Postanowienie z dnia 1983-12-30 sygn. Z 167/83

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt Z 167/83

Postanowienie z dnia 30 grudnia 1983 r.

W postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 368 § 1 k.p.k. sąd pierwszej instancji może "uzupełnić" jedynie wyrok sądu pierwszej instancji. Jeżeli zatem zachodzi potrzeba uzupełnienia wyroku sądu odwoławczego, to orzeka o tym tenże sąd odwoławczy na podstawie art. 407 k.p.k., stosując odpowiednio art. 368 § 1 k.p.k.

 Przewodniczący: sędzia płk H. Kmieciak (sprawozdawca). Sędziowie: ppłk Kacperski, mjr S. Kosmal.

 Sąd Najwyższy w sprawie Tadeusza M., przeciwko któremu wyrokiem Izby Wojskowej Sądu Najwyższego z dnia 13 września 1983 r. (Rw 421/83) prawomocnie - na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 21 lipca 1983 r. o amnestii - (Dz. U. Nr 39, poz. 177) - umorzono postępowanie karne o przestępstwa określone w art. 46 ust. 1 w zb. z art. 48 ust. 3 dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym (Dz. U. Nr 29, poz. 154), po rozpoznaniu w dniu 30 grudnia 1983 r. zażalenia obrońcy na postanowienie Wojskowego Sądu Okręgowego w N. z dnia 26 października 1983 r. - SoW 37/83, mocą którego - na podstawie art. 4 ust. 3 w zw. z art. 3 ust. 3 cytowanej ustawy o amnestii - orzeczono przepadek na rzecz Skarbu Państwa samochodu marki Fiat 126 p, stanowiącego własność skazanego:

1) uchylił zaskarżone postanowienie Wojskowego Sądu Okręgowego w N.,

2) uznał wyłączną właściwość Izby Wojskowej Sądu Najwyższego do rozstrzygnięcia spornej kwestii w odrębnym postępowaniu.

 Uzasadnienie

 Wyrokiem Wojskowego Sądu Okręgowego w N. z dnia 10 marca 1983 r. Tadeusz M. uznany został za winnego tego, że będąc członkiem zawieszonego związku zawodowego nie odstąpił po wprowadzeniu stanu wojennego w dniu 12 grudnia 1981 r. od udziału w działalności tego związku, mimo jego prawnego zawieszenia, w ten sposób, że z konspiracyjnej drukarni w F. wywiózł własnym samochodem marki Fiat 126 p dużą liczbę nielegalnego wydawnictwa książkowego; przewoził tym samym własnym samochodem w celu rozpowszechniania inne nielegalne wydawnictwo, zawierające fałszywe wiadomości mogące wywołać niepokój publiczny lub rozruchy, tj. popełnienia przestępstwa określonego w art. 46 ust. 1 w zb. z art. 48 ust. 3 dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym, i za to skazany na podstawie art. 48 ust. 3 cytowanego dekretu - z zastosowaniem art. 73 § 1 i 2, art. 74 § 1 k.k. - na karę 1 roku i 10 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania na okres 5 lat, na podstawie art. 75 § 1 k.k. - na karę 100.000 zł grzywny i na podstawie art. 48 ust. 6 powołanego dekretu - na karę dodatkową przepadku wymienionego wyżej samochodu.

Wyrok ten zaskarżyli: 1) prokurator na niekorzyść oskarżonego, żądając uchylenia orzeczenia o warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności oraz 2) obrońca, który domagał się uniewinnienia oskarżonego albo co najmniej wyeliminowania z kwalifikacji prawnej czynu art. 46 ust. 1 dekretu o stanie wojennym, złagodzenia kary pozbawienia wolności i kary grzywny oraz uchylenia kary dodatkowej przepadku samochodu. Podstawę żądania uchylenia tej ostatniej kary (tj. przepadku samochodu) stanowił zarzut obrazy art. 48 ust. 6 dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym, polegającej na jego bezpodstawnym zastosowaniu, gdyż - zdaniem obrońcy - samochód użyty przez oskarżonego do przewozu nielegalnych wydawnictw nie był narzędziem (przedmiotem) służącym do popełnienia przestępstwa.

