Postanowienie z dnia 1991-01-24 sygn. V KZP 32/90

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V KZP 32/90

Postanowienie z dnia 24 stycznia 1991 r.

1. Hurtowa sprzedaż alkoholu prowadzona przez podmiot gospodarczy nie wyczerpuje znamion przestępstwa określonego w art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.).
2. Uchylanie się od uiszczenia należności podatkowych przez osobę dokonującą hurtowego obrotu napojami alkoholowymi może stanowić występek przewidziany w art. 94 ustawy karnej skarbowej z dnia 26 października 1971 r. (Dz. U. z 1984 r. Nr 22, poz. 264), niezależnie od tego, czy sprawca dokonał tego obrotu za zezwoleniem, czy też bez zezwolenia lub wbrew jego warunkom.

Przewodniczący: Prezes Sądu Najwyższego A. Murzynowski. Sędziowie: J. Bratoszewski, A. Deptuła, J. Grajewski (sprawozdawca), L. Kubicki, A. Michalczyk, A. Popowicz.

Prokurator w Ministerstwie Sprawiedliwości: K. Krasny.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu wniosku Prokuratora Generalnego z dnia 11 grudnia 1990 r., przekazanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego na podstawie art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z 1990 r. Nr 26, poz. 153 z późn. zm.), o wyjaśnienie następujących zagadnień prawnych:

"1. Czy hurtowa sprzedaż alkoholu prowadzona przez podmiot gospodarczy jest sprzedażą napojów alkoholowych w rozumieniu art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.)?

2. Czy dokonywanie obrotu napojami alkoholowymi bez zezwolenia i bez uiszczenia należności podatkowych może być przedmiotem występku przewidzianego w art. 94 u.k.s.?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

 Uzasadnienie

Stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w sprawie pierwszego zagadnienia prawnego znajduje uzasadnienie w następującej argumentacji:

Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.) stanowi niewątpliwie kontynuację rozwiązań prawnych zawartych w poprzednich ustawach: z dnia 27 kwietnia 1956 r. o zwalczaniu alkoholizmu (Dz. U. Nr 12, poz. 62), jak również z dnia 10 października 1959 r. o takim samym tytule (Dz. U. Nr 69, poz. 434). Zarówno instytucja, jak i preambuły wspomnianych aktów prawnych nie pozostawiają wątpliwości co do tego, że przedmiotem ich regulacji jest "prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa, jego instytucji i poszczególnych obywateli w zakresie życia i wychowania w trzeźwości, a w poszczególnych przypadkach przedmiotem ochrony, w zależności od okoliczności i charakteru złamanego zakazu, mogą być różne, bardziej konkretne dobra, jak np. zdrowie, właściwe funkcjonowanie rodziny, opieki i młodzieży" (P. Gosieniecki, J. Kalinowski: Przestępstwa z art. 43 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, NP 1985, Nr 6, s. 38).

Będący przedmiotem wykładni art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. jest w swej dyspozycji identyczny z art. 25 § 1 ustawy z dnia 10 października 1959 r., co ma takie znaczenie, że przy tożsamości przedmiotu ochrony w obu ustawach - wychowanie w trzeźwości - pozostają nadal aktualne poglądy prawne prezentowane przez orzecznictwo i doktrynę w zakresie tego przepisu.

Artykuł 43 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. zabrania sprzedaży lub podawania napojów alkoholowych w sytuacjach, kiedy są w ustawie zabronione, albo bez zezwolenia lub wbrew jego warunkom.

Ma on więc charakter ogólny i dla jego zastosowania konieczne jest ustalenie, czy w konkretnym wypadku obowiązuje określony zakaz czy ograniczenie. W odniesieniu do drugiego typu zachowań karalnych konieczne jest ustalenie braku decyzji właściwego organu, która uprawnia do sprzedaży i podawania napojów alkoholowych, lub ustalenie naruszenia określonych w tej decyzji warunków.

