Wyrok z dnia 1987-06-29 sygn. WZP 1/87

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt WZP 1/87

Wyrok z dnia 29 czerwca 1987 r.

Żołnierz, który będąc pozbawiony wolności na podstawie prawnego nakazu wydanego przez organ państwowy (np. na podstawie zastosowania względem niego tymczasowego aresztowania) uwalnia się sam z miejsca znajdującego się poza macierzystą jednostką wojskową:

1) i pozostaje poza tą jednostka przez czas powyżej 2 lub 14 dni kalendarzowych - popełnia dwa odrębne przestępstwa określone w art. 256 § 1 oraz w art. 303 § 1 albo 3 k.k.,

2) z zamiarem pozostania poza tą jednostką w celu trwałego uchylania się od służby wojskowej - popełnia jedno przestępstwo podlegające kumulatywnej kwalifikacji prawnej z art. 256 § 1 i art. 304 § 1 k.k.,

3) i w czasie samowolnego pozostawania poza swoją jednostką wojskową postanawia uchylić się trwale od służby wojskowej - popełnia dwa odrębne przestępstwa określone w art. 256 § 1 oraz w art. 304 § 1 k.k.

 Przewodniczący: gen. bryg. K. Lipiński. Sędziowie: płk S. Dziubiński, płk J. Górski, płk A. Kaszycki, płk H. Kmieciak, ppłk B. Szerszenowicz (sprawozdawca), płk E. Zawiłowski.

Zastępca Naczelnego Prokuratora Wojskowego: płk A. Suski.

 Sąd Najwyższy po rozpoznaniu skierowanego zarządzeniem Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do rozstrzygnięcia przez skład siedmiu sędziów Izby Wojskowej Sądu Najwyższego wniosku Prezesa tejże Izby z dnia 17 kwietnia 1987 r. o podjęcie uchwały wyjaśniającej kwestię prawną, wyrażającą się w pytaniu:

"Jak należy kwalifikować przestępne zachowanie się żołnierza, który będąc pozbawiony wolności na podstawie prawnego nakazu wydanego przez organ państwowy (np. na podstawie zastosowania względem niego tymczasowego aresztowania) uwalnia się sam z miejsca, znajdującego się poza macierzystą jednostką wojskową:

1) i pozostaje poza tą jednostką przez czas powyżej 2 lub 14 dni kalendarzowych,

2) z zamiarem pozostania poza tą jednostką w celu trwałego uchylenia się od służby wojskowej i w tym celu poza tą jednostką pozostaje,

3) i w czasie samowolnego pozostawania poza swą jednostką wojskową postanawia uchylić się trwale od służby wojskowej?"

na podstawie art. 13 pkt 4 oraz art. 18 ust. 1-3 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 45, poz. 141)

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

 Uzasadnienie

W wyroku Izby Wojskowej Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1984 r. - Rw 626/84 (OSNKW 1985, z. 7-8, poz. 67) wyrażony został pogląd, że "Uwolnienie się żołnierza z aresztu, w którym przebywa na podstawie wydanego przez prokuratora postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, z jednoczesnym samowolnym pozostawaniem przez niego poza macierzystą jednostką wojskową (miejscem pełnienia służby) albo pozostawaniem poza nią w celu trwałego uchylenia się od pełnienia służby wojskowej, stanowi jedno przestępstwo podlegające kumulatywnej kwalifikacji prawnej z art. 256 § 1 k.k. w zb. z art. 303 k.k. lub art. 304 k.k." Trafność przytoczonego poglądu prawnego budzi wątpliwości, zwłaszcza w odniesieniu do stwierdzenia, że opisane przestępne zachowanie się żołnierza stanowi zawsze jedno przestępstwo.

Jest to zagadnienie z zakresu kontrowersyjnej i złożonej problematyki jedności i wielości czynów oraz jedności i wielości przestępstw. Kwestia jedności czynu i wielości czynów jest różnie (zwłaszcza w doktrynie) rozwiązywana - w zależności od kryterium (aspektu) przyjętego za podstawę rozważań i ocen, np. prawnego, socjologicznego, funkcjonalnego. W praktyce najpowszechniejsze jest prawne pojmowanie jedności czynu, czego potwierdzeniem jest uchwała pełnego składu Izby Wojskowej Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1980 r. - U 2/80 (OSNKW 1981, z. 1-2, poz. 1). W uzasadnieniu tej uchwały podkreślono, że przedmiotem zainteresowania prawa karnego jest czyn zabroniony, czyli, jak to określa art. 120 § 1 k.k.: "(...) działanie lub zaniechanie o znamionach określonych w ustawie karnej (...)." Z przytoczonego sformułowania wynika, że jedność (jednostkę) czynu w rozumieniu prawa karnego należy odczytywać przede wszystkim z ustawowego opisu typu czynu zabronionego, a zwłaszcza z istoty zawartych w tym opisie znamion czasownikowych. Prowadzi to do wniosku, że realizacja ustawowych znamion, określających dany typ czynu zabronionego, stanowi tylko jeden czyn i jedno przestępstwo, chociażby realizacja ta odznaczała się wielością czynności wykonawczych, co występuje między innymi w wypadku tzw. przestępstw złożonych (np. art. 210 k.k.) lub tzw. przestępstw wieloodmianowych (np. art. 273 § 2 k.k.), gdy sprawca realizuje sukcesywnie więcej niż jedną odmianę czynu stypizowanego w ustawie karnej. Ten decydujący przy ustaleniu jedności czynu aspekt prawnokarny może w niektórych sytuacjach krzyżować się z aspektem faktyczno-ocennym, co występuje w wypadku jedności zdarzenia zwartego czasowo i miejscowo.

