Uchwała z dnia 1993-08-19 sygn. I KZP 20/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 20/93

Uchwała z dnia 19 sierpnia 1993 r.

W wypadku, gdy postępowanie karne o czyn stanowiący przestępstwo zostało poprzednio prawomocnie warunkowo umorzone, a następnie toczy się postępowanie o orzeczenie środka zabezpieczającego, sąd nie może orzec na podstawie art. 104 k.k. przewidzianego w art. 48 k.k. przepadku, jeżeli czyn ten w czasie orzekania o tym środku zabezpieczającym - w wyniku zmiany ustawy karnej - nie jest już przestępstwem, lecz stanowi wykroczenie.

Przewodniczący: sędzia J. Bratoszewski (sprawozdawca).

Sędziowie: H. Kwaśny, E. Strużyna.

Prokurator Prokuratury Apelacyjnej: W. Grzeszczyk.

Sąd Najwyższy w sprawie Traiana H., po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 390 § 1 k.p.k., przez Sąd Wojewódzki w Jeleniej Górze, postanowieniem z dnia 5 czerwca 1993 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni:

"Czy w sytuacji, gdy czyn sprawcy, wobec którego warunkowo umorzono postępowanie, w chwili orzekania przepadku rzeczy tytułem środka zabezpieczającego jest wykroczeniem, dopuszczalne jest orzeczenie owego środka zabezpieczającego?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Przedstawione w pytaniu prawnym Sądu Wojewódzkiego wątpliwości zrodziły się na tle następującego stanu faktycznego.

Prokurator Rejonowy w J., postanowieniem z dnia 14 listopada 1990 r., warunkowo umorzył postępowanie wobec czterech osób podejrzanych o to, że w dniu 24 sierpnia 1990 r. w J., nie mając wymaganego zwolnienia prowadziły handel alkoholem w postaci (odpowiednio) od 30 do 50 butelek wódki, co stanowiło przestępstwo przewidziane w art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230). Po uprawomocnieniu się tych postanowień prokurator wystąpił w dniu 23 września 1991 r. do Sądu Rejonowego w J. z wnioskiem o orzeczenie przepadku dowodów rzeczowych w postaci zakwestionowanych butelek wódki, Sąd ten zaś, postanowieniem z dnia 23 marca 1993 r., odmówił orzeczenia przepadku, wychodząc z założenia, że to niedopuszczalne, albowiem obecnie, w chwili orzekania w przedmiocie dowodów rzeczowych, czyny oskarżonych nie stanowią już przestępstw lecz wykroczenia.

W wyniku złożonego przez prokuratora zażalenia na to postanowienie (dopuszczalnego na podstawie art. 409 k.p.k.), sprawa została przekazana do rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu w J., który wystąpił do Sądu Najwyższego, na podstawie art. 390 § 1 k.p.k., z przedstawionym na wstępie pytaniem prawnym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Podstawę prawną do orzekania o przewidzianym w art. 48 k.k. przepadku tytułem środka zabezpieczającego - mimo uprzedniego prawomocnego warunkowego umorzenia postępowania - może stanowić art. 104 k.k. Przepis art. 48 k.k. dotyczy przestępstw, a przez "czyn zabroniony", o którym mowa w art. 104 k.k., należy również rozumieć czyn, który stanowi (stanowiłby) przestępstwo, a nie wykroczenie, co wynika zarówno z treści art. 120 § 1 k.k., jak i z porównania go z treścią art. 47 § 1 k.w., w którym także jest mowa o czynie zabronionym, ale stanowiącym w tym wypadku wykroczenie. Konsekwencją tych stwierdzeń jest wniosek, że orzeczenie przepadku rzeczy na podstawie art. 49 k.k. tytułem środka zabezpieczającego byłoby dopuszczalne na podstawie art. 104 k.k. tylko wówczas, gdyby czyn, co do którego w danym wypadku warunkowo umorzono postępowanie, był przestępstwem, a nie wykroczeniem. W kodeksie wykroczeń brak jest bowiem odpowiednika przepisu art. 104 k.k. w odniesieniu do wykroczeń.

Bezsporne jest - w sytuacji zaistniałej w niniejszej sprawie - że czyny oskarżonych, co do których postępowanie karne zostało warunkowo umorzone, były - w chwili podejmowania przez prokuratora postanowień w tym przedmiocie - przestępstwami określonymi w art. 43 § 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230), w chwili zaś podejmowania postanowienia przez sąd w przedmiocie środka zabezpieczającego przestały być - w wyniku zmian stanu prawnego dokonanych ustawą z dnia 14 września 1991 r. o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 94, poz. 419) - przestępstwami, stając się wykroczeniami. W tej sytuacji kluczowym zagadnieniem dla rozstrzygnięcia przedstawionego pytania prawnego stało się to, czy do orzekania w przedmiocie środków zabezpieczających - i to po uprzednim warunkowym umorzeniu postępowania - ma zastosowanie art. 2 § 1 k.k.