Co do wykładni sformułowania "w wypadkach, kiedy to jest zabronione przez ustawę", odnieść się należy zarówno do innych unormowań tej ustawy (art. 14 i 15), jak i do wydanych na podstawie upoważnienia ustawowego aktów wykonawczych niższego rzędu. Do tych ostatnich należą przykładowo:

- rozporządzenie Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług z dnia 6 maja 1983 r. w sprawie szczegółowych zasad usytuowania punktów sprzedaży napojów alkoholowych oraz trybu wydawania zezwoleń na sprzedaż tych napojów (Dz. U. Nr 25, poz. 119 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Komunikacji z dnia 7 maja 1983 r. w sprawie zasad i warunków sprzedaży i spożywania napojów alkoholowych w pociągach i samolotach komunikacji międzynarodowej oraz w międzynarodowych portach lotniczych (Dz. U. Nr 25, poz. 120);

- rozporządzenie Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 7 maja 1983 r. w sprawie zasad i warunków sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych w żegludze międzynarodowej oraz w międzynarodowych portach morskich (Dz. U. Nr 25, poz. 121).

Zarówno przepisy ustawy, jak i aktów wykonawczych wprowadzają zakazy i ograniczenia sprzedaży i podawania napojów alkoholowych:

a) ze względu na miejsce (teren szkół oraz innych zakładów i placówek oświatowo-wychowawczych, opiekuńczych i domów studenckich, teren zakładów pracy oraz miejsc zbiorowego żywienia pracowników, w miejscach i w czasie masowych zgromadzeń, na terenie obiektów wojskowych, w pociągach, samolotach, statkach morskich, portach lotniczych i morskich itp.);

b) ze względu na wiek i stan osób oraz charakter pracy (osoby niepełnoletnie, osoby, których zachowanie wskazuje, że znajdują się w stanie nietrzeźwości, członkowie załogi statków morskich itp.);

c) ze względu na określoną porę dnia (np. od godz. 6 do 13).

Z ewolucyjnego rozwoju i całokształtu obowiązującego ustawodawstwa, z intytulacji i preambuły ustawy, ze szczegółowych rozwiązań ustawy i aktów wykonawczych wynika w sposób oczywisty, że przedmiotem regulacji prawnych są wielorakie zagadnienia szczegółowe łączące się ze stworzeniem takich warunków nabywania i spożywania napojów alkoholowych, które ograniczają możliwości ich nadużywania, a w konsekwencji stanowią prawny środek w przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Są to więc sytuacje, których celem jest takie ukształtowanie warunków sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych, które zmierzają do optymalnej ochrony jednostki, stwarzając bariery faktyczne dla powstawania warunków sprzyjających alkoholizmowi.

Aspekt moralno-pedagogiczny, a nie obrót alkoholem jako zagadnienie ekonomiczne - jak słusznie podnosi Prokurator Generalny w swoim wniosku - jest przedmiotem ochrony w przepisie karnym - art. 43 ust. 1 tej ustawy. Zakaz sprzedaży w sytuacjach wymienionych w tym przepisie dotyczyć więc może tylko sprzedaży detalicznej, jednostkowej, w określonych sytuacjach oraz w stosunku do określonych osób. Te warunki zostały - jak już wskazano - ściśle określone przez ustawę oraz akty wykonawcze i dotyczą detalicznego obrotu napojami alkoholowymi. Wykładnia art. 43 ust. 1 nie może być także oderwana od treści art. 43 ust. 2, penalizującego brak nadzoru kierownika zakładu handlowego lub gastronomicznego, który dopuścił do przestępstwa określonego w ust. 1. W kontekście obu przepisów detaliczny charakter sprzedaży alkoholu nie powinien podlegać dyskusji.

Także orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące przestępstw określonych w art. 25 § 1 ustawy z dnia 10 października 1959 r. oraz tego samego występku przewidzianego w art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. potwierdza przedstawioną wykładnię. Przykładowo, w orzeczeniach: VII KZP 36/77 (OSNKW 1977, z. 12, poz. 127), V KRN 1185/85 (OSNKW 1986, z. 11-12, poz. 100) i VI KZP 26/85 (OSNKW 1986, z. 5-6, poz. 33) rozważana jest kwestia odpowiedzialności w kontekście sprzedaży detalicznej. Także w dostępnej literaturze przedmiotu brak argumentów, które podważyłyby przyjętą wykładnię.

