Wyrok z dnia 1981-01-26 sygn. I KR 344/80

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KR 344/80

Wyrok z dnia 26 stycznia 1981 r.

Na poczet wymierzonej kary podlega zaliczeniu okres faktycznego zatrzymania przez organy MO i pobytu oskarżonego w zamkniętym zakładzie leczniczym (psychiatrycznym), jeżeli umieszczenie w zakładzie nastąpiło w związku z prowadzeniem przeciwko oskarżonemu sprawy o przestępstwo, za które został skazany (art. 83 k.k. w związku z art. 224 k.p.k.), mimo nieobjęcia tych okresów postanowieniem o tymczasowym aresztowaniu.

Przewodniczący: sędzia W. Ochman (sprawozdawca). Sędziowie: F. Kozłowski, T. Rybicki.

Prokurator Prokuratury Generalnej: W. Petela.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy Walentego D., oskarżonego z art. 138 § 1 k.k. w związku z art. 25 § 2 k.k., z powodu rewizji wniesionej przez prokuratora od wyroku Sądu Wojewódzkiego w O. z dnia 20 października 1980 r.

zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że na poczet wymierzonej oskarżonemu kary zaliczył okres zatrzymania i pobyt w zamkniętym zakładzie leczniczym od dnia 16 grudnia 1979 r. do dnia 23 lutego 1980 r. oraz okres zatrzymania i tymczasowego aresztowania od dnia 26 lutego 1980 r. (...).

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki w O. wyrokiem z dnia 20 października 1980 r. oskarżonego Walentego D. uznał za winnego tego, że w nocy na dzień 16 grudnia 1979 r. w B. sprowadził pożar stodoły wartości 62.023 zł, należącej do Wacława w., w ten sposób, iż zapałkami podpalił znajdującą się w niej słomę, powodując jej całkowite spalenie oraz zagrożenie objęcia pożarem usytuowanych nie opodal budynków gospodarczego i mieszkalnego należących do wspomnianego Wacława W., przy czym w chwili popełnienia tego czynu znajdował się w stanie ograniczającym w stopniu znacznym zdolność rozpoznania czynu, a zwłaszcza zdolność do pokierowania swoim postępowaniem, i za tak przypisany czyn skazał go na podstawie art. 138 § 1 k.k. w związku z art. 25 § 2 k.k., stosując nadzwyczajne złagodzenie kary, a na podstawie art. 138 § 1 k.k., w związku z art. 57 § 1 i 3 pkt 1 k.k. wymierzył mu karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności Sąd ten zaliczył oskarżonemu okres tymczasowego aresztowania od dnia 18 grudnia 1979 r. do dnia 20 października 1980 r. (...).

Wyrok ten zaskarżył Prokurator Rejonowy w P. w części dotyczącej orzeczenia o zaliczeniu okresu tymczasowego aresztowania na poczet kary pozbawienia wolności i na podstawie art. 387 pkt 1 k.p.k. zarzucił wyrokowi obrazę art. 83 § 1 k.k. wskutek zaliczenia oskarżonemu na poczet wymierzonej mu kary pozbawienia wolności okresu od dnia 18 grudnia 1979 r. do dnia 25 lutego 1980 r., tj. okresu, w którym nie był on ani tymczasowo aresztowany, ani zatrzymany (...).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

(...) Oskarżonemu przypisany został czyn określony w art. 138 § 1 k.k., a dokonany w warunkach przewidywanych w art. 25 § 2 k.k., że w dniu 16 grudnia 1979 r. w godzinach nocnych w B. sprowadził pożar przez podpalenie stodoły stanowiącej własność Wacława W.

Bezpośrednio po pożarze w dniu 16 grudnia 1979 r. na miejsce zdarzenia udał się funkcjonariusz MO, który na podstawie wstępnych oględzin stwierdził na śniegu ślady butów, które prowadziły od miejsca pożaru do zabudowań gospodarstwa oskarżonego Walentego D. Funkcjonariusz MO w mieszkaniu oskarżonego odnalazł buty gumowe - jak stwierdził - "jeszcze mokre", z których ślad stopy buta prawego był identyczny ze śladem stopy buta pozostawionego na podłożu (na śniegu) po przyłożeniu podeszwy prawego buta oskarżonego do śladu podeszwy buta na podłożu. Po dokonaniu tych ustaleń funkcjonariusz MO zatrzymał oskarżonego i w celu wyjaśnienia sprawy doprowadził go do komendy MO w M., gdzie oskarżony został osadzony w areszcie, w tym samym dniu bowiem - jak i w dniach poprzednich - wydarzyły się na terenie B. również inne pożary (łącznie stwierdzono pięć pożarów), o których spowodowanie podejrzewano oskarżonego, leczącego się uprzednio u lekarzy psychiatrów w C.