Izba Wojskowa Sądu Najwyższego wyrokiem z dnia 13 września 1983 r. - Rw 421/83 nie uwzględniła tych rewizji, ale zaskarżony wyrok sądu pierwszej instancji uchyliła i postępowanie karne przeciwko oskarżonemu umorzyła na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 21 lipca 1983 r. o amnestii. Sąd Najwyższy nie orzekł przepadku samochodu oskarżonego na podstawie art. 4 ust. 3 w zw. z art. 3 ust. 3 wspomnianej ustawy o amnestii, ale też nigdzie nie stwierdził, że samochód ten nie stanowił narzędzia, które służyło do popełnienia przestępstwa, i w związku z tym nie może ulec przepadkowi. Uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego - jak się wydaje - wskazuje na to, że sąd ten najzwyklej przeoczył potrzebę rozstrzygnięcia tej kwestii, gdyż ograniczył się do wykazania, że wina oskarżonego została prawidłowo ustalona przez sąd pierwszej instancji, a wszelkie inne wnioski podniesione w obu rewizjach - wobec wejścia w życie wspomnianej ustawy o amnestii - uznał za "bezprzedmiotowe."

W tej sytuacji powołanym na wstępie postanowieniem z dnia 26 października 1983 r. Wojskowy Sąd Okręgowy w N. na podstawie art. 4 ust. 3 w zw. z art. 3 ust. 3 cytowanej ustawy o amnestii orzekł przepadek na rzecz Skarbu Państwa samochodu oskarżonego, a w uzasadnieniu tego postanowienia stwierdził, że czyni tak dlatego, iż "samochód ten był przedmiotem służącym do popełnienia przestępstwa" i jako taki - wskutek umorzenia postępowania z mocy amnestii - obligatoryjnie podlega przepadkowi.

Na to postanowienie złożył zażalenie obrońca oskarżonego, domagając się uchylenia tego postanowienia i jednocześnie "umorzenia postępowania" w tym zakresie, twierdząc, że chodzi o wypadek rzeczy już osądzonej (obraza art. 11 pkt 7 k.p.k.), a ponadto - niezależnie od tego - wywodząc - podobnie jak we wcześniejszej rewizji - że samochód oskarżonego nie powinien być uznany za narzędzie (przedmiot) służące do popełnienia przestępstwa, gdyż nie był przystosowany do ukrycia przewożonych ulotek.

Po zapoznaniu się z wyrażonym na piśmie wnioskiem przedstawiciela Naczelnej Prokuratury Wojskowej o nieuwzględnienie zażalenia,

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Artykuły 3 ust. 3 i 4 ust. 3 ustawy z dnia 21 lipca 1983 r. o amnestii (Dz. U. Nr 39, poz. 177) nakazujące w wypadku umorzenia postępowania z mocy tej amnestii orzec przepadek narzędzi i innych przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa, a także przedmiotów pochodzących bezpośrednio lub pośrednio z przestępstwa, jak również przedmiotów, których posiadanie jest zakazane lub wymaga zezwolenia, są przepisami prawa materialnego i jako takie - co jest oczywiste - mogą być stosowane tylko wtedy, gdy istnieje ku temu upoważnienie w przepisach prawa procesowego. Tymczasem orzekając zaskarżonym postanowieniem przepadek samochodu na rzecz Skarbu Państwa, sąd pierwszej instancji nie wskazał żadnego przepisu prawa procesowego, który upoważniałby go - w opisanej sytuacji - do zastosowania art. 4 ust. 3 w zw. z art. 3 ust. 3 wspomnianej ustawy o amnestii. I nic dziwnego, gdyż wskazanie takiego przepisu prawa procesowego najzwyczajniej nie było w ogóle możliwe.