Wreszcie zważyć trzeba, że brak penalizacji obrotu hurtowego alkoholem w ustawie z dnia 26 października 1982 r. wynika z faktu, że zgodnie z art. 9 tej ustawy dystrybucja, obrót i zbyt napojów alkoholowych prowadzone były przez wyznaczone przedsiębiorstwa państwowe, zezwolenia zaś na sprzedaż napojów alkoholowych jednostkom gospodarki nie uspołecznionej mogły dotyczyć jedynie napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia w miejscu sprzedaży, tj. w prywatnych restauracjach, barach, kawiarniach i innych placówkach gastronomicznych wymienionych w cytowanym rozporządzeniu Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług z dnia 6 maja 1983 r. Nie istniało więc w chwili uchwalenia ustawy zjawisko hurtowej sprzedaży napojów alkoholowych przez inne niż państwowe jednostki gospodarcze; stała się ona dopuszczalna dla każdego podmiotu gospodarczego dopiero w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 z późn. zm.), o której jeszcze będzie mowa.

Podkreślić należy, że najbardziej typowymi, niejako towarzyszącymi pojęciu sprzedaży hurtowej, są takie pojęcia, jak: obrót, zbyt, dostawa, magazynowanie, a nawet import, eksport czy tranzyt.

Wprawdzie art. 9 ust. 1 powołanej ustawy spośród tych pojęć wymienia niektóre z nich, a w szczególności: dystrybucję, obrót i zbyt, ale za oczywiste uznać należy, że samo tylko naruszenie monopolu "wyodrębnionego przedsiębiorstwa państwowego" czy zasad sprzedaży hurtowej, o których mowa w tym przepisie, nie może być objęte dyspozycją art. 43 ust. 1 cytowanej ustawy.

Wynika to choćby z porównania treści art. 13 tej ustawy - dotyczącej wymagań odnoszących się do dostarczania napojów alkoholowych do miejsc sprzedaży w zamkniętych naczyniach, obowiązku umieszczania w miejscach sprzedaży informacji o szkodliwości alkoholu i zakazu reklamowania sprzedaży napojów alkoholowych - z treścią jej art. 45.

W tym ostatnim przepisie naruszenie wszelkich zakazów, określonych w art. 13, a więc dotyczących głównie sprzedaży hurtowej ("dostarczenie"), potraktowano jedynie jako wykroczenie, a więc czyn nie wyczerpujący znamion przestępstwa określonego w art. 43 ust. 1.

Również zakaz wnoszenia, a więc i "dostarczania" napojów alkoholowych na teren zakładów pracy, o którym mowa w art. 16 ust. 1, nie może dotyczyć sprzedaży hurtowej, podobnie jak nie mogły jej - z natury rzeczy - dotyczyć ograniczenia co do czasu i miejsca transportowania czy magazynowania napojów alkoholowych, przeznaczonych do hurtowej sprzedaży.

Także stosunkowo niskie zagrożenie ustawowe występku określonego w art. 43 ust. 1 omawianej ustawy świadczy o tym, że przedmiotem tego przestępstwa jest jedynie detaliczna sprzedaż lub podawanie napojów alkoholowych. Trudno bowiem o argumenty dla uzasadnienia poglądu, że zamiarem ustawodawcy było identyczne sankcjonowanie zarówno sprzedaży lub podawania do spożycia nieznacznej ilości alkoholu, jak i działalności hurtowej o znacznych lub wielkich rozmiarach (obrót tysiącami litrów napojów alkoholowych). Hurtowe dostawy alkoholu mogły być przecież przeznaczone nie tylko do konsumpcji, ale i do celów produkcyjnych, a nawet sanitarnych.

Kwestia, czy w związku ze zmianami stanu prawnego w zakresie przełamania monopolu państwowego w obrocie napojami alkoholowymi ujawniły się zjawiska, które ze względu na swą szkodliwość powinny podlegać penalizacji, i czy do takich zjawisk można zaliczyć także hurtową sprzedaż napojów alkoholowych przez podmioty gospodarcze wbrew zakazom wynikającym z obowiązującego ustawodawstwa - nie należy do Sądu Najwyższego i uzależniona jest wyłącznie od woli ustawodawcy.

Natomiast rozszerzająca wykładnia art. 43 ust. 1 przez włączenie karalności hurtowej sprzedaży napojów alkoholowych tylko dlatego, że ich detaliczna sprzedaż wbrew zakazom lub zezwoleniu jest przestępstwem, sprzeciwiałaby się zasadzie określoności przestępstwa i uzasadniałaby zarzut stosowania niedopuszczalnej analogii w prawie karnym materialnym.

Wykładnia językowa nie może ograniczać się jedynie do wyjaśnienia pojęcia "sprzedaje", lecz zakres tego określenia musi być oceniany w kontekście całości art. 43 ust. 1.