W dniu 18 grudnia 1979 r. oskarżony przesłuchany został w charakterze podejrzanego przez funkcjonariusza MO i w czasie przesłuchania przyznał się do podpalenia stodoły Wacława W. W nocy na dzień 16 grudnia 1979 r. oraz w tym samym dniu oskarżony doprowadzony został przez funkcjonariuszy MO z posterunku MO w C. do Prokuratury Rejonowej w P. w celu przesłuchania i ewentualnego zastosowania wobec niego tymczasowego aresztowania. Według oświadczenia komendanta posterunku MO w C. prokurator: "(...) odstąpił od przesłuchania Walentego D. i zastosowania aresztu, twierdząc, że w obecnym stadium sprawy brak dowodów winy"

W dalszym toku postępowania wobec zatrzymanego w dniu 16 grudnia 1979 r. oskarżonego Walentego D. - w związku z odmową prokuratora w dniu 18 grudnia 1979 r. zastosowania wobec oskarżonego tymczasowego aresztowania oraz ze względu na upływ okresu do zatrzymania (48 godzin - art. 207 k.p.k.) - komendant posterunku MO w C. poczynił starania o umieszczenie oskarżonego w szpitalu w celu leczenia, ponieważ - jak oświadczył - obawiał się, że oskarżony będzie podpalał inne budynki. W powstałej sytuacji faktycznej, to jest zatrzymania oskarżonego i odmowy prokuratora zastosowania wobec niego tymczasowego aresztowania, oraz w związku z obawą co do możliwości dalszych podpaleń, gdyż oskarżony przyznał się do podpalenia stodoły Wacława W., a funkcjonariusz MO stwierdził identyczność śladów buta oskarżonego i buta odciśniętego na podłożu - komendant posterunku MO w C. podjął decyzję o umieszczeniu oskarżonego w Szpitalu Psychiatrycznym w G., traktując umieszczenie oskarżonego w szpitalu psychiatrycznym jako jego dalsze zatrzymanie, przyczyny bowiem zatrzymania trwały nadal.

Na podstawie skierowania z dnia 18 grudnia 1979 r. lekarza psychiatry, który w świadectwie lekarskim wystawionym na żądanie funkcjonariusza MO stwierdził, że: "Milicja domaga się skierowania oskarżonego do szpitala, uważając pacjenta za chorego psychicznie" - oskarżony Walenty D. przewieziony został w asyście funkcjonariuszy MO karetką pogotowia ratunkowego do Szpitala Psychiatrycznego w G., gdzie został przyjęty w tym samym dniu, tj. 18 grudnia 1979 r. Oskarżony D. przebywał w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym do dnia 23 lutego 1980 r., w tym dniu bowiem samowolnie oddalił się ze szpitala, udając się do swego miejsca zamieszkania.

O samowolnym oddaleniu się oskarżonego ze szpitala zawiadomione zostały organy MO i rozpoczęły się poszukiwania, w wyniku których oskarżony został zatrzymany przez funkcjonariuszy MO w dniu 26 lutego 1980 r., a w dniu 28 lutego 1980 r., po przedstawieniu mu zarzutu określonego w art. 138 § 1 k.k. i przesłuchaniu przez prokuratora, zastosowany został wobec niego środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania.

W rewizji prokurator zarzucił wyrokowi Sądu Wojewódzkiego obrazę art. 83 § 1 k.k. przez zaliczenie oskarżonemu na poczet wymierzonej mu kary pozbawienia wolności okresu od dnia 18 grudnia 1979 r. do dnia 25 lutego 1980 r., tj. okresu, w którym nie był on ani tymczasowo aresztowany, ani zatrzymany. Według stanowiska zajętego przez prokuratora w rewizji, oskarżony faktycznie został tymczasowo aresztowany dopiero w okresie od dnia 26 lutego 1980 r., przebywanie zaś w szpitalu psychiatrycznym nastąpiło na podstawie skierowania lekarza psychiatry, u którego się leczył.

