.o. zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Oznacza to ,że świadczenia alimentacyjne służą zaspokajaniu usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, a ich wysokość uwarunkowana jest kosztami utrzymania (wyżywienie, mieszkanie, odzież, leczenie) i wychowania, a w odniesieniu do dzieci również kosztami pielęgnacji, opieki, dbałości o fizyczny i intelektualny rozwój.

Świadczenia alimentacyjne służą zaspokajaniu głównie potrzeb bieżących, których wysokość może jest określana w wyroku sądu powszechnego, w ugodzie zawieranej przed tym sądem lub w drodze dobrowolnej umowy stron. Świadczenia alimentacyjne w swej istocie stanowią świadczenia cykliczne, wypłacane regularnie co miesiąc celem zaspokojenia bieżących potrzeb dzieci, kosztów ich utrzymania. Taki też charakter tych świadczeń należy mieć na uwadze, analizując treść art. 3 pkt lit. c) tiret 14 u.ś.r. Oznacza to, że w skład dochodu wchodzą alimenty na rzecz dzieci we wskazanym rozumieniu, otrzymywane w roku bazowym, a nie alimenty rozumiane jako spłata długu alimentacyjnego za poprzednie lata, jako że w tym ostatnim wypadku przyjęte rozumienie przedmiotowego elementu dochodu pozostawałoby nie do pogodzenia z konstytucyjnie chronioną zasadą sprawiedliwości społecznej i równości wobec prawa. Przy czym kwota otrzymana z tytułu jednorazowej spłaty długu alimentacyjnego niejednokrotnie może nie być wcale przeznaczona na zaspokojenie bieżących potrzeb dzieci i kosztów ich utrzymania, lecz na pokrycie długów powstałych w okresie, w którym dłużnik alimentacyjny nie wywiązywał się ze swojego obowiązku alimentacyjnego. Wobec tego do dochodu, o którym mowa w art. 3 pkt 1 lit. c) tiret 14 u.ś.r. w związku z art. 2 pkt 1 ustawy, wlicza się uzyskane w danym roku kalendarzowym kwoty tytułem alimentów, będące wynikiem bieżącego regulowania zobowiązań alimentacyjnych, czy też skapitalizowanej formy wypłaty rat alimentacyjnych za bieżący (dany) rok. Zatem kwota wyegzekwowanych zaległych alimentów za poprzednie lata nie może być w całości doliczona do dochodu w roku, w którym zostały one wyegzekwowane. Przy ustalaniu dochodu może być uwzględniona tylko ta część alimentów, która - zgodnie z tytułem wykonawczym - przypada na dany rok.

Zatem Sąd Wojewódzki legalnie zakwestionował pogląd organów, że kwotę uzyskaną z tytułu wyegzekwowanych świadczeń alimentacyjnych należy rozliczyć w sposób zgodny z przepisem art. 7 ust. 3 ustawy i decydujące znaczenie ma wysokość uzyskanego dochodu oraz data, w jakiej ten dochód został otrzymany, nie zaś fakt, że przekazana przez komornika kwota pokryła zaległe należności alimentacyjne. Prawidłowe było stanowisko Sądu I instancji, że ustaleń nie jaka część wyegzekwowanej kwoty alimentów przypadała na alimenty zaległe (należne za 2016 r.) i uwzględnienie całej kwoty alimentów otrzymanych przez skarżącą w 2017 r. (łącznie 8.914,65 zł) przy obliczaniu przeciętnego dochodu jej rodziny w roku bazowym, stanowiło naruszenie prawa materialnego (art. 3 pkt 1 lit. c) tiret 14 w zw. z art. 3 pkt 2 u.ś.r.) oraz przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 7, art. 77 § 1 i art. 107 § 3 k.p.a.)., a w ponownie przeprowadzonym postępowaniu, organy zobligowane będą przyjąć jako dochód kwotę faktycznie otrzymanych w 2017 r. alimentów, 223xcz wyłączeniem kwot zaległych. Dopiero tak ustalona kwota pozwoli na ustalenie i ocenę, czy spełnione jest kryterium dochodowe z art. 5 ust. 3 ustawy.

Wobec powyższego Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 p.p.s.a., orzekł jak w sentencji.