Udzielając odpowiedzi na przedstawioną do rozstrzygnięcia kwestię prawną, oprócz zaprezentowanych wyżej wywodów natury ogólnoteoretycznej, uwzględnić należy, że:

a) występek określony w 256 § 1 k.k. jest tzw. jednorazowym przestępstwem polegającym na działaniu i w związku z tym byt tego przestępstwa nie jest uzależniony od pozostawania sprawcy przez określony czas poza miejscem, w którym został on prawnie pozbawiony wolności, a zatem przestępstwo to jest dokonane w chwili wydostania się sprawcy spod straży, chociażby bezpośrednio po tym (np. w wyniku pościgu) został on ujęty i ponownie pozbawiony wolności;

b) przedmiotem ochrony 256 § 1 k.k. jest dobro prawne, które należy określić jako prawidłowe funkcjonowanie organów państwowych uprawnionych do wydania nakazu o pozbawieniu człowieka wolności;

c) przestępstwa określone w 303 § 1 lub 3 i w art. 304 § 1 k.k. są przestępstwami trwałymi, przy czym przestępstwo określone w art. 303 § 1 lub 3 k.k. dokonane jest dopiero wtedy, gdy samowolna nieobecność sprawcy w swojej jednostce wojskowej (wyznaczonym miejscu przebywania) trwa co najmniej 2 lub 14 dni kalendarzowych; natomiast przestępstwo określone w art. 304 § 1 k.k. dokonane jest z chwilą opuszczenia przez sprawcę swojej jednostki (wyznaczonego miejsca przebywania) z nastawieniem psychicznym trwałego uchylania się od służby wojskowej; innymi słowy - byt tego przestępstwa - podobnie jak w wypadku przestępstwa określonego w art. 258 § 1 k.k., a także przestępstwa określonego w art. 258 § 1 k.k. oraz przestępstwa określonego w art. 303 § 2 k.k. (gdy sprawca był już skazany za samowolne oddalenie lub przynajmniej w okresie ostatnich 6 miesięcy ukarany za taki czyn dyscyplinarnie aresztem) - nie jest uzależniony od pozostawania sprawcy przez określony czas poza swoją jednostką (wyznaczonym miejscem przebywania);

d) przedmiotem ochrony przepisów określających te przestępstwa jest dobro prawne określone w ustawie jako obowiązek pełnienia służby wojskowej (por. tytuł rozdziału XXXVIII kodeksu karnego).

Mając to na względzie, należy przyjąć, że:

- w sytuacji opisanej w pkt 1 pytania zachowanie sprawcy stanowi dwa odrębne czyny i dwa przestępstwa, a mianowicie przestępstwo określone w art. 256 § 1 k.k. oraz przestępstwo określone w art. 303 § 1 albo 3 k.k., gdyż naruszając w ten sposób dwa dobra prawne sprawca z chwilą opuszczenia miejsca odosobnienia realizuje wszystkie ustawowe znamiona przestępstwa określonego w art. 256 § 1 k.k., co jednak nie wyczerpuje jeszcze ustawowych znamion przestępstwa określonego w art. 303 § 1 albo 3 k.k., którego dokonanie następuje dopiero po upływie 2 lub 14 dni kalendarzowych samowolnego pobytu poza wyznaczonym miejscem przebywania, a więc w innym miejscu i czasie;

- w sytuacji opisanej w pkt 2 pytania zachowanie sprawcy stanowi jeden czyn wyczerpujący równocześnie znamiona określone w dwóch przepisach, mianowicie w art. 256 § 1 i w art. 304 § 1 k.k.; a zatem czyn ten podlega kumulatywnej kwalifikacji prawnej, uwzględniającej oba te przepisy; jedność czynu w tej sytuacji wynika z faktu, że samouwolnienie się sprawcy z miejsca pozbawienia go wolności jest zarazem - ze względu na jego psychiczne nastawienie - czynnością wykonawczą dla przestępstwa określonego w art. 304 § 1 k.k., którego dokonanie następuje w momencie samowolnego opuszczenia przez sprawcę wyznaczonego miejsca przebywania (w tym wypadku miejsca pozbawienia wolności), w celu trwałego uchylenia się od służby wojskowej; tak samo oceniać należy - jako jeden czyn - przestępne zachowanie sprawcy, który uwalniając się sam z miejsca pozbawienia wolności (wyznaczonego miejsca przebywania) wyczerpuje zarazem pozostałe ustawowe znamiona przestępstwa określonego w art. 303 § 2 k.k.;

- w sytuacji opisanej w pkt 3 pytania zachowanie sprawcy stanowi dwa odrębne czyny i dwa przestępstwa, a mianowicie przestępstwo określone w art. 256 § 1 k.k. oraz przestępstwo określone w art. 304 § 1 k.k., a to z tych powodów, które przedstawione zostały w uzasadnieniu odpowiedzi na pytanie odnoszące się do sytuacji opisanej uprzednio w pkt 1 - przy czym zamiast art. 303 § 1 lub 3 k.k. w grę wchodzi art. 304 § 1 k.k.

OSNKW 1987 r., Nr 9-10, poz. 77