Wyrok z dnia 1997-01-29 sygn. I CKU 64/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKU 64/96

Wyrok z dnia 29 stycznia 1997 r.

Przewodniczący: Sędzia SN J. Gudowski.

Sędziowie SN: E. Skowrońska-Bocian (spr.), Z. Świeboda.

Protokolant: I. Pawlata.

Prokurator Prokuratury Krajowej: W. Brynda.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 29 stycznia 1997 r. na rozprawie sprawy z powództwa Macieja P. przeciwko Bankowi Spółdzielczemu o zapłatę na skutek kasacji Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Koninie z dnia 7 czerwca 1996 r.,

oddala kasację i zasądza od powoda na rzecz pozwanego koszty postępowania kasacyjnego w kwocie 1.500 zł (słownie: jeden tysiąc pięćset zł).

Uzasadnienie

Powód Maciej P. wystąpił 11 czerwca 1993 r. z pozwem przeciwko Bankowi Spółdzielczemu domagając się zasądzenia kwoty 100.000.000,- starych złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 20 sierpnia 1992 r. W uzasadnieniu powód wskazał, że - mając rachunek bankowy u pozwanego - dnia 17 sierpnia 1992 r. zażądał wypłaty znajdującej się na rachunku kwoty 100.000.000 starych złotych. Pozwany Bank odmówił dokonania wypłaty. W wyniku tej odmowy powód nie był w stanie wykonać ciążącego na nim obowiązku wpłacenia Janowi J. kwoty 100.000.000 starych złotych tytułem kolejnej raty ceny za nieruchomość, której własność miał w przyszłości nabyć. Niewypełnienie tego obowiązku pociągnęło za sobą przepadek wpłaconego zadatku w wysokości 100.000.000,- starych złotych.

Pozwany Bank Spółdzielczy wnosił o oddalenie powództwa podnosząc, że dokonał potrącenia swojej wierzytelności w stosunku do powoda. Maciej P. poręczył bowiem kredyt udzielony Arkadiuszowi P.

Sąd Rejonowy wyrokiem z 30 marca 1994 r. uwzględnił powództwo w całości. Wyrok ten został uchylony wyrokiem Sądu Wojewódzkiego z 10 czerwca 1994 r. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy wyrokiem z 1 czerwca 1995 r. także uwzględnił powództwo w całości. I ten wyrok został uchylony orzeczeniem Sądu Wojewódzkiego z 3 listopada 1995 r.

Wyrokiem z 28 grudnia 1995 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo. Rewizja powoda została oddalona wyrokiem Sądu Wojewódzkiego z 7 czerwca 1996 r.

W toku całego postępowania ustalony został następujący stan faktyczny:

Dnia 17 lipca 1992 r. powód zawarł z Janem J. umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości. W umowie tej strony ustaliły, że w terminie do dnia 20 września 1992 r. J. J. przeniesie na M. P. aktem notarialnym własność nieruchomości określonej bliżej w tej umowie. Cena została ustalona na kwotę 360.000.000 starych złotych. Powód w dniu zawarcia umowy wpłacił J. J. 100.000.000 złotych tytułem zaliczki. Druga rata, w tej samej wysokości, miała zostać wpłacona 17 sierpnia 1992 r., a reszta ceny w dniu sporządzenia aktu notarialnego. Zgodnie z pkt 5 umowy w przypadku niedotrzymania umowy sprzedający zobowiązany został do zwrotu zaliczki w podwójnej wysokości. W razie niedotrzymania umowy przez kupującego, zaliczka ulega przepadkowi.

W dniu 17 sierpnia 1992 r. pozwany Bank Spółdzielczy nie wypłacił powodowi jego oszczędności co uniemożliwiło mu wpłacenie drugiej raty ceny J.J. Powód zawiadomił J. J. o tym, że Bank Spółdzielczy odmawia mu wypłacenia pieniędzy z rachunku. J. J. nie zgodził się na przesunięcie terminu wypłaty, złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy i zatrzymał wpłaconą zaliczkę.

Po dniu 1 października 1992 r. pozwany Bank odblokował rachunek powoda z uwagi na restrukturyzację zadłużenia A. P. i rozwiązanie umowy poręczenia z powodem.

W takim stanie faktycznym Sądy orzekające przyjęły, że pozwany Bank nie dokonał potrącenia i bezzasadnie odmówił wypłaty powodowi jego oszczędności w dniu 17 sierpnia 1992 r. Co do zasady zatem zobowiązany jest, zgodnie z art. 471 k.c., do naprawienia szkody poniesionej przez powoda. W konkretnym stanie faktycznym jednak odpowiedzialność pozwanego nie powstała. W umowie przedwstępnej zawartej pomiędzy powodem M. P. a J. J. ustanowiony został zadatek. Interpretacja pkt 5 tej umowy musi być zatem dokonywana z uwzględnieniem art. 394 k.c., a w szczególności § 3 tego przepisu. Zasada swobody umów wyrażona w art. 353¹ k.c. W świetle powołanego art. 394 § 3 k.c. nieuiszczenie przez powoda drugiej raty ceny nie upoważniało J. J. do odstąpienia od umowy i zatrzymania zadatku. Powód może domagać się zwrotu wpłaconej J. J. sumy co oznacza, że nie poniósł szkody.