Istota sprawy w związku z poglądem wyrażonym w rewizji i stanowiskiem zajętym w wyroku Sądu Wojewódzkiego sprowadza się więc do ustalenia, czy zatrzymanie oskarżonego przez organy MO w dniu 16 grudnia 1979 r. oraz umieszczenie go w dniu 18 grudnia 1979 r. w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym do dnia samowolnego opuszczenia szpitala w dniu 23 lutego 1980 r. należy uznać za zatrzymanie, a więc faktyczne pozbawienie wolności w związku z toczącą się przeciwko oskarżonemu sprawą karną o przestępstwo określone w art. 138 § 1 k.k., za które został skazany wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w O. z dnia 20 października 1980 r.

Wymaga jednak sprostowania zarówno pogląd rewizji, jak i stanowisko Sądu Wojewódzkiego co do daty zatrzymania oskarżonego po raz pierwszy oraz daty opuszczenia przez niego samowolnie Szpitala Psychiatrycznego w G. Oskarżony bowiem został faktycznie zatrzymany w dniu dokonania przez niego czynu i bezpośrednio po dokonanym czynie, tj. w dniu 16 grudnia 1979 r. Wynika to wyraźnie z notatki urzędowej funkcjonariusza MO z dnia 16 grudnia 1979 r. Natomiast samowolnie oskarżony oddalił się z tego szpitala w dniu 23 lutego 1980 r., a ze stanu chorych tego szpitala skreślony został dopiero w dniu 25 lutego 1980 r., co wynika z kolei z pisma szpitala z dnia 3 listopada 1980 r. Tak więc przedmiotem rozważań w zakresie zaliczenia okresu zatrzymania i pobytu oskarżonego w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym powinien być okres od dnia 16 grudnia 1979 r. do dnia 23 lutego 1980 r.

Sąd Wojewódzki zajął w tej mierze słuszne stanowisko (poza sprostowaniem, o którym mowa wyżej), uznając, że w okresie tym oskarżony został faktycznie pozbawiony wolności w związku z czynem, o jaki był podejrzany, oskarżony bowiem został zatrzymany oraz umieszczony w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym na żądanie organów MO po uprzednim przesłuchaniu go w charakterze podejrzanego.

Niewątpliwe jest, że w okresie od dnia 16 grudnia 1979 r. do dnia 23 lutego 1980 r. nie zastosowano wobec oskarżonego tymczasowego aresztowania na podstawie postanowienia prokuratora, i w związku z tym oskarżony nie był formalnie tymczasowo aresztowany. Należy jednakże kwestię pozbawienia oskarżonego wolności w sprawie niniejszej rozważać w aspekcie faktów, jakie nastąpiły i następowały kolejno po zaistniałym czynie, o dokonaniu którego podejrzany był oskarżony.

Na podstawie art. 206 § 1 k.p.k. organy MO uprawnione były do zatrzymania oskarżonego jako osoby podejrzanej, gdyż istniały uzasadnione przypuszczenia, że popełnił on przestępstwo. Od chwili zatrzymania oskarżonego w dniu 16 grudnia 1979 r. funkcjonariusze MO przystąpili do zebrania niezbędnych danych co do czynu i osoby podejrzanego Walentego D., przesłuchując go w dniu 18 grudnia 1979 r. jako podejrzanego, oraz w ciągu ustawowych 48 godzin wystąpili do prokuratora z wnioskiem o tymczasowe jego aresztowanie (art. 206 § 3 k.p.k.).

Jednakże mimo niezastosowania przez prokuratora tymczasowego aresztowania, oskarżony nie został zwolniony po upływie 48 godzin od chwili zatrzymania, lecz na podstawie decyzji komendanta posterunku MO, będąc nadal zatrzymany w sprawie, umieszczony został w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym. Umieszczenie oskarżonego w zamkniętym zakładzie leczniczym (psychiatrycznym) nastąpiło więc w warunkach dalszego zatrzymania jako podejrzanego o dokonanie czynu określonego w art. 138 § 1 k.k., a więc stanowiło dla oskarżonego faktyczne pozbawienie go wolności w związku z czynem, o dokonanie którego był podejrzany, natomiast formalne skierowanie oskarżonego do szpitala wydane na żądanie organów MO przez lekarza psychiatrę konieczne było jako podstawa przyjęcia do szpitala specjalistycznego ze względu na podejrzenie o chorobę psychiczną.