Jest oczywiste, że "sprzedaż" rozumiana być może jedynie w znaczeniu, jaki nadaje mu art. 535 § 1 k.c. Słowo "podaje" oznacza przybliżać coś, umożliwiając wzięcie, wręczyć ("Słownik Języka Polskiego", Warszawa 1981, t. III, s. 300). W kontekście omawianego przepisu podawanie napojów alkoholowych polega na takim wręczaniu, przekazywaniu lub serwowaniu, które wskazuje na cel bezpośredniej konsumpcji (por. P. Gosieniecki, J. Kalinowski: op. cit., s. 38). Brak argumentów, by jedynie "podawanie" napojów alkoholowych traktować w aspekcie bezpośredniej, detalicznej konsumpcji, wyraz zaś "sprzedaje" odnosić zarówno do sprzedaży detalicznej, jak i hurtowej.

Uwzględniając wszystkie wyżej przytoczone okoliczności, należało rozstrzygnąć przedstawione przez Prokuratora Generalnego zagadnienie prawne w następujący sposób:

Hurtowa sprzedaż alkoholu prowadzona przez podmiot gospodarczy nie wyczerpuje znamion przestępstwa określonego w art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z późn. zm.).

Taka wykładnia jednak nie oznacza, by podmiot gospodarczy, zajmujący się hurtowym obrotem napojów alkoholowych, był w ogóle wyłączony z odpowiedzialności za naruszenie norm karnych przewidzianych w ustawie z dnia 26 października 1982 r.

Jeżeli np. podmiot gospodarczy pod szyldem obrotu hurtowego prowadzi sprzedaż detaliczną alkoholi (tzw. sprzedaż z samochodu, sprzedaż detaliczna po cenach hurtowych itp.) wbrew obowiązującym zakazom czy ograniczeniom czy bez zezwolenia, to narusza normę art. 43 ust. 1 powołanej ustawy. Podobnie dostarczający alkohol osobie trudniącej się nielegalną sprzedażą detaliczną może podlegać odpowiedzialności karnej jako pomocnik do przestępstwa przewidzianego w art. 43 ust. 1.

W praktyce trudności sprawiać może zakres pojęcia "sprzedaż hurtowa", ponieważ - mimo posługiwania się nim (np. w art. 18 ustawy z dnia 18 listopada 1948 r. o produkcji win, moszczów winnych i miodów pitnych oraz o obrocie tymi produktami - Dz. U. Nr 38, poz. 462) - w obowiązującym ustawodawstwie brak definicji ustawowej tego określenia. Wydaje się, że pomocne w odróżnieniu sprzedaży hurtowej od detalicznej mogą być m.in. takie kryteria, jak: obrót taką ilością danego towaru, która w sposób oczywisty przekracza rozmiary zwyczajowo przyjęte dla detalicznego handlu danym towarem, zbywanie towarów takim jednostkom handlowym, które zajmują się bezpośrednią, detaliczną sprzedażą danego towaru konsumentowi, a przede wszystkim brak bezpośredniego kontaktu sprzedawcy hurtowego z konsumentem danego towaru.

W związku z problematyką dotyczącą kwestii odpowiedzialności karnej skarbowej przewidzianej w art. 94 u.k.s. zważyć należy, co następuje:

Zgodnie z art. 1 oraz 4 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 z późn. zm.) działalność gospodarczą, przez którą rozumie się działalność wytwórczą, budowlaną, handlową i usługową, jest każdemu dozwolona na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa.

Podmiot gospodarczy (a jest nim każda osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej) może w ramach prowadzonej działalności gospodarczej dokonywać czynności i działań, które nie są przez prawo zabronione.

Z tych postanowień ustawy wynika, że w obowiązującym ustawodawstwie zasadą podstawową przy podejmowaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej jest zasada wolności gospodarczej ograniczona jedynie przez przepisy obowiązującego prawa.

Wynika z tego, że działalność gospodarcza zakazana przepisami prawa nie może być podjęta i prowadzona przez podmiot gospodarczy. Także podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej, przy jednoczesnym niespełnieniu szczególnych warunków prawem przewidzianych, jest niedozowolone (argument z art. 3 powołanej ustawy).

Obok przedstawionej zasady wolności gospodarczej, ustawa o działalności gospodarczej przyjmuje zasadę równości wszystkich podmiotów gospodarczych zarówno w sferze prawa prywatnego, jak i publicznego. Zasadę tę wyraża art. 7 ustawy, według którego podmioty gospodarcze, niezależnie od typu własności, podlegają na jednakowych zasadach obciążeniom publicznoprawnym oraz korzystają z kredytów bankowych i zaopatrzenia w środki produkcji.