Z całą pewnością nie mógł tu przecież wchodzić w rachubę art. 11 ust. 1 wspomnianej ustawy, głoszący, że amnestię stosuje sąd właściwy do rozpoznania danej sprawy. Ze względu na fakt, że w dniu wejścia w życie ustawy o amnestii toczyło się postępowanie odwoławcze od nieprawomocnego wyroku skazującego oskarżonego, sądem właściwym do rozpoznania tej sprawy i tym samym zastosowania amnestii był tylko i wyłącznie sąd odwoławczy, a nie sąd pierwszej instancji (por. OSNKW 1975, z. 6, poz. 77). W związku z tym sąd odwoławczy, czyli w tym wypadku Sąd Najwyższy, uprawniony był też wyłącznie zarówno do umorzenia postępowania (co uczynił), jak i do orzeczenia przepadku samochodu (czego nie uczynił), gdyż - jak trafnie zauważa obrońca w zażaleniu - sąd stosujący amnestię stosuje ją w całości, a nie wycinkowo.

Przepisem, o którym mowa, nie mógł być też art. 368 § 1 k.p.k. (w zw. z art. 4 wspomnianej ustawy o amnestii), w myśl którego, jeżeli wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia m.in. co do dowodów rzeczowych, sąd orzek o tym w postanowieniu na posiedzeniu, w którym strony mają prawo wziąć udział. Co prawda - wbrew temu, co podnosi obrońca w zażaleniu, orzeczenie przepadku przedmiotu majątkowego w trybie art. 368 § 1 k.p.k. jest dopuszczalne, jeżeli przedmiot ów stanowi zarazem dowód rzeczowy (por. OSNKW 1973, z. 2-3, poz. 21); uczynić to może jedynie ten sąd, który nie orzekł o tym w swoim wyroku. Artykuł 368 § 1 k.p.k. dotyczy wyrokowania (rozdział 38 kodeksu postępowania karnego) w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji (dział VIII kodeksu postępowania karnego). Jeżeli zatem art. 268 § 1 k.p.k. wspomina o wyroku, który nie zawiera rozstrzygnięcia m.in. co do dowodów rzeczowych, oraz sądzie, który wówczas orzeka o tym w postanowieniu, to jest chyba oczywiste, ze chodzi o wyrok sądu pierwszej instancji. Inaczej mówiąc, w postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 368 § 1 k.p.k. sąd pierwszej instancji może uzupełnić jedynie wyrok sądu pierwszej instancji. Jeżeli bowiem zachodzi potrzeba uzupełnienia wyroku sądu odwoławczego - to orzeka o tym tenże sąd odwoławczy na podstawie art. 407 k.p.k., stosując odpowiednio art. 368 § 1 k.p.k. W tym wypadku zaś sąd pierwszej instancji uzupełnił wyrok sądu odwoławczego, jakim był Sąd Najwyższy. Nie ulega więc wątpliwości, że zaistniała tu sytuacja, kiedy sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu (Izba Wojskowa Sądu Najwyższego na podstawie art. 572 § 3 k.p.k. rozpoznaje również sprawy przewidziane dla sądu wyższego rzędu), a zatem zaskarżone postanowienie podlega bezwarunkowo uchyleniu w myśl art. 388 pkt 8 k.p.k.

W związku z tym stwierdzić należy, że wyłącznie właściwy do rozstrzygnięcia spornej kwestii jest w odrębnym postępowaniu Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa. Tym odrębnym postępowaniem może być albo postępowanie uzupełniające prowadzone na podstawie art. 407 k.p.k. w zw. z art. 368 § 1 k.p.k., jeżeli przyjmie się, że samochód oskarżonego był dowodem rzeczowym w sprawie (a co do tego istnieją bardzo poważne wątpliwości w świetle zarówno postanowienia o jego zabezpieczeniu, jak i faktu, iż o wykorzystaniu tego samochodu do przewozu nielegalnych wydawnictw wiadomo tylko z osobowych środków dowodowych), albo postępowanie w trybie rewizji nadzwyczajnej na niekorzyść oskarżonego (art. 462 k.p.k. i in.), jeżeli takowa przez uprawniony podmiot zostanie we właściwym terminie wniesiona.

 OSNKW 1984 r., Nr 7-8, poz. 83