Rozstrzygając ten problem Sąd Najwyższy stwierdza, że na pytanie to należy odpowiedzieć twierdząco. Świadczy o tym nie tylko wykładnia gramatyczna treści art. 2 § 1 k.k., który przecież nie ogranicza się tylko do orzekania w przedmiocie kary, ale i wykładnia historyczna. O ile bowiem w kodeksie karnym z 1932 r. istniał odrębny przepis art. 2 § 4, nakazujący stosować środki zabezpieczające według przepisów nowej ustawy, a w art. 2 § 1 tegoż kodeksu użyto określenia: "w czasie wyrokowania", o tyle w obecnie obowiązującym kodeksie karnym nie ma odpowiednika art. 2 § 4 k.k. z 1932 r., w art. 2 § 1 k.k. zaś użyto określenia: "w czasie orzekania", które jest określeniem szerszym, mogącym odnosić się do różnych faz postępowania karnego, a nie tylko do fazy jurysdykcyjnej, tj. do "wyrokowania". W taki też sposób przepis ten jest interpretowany zarówno w doktrynie jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Szewczyk, A. Zoll: Komentarz do kodeksu karnego, Część ogólna, Warszawa 1990, s. 20; uchwała SN z dnia 11 maja 1983 r., OSNKW 1983, z. 6, poz. 39).

Z rozważań tych wynika, że art. 2 § 1 k.k. ma zastosowanie również do orzekania w przedmiocie środka zabezpieczającego na podstawie art. 104 k.k., które miałoby nastąpić nie jednocześnie z orzeczeniem o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz w oddzielnym postępowaniu, toczącym się już po uprzednim prawomocnym jego umorzeniu.

W wypadku więc, gdy w trakcie tego odrębnego postępowania, czyn mogący uzasadniać orzeczenie środka zabezpieczającego w postaci przepadku rzeczy, nie jest już przestępstwem, możliwość wydania takiego orzeczenia odpada. Podczas orzekania w przedmiocie środka zabezpieczającego sąd - zgodnie z art. 2 § 1 k.k. - stosuje bowiem ustawę nową (chyba, że poprzednio obowiązująca byłaby względniejsza dla sprawcy). Charakter prawny środka zabezpieczającego wskazuje na to, że podstawowym warunkiem zastosowania tego środka jest stwierdzenie albo faktu popełnienia przestępstwa, albo czynu zabronionego, który nie stanowi przestępstwa, ze względu na brak w nim znamion strony podmiotowej (por. K. Zgryzek: Postępowanie w przedmiocie zastosowania środków zabezpieczających w polskim prawie karnym, Katowice, 1989, s. 134). Nie ma natomiast podstaw do stosowania tego środka, gdy czyn w chwili orzekania o tym środku nie jest już przestępstwem, lecz wykroczeniem, gdyż kodeks wykroczeń możliwości takiej nie przewiduje. Nie ma przy tym znaczenia okoliczność, że cytowaną już ustawą z dnia 14 września 1991 r. (Dz. U. Nr 94, poz. 419) dodano do art. 43 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi paragraf 5, pozwalający na orzeczenie przepadku napoju alkoholowego, stanowiącego przedmiot wykroczenia, gdyż przepis ten mógłby mieć zastosowanie tylko wtedy, gdyby toczyło się jeszcze postępowanie główne, a nie postępowanie dotyczące orzeczenia środka zabezpieczającego na podstawie art. 104 k.k. Gdyby przyjąć odmienny punkt widzenia, to w wypadku, gdyby w chwili orzekania o środku zabezpieczającym obowiązywała już ustawa nowa, względniejsza dla sprawcy, musiałaby ona konsekwentnie znaleźć pełne zastosowanie, a więc także w odniesieniu do tej części uprzednio wydanego orzeczenia, które stało się już prawomocne. W konkretnym wypadku oznaczałoby to konieczność potraktowania czynu jako wykroczenia ze wszystkimi tego konsekwencjami (łącznie z przedawnieniem karalności). To z kolei oznaczałoby możliwość wzruszania prawomocnych orzeczeń w nie przewidzianym przecież do tego trybie, przy sposobności orzekania o środku zabezpieczającym, w odrębnej już fazie postępowania; przez "uzupełnienie" treści pierwotnie wydanego orzeczenia.

Co do tego zaś, że art. 2 § 1 k.k. nie może mieć zastosowania do orzeczeń prawomocnych (choć może mieć zastosowanie do wydawanych odrębnie orzeczeń w postępowaniu wykonawczym, np. w kwestii warunkowego zwolnienia, określenia kary zastępczej itp.) Sąd Najwyższy wypowiedział się już niejednokrotnie (por. np. uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 7 sierpnia 1982 r., OSNKW 1983, z. 1-2, poz. 1; uchwała z dnia 28 października 1983 r., OSNKW 1984, z. 3-4, poz. 23; uchwała z dnia 27 września 1985 r., OSNKW 1986, z. 3-4, poz. 19). Ponadto przy podejmowaniu decyzji w przedmiocie środka zabezpieczającego podstawę prawną, uzasadniającą w ogóle możliwość orzekania o nim - mimo umorzenia postępowania - stanowi nie tyle przepis art. 48 k.k., czy jakikolwiek inny przepis prawa materialnego, lecz przede wszystkim właśnie art. 104 k.k. (w powiązaniu od strony procesowej z art. 282 § 1 k.p.k.). Gdyby przepisu tego nie było, to podstawy do orzeczenia środka zabezpieczającego już po prawomocnym zakończeniu postępowania "głównego" nie mógłby - oczywiście - stanowić przepis art. 48 k.k., czy jakikolwiek inny przepis prawa materialnego (np. art. 17 ustawy karnej skarbowej). Jak to już jednak wykazano uprzednio, przepis ten - podobnie jak pozostający z nim w związku art. 282 § 1 k.p.k. - dotyczy wyłącznie przestępstw, a nie wykroczeń, co do których brak jest analogicznej regulacji prawnej, wobec czego nie może on mieć w rozpatrywanym wypadku zastosowania.

OSNKW 1993 r., Nr 9-10, poz. 55