Działalność gospodarcza (jej podjęcie) wymaga albo zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej, albo zarejestrowania w rejestrze sądowym (art. 8 ustawy). Do ewidencji działalności gospodarczej zobowiązane są osoby fizyczne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, natomiast osoby prawne działalność gospodarczą rejestrują w sądzie.

Ustawa ta w art. 9 i 10 wymienia taksatywnie wypadki, w których zgłoszenie do ewidencji działalności gospodarczej nie jest wymagane. Nie wymaga zgłoszenia do ewidencji m.in. uboczne zajęcie zarobkowe osoby fizycznej takie, jak:

a) wytwarzanie przedmiotów użytku osobistego, domowego i gospodarskiego oraz rękodzieła ludowego i artystycznego,

b) naprawy i konserwacje przedmiotów użytku osobistego, domowego i gospodarskiego oraz mieszkań, a także wykonywanie innych usług z użyciem materiałów i narzędzi własnych lub powierzonych,

c) czynności handlowe polegające na sprzedaży produktów rolnych nie przetworzonych i takich samych produktów ogrodniczych, sadowniczych i budowlanych,

d) działalność gospodarcza, która wymaga uzyskania koncesji.

W świetle orzecznictwa sądowego zgłoszenie działalności gospodarczej do ewidencji nie wymaga decyzji administracyjnej, lecz jedynie - zarejestrowania. Jest to tylko i wyłącznie zawiadomienie właściwego organu o skorzystaniu z prawa do podjęcia działalności gospodarczej. Natomiast niezgłoszenie do ewidencji podjęcia działalności gospodarczej jest wykroczeniem określonym w art. 60¹ k.w. (por. wyrok Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 29 marca 1990 r. - V Kr 69/90, OSP 1990, nr 10, poz. 348).

W wypadkach taksatywnie wymienionych w art. 11 ust. 1 ustawy wymagana jest koncesja dla podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 11 ust. 1 pkt 9 ustawy m.in. uzyskania koncesji wymaga podjęcie działalności gospodarczej w zakresie obrotu z zagranicą towarami i usługami określanymi w drodze rozporządzenia Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą. Aktualnie obowiązującym rozporządzeniem w tym zakresie jest rozporządzenie tego Ministra z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie wykazu towarów i usług, którymi obrót z zagranicą wymaga koncesji (Dz. U. Nr 72, poz. 432).

W art. 11 ust. 1 pkt 5 ustawy wymieniono wymaganie uzyskania koncesji przy wyrobie, oczyszczaniu i odwadnianiu spirytusu oraz wydzielaniu spirytusu z innego wytworu, a także wyrobu wódek. Natomiast art. 11 ust. 1 ustawy nie zawiera warunku koncesji w odniesieniu do obrotu napojami alkoholowymi.

Przeciwnie - właśnie na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 11 ust. 1 pkt 1 tej ustawy wydane zostało rozporządzenie Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą z dnia 30 grudnia 1988 r. w sprawie wykazu towarów, którymi obrót z zagranicą wymaga koncesji (Dz. U. Nr 44, poz. 355), z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 1989 r. (identyczną z datą wejścia w życie ustawy o działalności gospodarczej), którym zwolniono z obowiązku uzyskania koncesji na import spirytusu i wyrobów spirytusowych. Wynika z tego, że obrót napojami alkoholowymi wymaga jedynie zarejestrowania w ewidencji gospodarczej, jeżeli podejmowany i prowadzony jest przez osobę fizyczną lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej. Zakaz podejmowania i prowadzenia obrotu napojami alkoholowymi musiałby wynikać z wyraźnego zakazu ustawowego.

Także ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie zawiera wyraźnego zakazu obrotu napojami alkoholowymi. Problematyka ta została omówiona wyżej w pkt I.

W związku z wejściem w życie ustawy o działalności gospodarczej zniesiony został z dniem 1 stycznia 1989 r. państwowy monopol w zakresie obrotu hurtowego napojami alkoholowymi, co wynika z całokształtu uregulowań tej ustawy, a w szczególności z zasady wolności gospodarczej i równości podmiotów gospodarczych oraz braku wymagania koncesji zarówno w obrocie wewnętrznym, jak i w imporcie.