Potwierdzeniem faktu ciągłości zatrzymania oskarżonego w czasie jego pobytu w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym są poszukiwania po samowolnym opuszczeniu przez niego szpitala w dniu 23 lutego 1980 r., ponowne zatrzymanie w dniu 26 lutego 1980 r. i tymczasowe aresztowanie przez prokuratora postanowieniem z dnia 28 lutego 1980 r. Ponowne zatrzymanie oraz tymczasowe aresztowanie oskarżonego nastąpiło więc w związku z tym samym czynem, o który był podejrzany już w dniu 16 grudnia 1979 r., i w związku z tą samą sprawą karną prowadzoną przeciwko niemu.

Nie można oczywiście pominąć okoliczności, że faktyczne pozbawienie oskarżonego wolności wskutek umieszczenia go w zamkniętym zakładzie leczniczym (psychiatrycznym) nastąpiło z naruszeniem podstawowych przepisów postępowania karnego, gdyż po 48 godzinach zatrzymania oskarżony, bez postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania, umieszczony został jako nadal podejrzany i zatrzymany w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym do dyspozycji organów ścigania, w tym czasie bowiem prowadzone było nadal przeciwko oskarżonemu postępowanie przygotowawcze i przyczyny, z powodu których został zatrzymany, nie ustały.

Oskarżony, będąc zatrzymany i umieszczony jako podejrzany w zamkniętym zakładzie leczniczym (psychiatrycznym) wskutek faktycznego pozbawienia wolności, pozbawiony został możliwości swobodnego dysponowania i rozporządzania swoją osobą, doznał również określonych i konkretnych dolegliwości fizycznych i psychicznych. Okoliczności, w jakich oskarżony został faktycznie pozbawiony wolności w czasie pobytu w szpitalu psychiatrycznym, nie mogą więc pozostawać bez uwzględnienia przy rozważaniu kwestii zaliczenia tego okresu na poczet wymierzonej mu kary pozbawienia wolności, mimo braku formalnego postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Za zaliczeniem okresu pobytu oskarżonego w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym na poczet kary pozbawienia wolności przemawiają również racje słuszności i sprawiedliwości, by każde pozbawienie oskarżonego wolności w związku z czynem, jaki mu zarzucono, i w sprawie, jaką przeciwko niemu prowadzono, zaliczone zostało na poczet wymierzonej przez sąd kary za przypisane mu przestępstwo. Zasada ta wynika bezpośrednio z treści art. 224 k.p.k. i art. 83 k.k.

W konkluzji należy stwierdzić, że mimo formalnego braku w postaci postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania podlega zaliczeniu na poczet wymierzonej kary okres faktycznego zatrzymania przez organy MO i pobytu oskarżonego w zamkniętym zakładzie leczniczym (psychiatrycznym), jeżeli umieszczenie w zakładzie nastąpiło w związku z prowadzoną przeciwko oskarżonemu sprawą o przestępstwo, za które został skazany (art. 83 k.k. w związku z art. 224 k.p.k.).

Sąd Najwyższy zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego tylko w ten sposób, że na poczet wymierzonej kary pozbawienia wolności zaliczył oskarżonemu okresy od dnia zatrzymania (16 grudnia 1979 r.) i pobytu w szpitalu psychiatrycznym (18 grudnia 1979 r.) do dnia samowolnego opuszczenia przez niego szpitala (23 lutego 1980 r.) oraz od dnia ponownego zatrzymania (26 lutego 1980 r.) i tymczasowego aresztowania. Końcowy okres tymczasowego aresztowania po jego uchyleniu przez Sąd Najwyższy w dniu 16 stycznia 1981 r. podlegać będzie ustaleniu w postępowaniu wykonawczym, tj. do dnia faktycznego zwolnienia oskarżonego z Zakładu Karnego w E.

OSNKW 1981 r., Nr 7-8, poz. 39