Wyrok Sądu Wojewódzkiego z 7 czerwca 1996 r. zaskarżony został kasacją Ministra Sprawiedliwości. Skarżący zarzuca rażące naruszenie art. 471 k.c. i art. 472 w zw. z art. 725 k.c. i wnosi o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego z 28 grudnia 1995 r. i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu wskazuje się, że powód wykazał bezprawne i zawinione działanie Banku, a także poniesioną przez siebie szkodę.

W odpowiedzi na kasację pozwany Bank wniósł o jej oddalenie wskazując, że jego działanie nie było bezprawne, gdyż dokonał on potrącenia w sposób prawidłowy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie jest zasadna. Odpowiedzialność odszkodowawcza oparta na art. 471 k.c. powstaje, gdy spełnione zostaną łącznie trzy przesłanki: wierzyciel poniesie szkodę, szkoda ta jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiada, pomiędzy szkodą a zachowaniem dłużnika istnieje normalny związek przyczynowy.

W rozpoznawanej sprawie wykazane jedynie zostało, że zachowanie się pozwanego Banku było działaniem bezprawnym. Wbrew bowiem stanowisku pozwanego prawidłowo Sądy orzekające ustaliły, że odmowa wypłacenia powodowi sum znajdujących się na jego rachunkach bankowych nie może być traktowana jako dokonanie potrącenia. Przesłanki dopuszczalności i skuteczności potrącenia, określone w art. 498 i 499 k.c., nie zostały spełnione.

Dla powstania odpowiedzialności odszkodowawczej niezbędne jest jednak także wykazanie szkody, czyli - zgodnie z powszechnie przyjętym poglądem - uszczerbku w dobrach prawem chronionych. W niniejszej sprawie powód wykazał, że zapłacił Janowi J. kwotę 100.000.000 starych złotych tytułem zadatku, a Jan J. oświadczył, że zadatek ten uległ przepadkowi zgodnie z treścią pkt 5 zawartej umowy. Nie jest to jednak wykazanie powstania szkody. Nie zostało bowiem udowodnione, że do majątku powoda, w miejsce określonej sumy, nie weszło roszczenie o zwrot wpłaconego zadatku.

Należy zauważyć, że pkt 5 "umowy przyrzeczenia" zawartej pomiędzy Janem J. a Maciejem P. (powodem w niniejszej sprawie) brzmi następująco: "W przypadku niedotrzymania umowy sprzedający odda dwukrotną wartość zaliczki w terminie daty uzgodnionej do przeniesienia własności w formie notarialnej. W przypadku niedotrzymania umowy przez kupującego - przepadek zaliczki".

Przede wszystkim należy zauważyć, że - używając pojęcia "zaliczka" - strony w istocie miały na uwadze zadatek, o którym mowa w art. 394 k.c. Ponadto przytoczone sformułowanie postanowień umowy nie daje wystarczających podstaw do przyjęcia, że przepadek wpłaconej sumy następuje niezależnie od przyczyn, z jakich umowa nie została wykonana. Należy mieć na uwadze, że art. 394 § 3 k.c. łączy przepadek zadatku lub obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej z sytuacją, w której niewykonanie umowy nastąpiło na skutek okoliczności, za które jedna ze stron ponosi odpowiedzialność. Przepis ten ma wprawdzie charakter dyspozytywny i strony umowy mogą przyjąć na siebie ryzyko jej niewykonania, niezależnie od okoliczności, ale powinno to wynikać z brzmienia odpowiednich postanowień umowy. Jak wyżej wskazano, w rozpoznawanej sprawie odpowiednie sformułowanie umowy zawartej pomiędzy Janem J. a powodem nie są w tym względzie jednoznaczne. Dowolna byłaby więc wykładnia, zgodnie z którą przepadek zadatku następuje niezależnie od okoliczności, które spowodowały niewykonanie umowy. Ochrona interesów stron umowy wymaga, aby odejście od reguły zawartej w art. 394 § 3 k.c. wynikało z wyraźnego sformułowania postanowień tej umowy.

Powyższe okoliczności wskazują, że nie została wykazana przez powoda poniesiona przez niego szkoda. Tym samym brak jest podstawowej przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej.

Z tych względów Sąd orzekł jak w sentencji.

O kosztach orzeczono zgodnie z art. 98 k.p.c.