Ten stan prawny nie uzasadnia supozycji, że nieobjęcie takiej działalności wykazem oznacza, iż uzyskanie koncesji na jej prowadzenie przez inne niż państwowe podmioty gospodarcze i samo jej prowadzenie w ogóle jest niedopuszczalne. Taki zakaz, jak już wykazano, musiałby wynikać z wyraźnej regulacji ustawowej.

Regulacja prawna zawarta w ustawie z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej pozwala także na przyjęcie poglądu, że zniesienie monopolu państwowego nastąpiło dopiero z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 19 lipca 1990 r. o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 73, poz. 431), która znowelizowała art. 9 ustawy z dnia 26 października 1982 r.

Ten ostatni pogląd mógłby być trafny jedynie wówczas, gdyby ustawa o działalności gospodarczej uznała za wyjątek od ustanowionych przez siebie zasad monopol państwowy w zakresie hurtowego obrotu napojami alkoholowymi do czasu odrębnej regulacji w tym zakresie. Takiej normy jednak ustawa o działalności gospodarczej nie zawiera. Natomiast ustawa z dnia 19 lipca 1990 r., potwierdzając przełamanie monopolu państwowego w zakresie obrotu hurtowego napojami alkoholowymi, wprowadziła ograniczenia w zakresie swobody podejmowania działalności gospodarczej, polegającej na obrocie hurtowym napojami alkoholowymi w kraju, w stosunku do tych podmiotów gospodarczych, które uzyskują zezwolenie Ministra Rynku Wewnętrznego.

Na marginesie wspomnieć należy o opracowanej przez Najwyższą Izbę Kontroli informacji o wynikach kontroli importu alkoholu w 1989 r. i w pierwszym półroczu 1990 r. (nr ew. 72/56 A/90). Wynika z niej, że w stosunku do osób prawnych nie będących jednostkami gospodarki uspołecznionej, importujących alkohole do sprzedaży w kraju za waluty obce, stosowano w tym czasie zwolnienie od płacenia 70% podatku obrotowego - zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1989 r.; Ministerstwo Współpracy Gospodarczej z Zagranicą zwolniło ten import również z opłat celnych, a ze zezwoleń od płacenia podatku korzystały również osoby fizyczne, które przywieziony w znacznych ilościach alkohol wprowadzały do obrotu w kraju. Co więcej - nawet Państwowe Przedsiębiorstwo Hurtu Spożywczego kupowało od tych importerów duże ilości napojów alkoholowych ze względu na znacznie niższą cenę od cen alkoholi krajowych. Hurtowym importem alkoholu zajmowało się kilkaset podmiotów gospodarczych z terenu całego kraju; nie można więc mówić o jakimś odosobnionym zjawisku na małą skalę. Wprawdzie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 marca 1990 r. w sprawie ustanowienia w 1990 r. czasowego ograniczenia przywozu niektórych towarów (Dz. U. Nr 19, poz. 114) zatrzymało import spirytusu i jego wyrobów, lecz zakaz ten nie dotyczył m.in. ginu i jałowcówki. Tę możliwość wykorzystali prywatni importerzy, którzy rozpoczęli masowe przywozy wódek jałowcowych.

W związku z takimi ustaleniami Najwyższej Izby Kontroli nie ulega wątpliwości, że w ocenie Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Współpracy Gospodarczej z Zagranicą oraz urzędów celnych, a pośrednio także w świetle cytowanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 marca 1990 r. - hurtowy obrót napojami alkoholowymi był działalnością gospodarczą dozwoloną i podlegał przepisom o podatku obrotowym. Jeżeliby miało być odwrotnie - to urzędy celne powinny były na granicy państwowej zająć (zarekwirować) przywożony alkohol, a władze finansowe nie mogłyby w ogóle wydawać decyzji o zwolnieniach czy ulgach podatkowych. Jednocześnie zarówno urzędy celne, jak i wspomniane ministerstwa powinny były - zgodnie z art. 256 § 2 k.p.k. - dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa niezwłocznie zawiadomić o tym organy ścigania.

Hurtowy obrót alkoholem podjęty przez podmiot gospodarczy, który nie dokonał obowiązku rejestracji w ewidencji działalności gospodarczej, nie wywołuje skutków w zakresie ważności (lub nieważności) wiążącej się z tym czynności prawnej.

Działalność ta bowiem jest prawnie dozwolona i nie ma zastosowania art. 58 § 1 k.c. Tym samym należy przyjąć, że hurtowy obrót alkoholem, niezależnie od tego, czy dokonywany jest przed, czy po zarejestrowaniu działalności gospodarczej, podlega opodatkowaniu zgodnie z ustawą z dnia 16 grudnia 1972 r. o podatku obrotowym (Dz. U. z 1983 r. Nr 43, poz. 192 z późn. zm.).

Podobnie działalność gospodarcza polegająca na hurtowym obrocie napojami alkoholowymi w kraju do dnia 29 listopada 1990 r. (data wejścia w życie ustawy z dnia 19 lipca 1990 r.), która nie wymagała koncesji, jak i ta sama działalność wykonywana bez koncesji, podlega po wejściu w życie ustawy z dnia 19 lipca 1990 r. opodatkowaniu zgodnie z przepisami o podatku obrotowym. Obrót hurtowy alkoholem bowiem jest obrotem handlowym dozwolonym przez ustawę o działalności gospodarczej.

Tak więc każdy ma prawo handlować zgodnie z prawem, które jedynie przewiduje w odpowiednich przepisach szczegółowych konsekwencje prawne niedopełnienia wymagań związanych z danym rodzajem działalności handlowej. Do takich szczegółowych uregulowań należy niewątpliwie obowiązek podatkowy. Naruszenie konkretnych zakazów lub nakazów w tej mierze rodzić może odpowiedzialność karną, jeżeli ustawa tak stanowi.

Trafne są wątpliwości podnoszone we wniosku Prokuratora Generalnego co do aktualności - w świetle obowiązującego stanu prawnego - poglądu prawnego zawartego w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 1987 r. - VI KZP 22/86 (OSNKW 1987, z. 7-8, poz. 60). Wątpliwości te są zasadne na tle tych zagadnień, które odnoszą się do naruszenia zakazu hurtowego obrotu alkoholem przez podmioty do tego nieuprawnione, nie zaś w tej części, która odnosi się do pozostałych zakazów wynikających z art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. Pogląd prawny Sądu Najwyższego bowiem był oparty na założeniu monopolu państwowego w zakresie obrotu napojami alkoholowymi (pierwotne brzmienie art. 9 tej ustawy) oraz na przyjęciu w związku z tym tezy, że działalność polegająca na handlu alkoholem prowadzona wbrew czy w sposób niezgodny z przepisami, "aczkolwiek nie traci charakteru czynności prawnej - jako sprzecznej z ustawą - jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.)". Wyprowadzone z takich założeń wnioski o nieodpowiedzialności sprawcy na podstawie przepisów ustawy karnej skarbowej oraz konieczność stosowania art. 412 k.c. (przepadek na rzecz Skarbu Państwa dochodów uzyskanych z tego rodzaju działalności) nie znajdują zastosowania do problematyki hurtowego obrotu napojami alkoholowymi w świetle obecnych uregulowań prawnych i wynikających z nich zapatrywań.

Wspomniano już, że niedopełnienie prawnie określonych wymagań związanych z danym rodzajem działalności gospodarczej może rodzić odpowiedzialność karną, jeżeli przepis szczególny tak stanowi. Działalność gospodarcza, polegająca na hurtowym obrocie artykułami alkoholowymi, podlega - jak każdy obrót hurtowy - opodatkowaniu. Nie ma bowiem normy prawnej, która stanowiłaby inaczej. Unikanie opodatkowania w warunkach określonych w art. 94 ustawy karnej skarbowej z dnia 26 października 1971 r. (Dz. U. z 1984 r. Nr 22, poz. 103 z późn. zm.) jest przestępstwem w zakresie zobowiązań podatkowych i rodzić może konsekwencje karne wynikające z tego przepisu.

Uwzględniając wszystkie te argumenty, należy rozstrzygnąć przedstawione przez Prokuratora Generalnego zagadnienie prawne w następujący sposób: uchylanie się od uiszczenia należności podatkowych przez osobę dokonującą hurtowego obrotu napojami alkoholowymi może stanowić występek określony w art. 94 ustawy karnej skarbowej z dnia 26 października 1971 r., niezależnie od tego, czy sprawca dokonał tego obrotu za zezwoleniem, czy też bez zezwolenia lub wbrew jego warunkom.

 OSNKW 1991 r., Nr 7-9, poz. 32