Uchwała z dnia 1994-03-30 sygn. I PZP 40/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PZP 40/93

Uchwała z dnia 30 marca 1994 r.

Przewodniczący: sędzia SN T. Flemming-Kulesza (sprawozdawca).

Sędziowie SN: A. Filcek, SA: K. Jaśkowski.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora W. Bryndy, w sprawie z powództwa Stanisława N. przeciwko Państwowej Inspekcji Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych - Okręgowa Delegatura w Ł. o przywrócenie do pracy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi, postanowieniem z dnia 1 września 1993 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w świetle przepisów art. 56 zd. 1 k.p. oraz art. 32 ustawy z dnia 13 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234) dopuszczalnym jest zasądzenie odszkodowania w miejsce roszczenia o przywrócenie do pracy zgłoszonego przez członka komisji zakładowej organizacji związkowej, z którym rozwiązano stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika z naruszeniem przepisu art. 32 ustawy z dnia 13 maja 1991 r. o związkach zawodowych?"

podjął następującą uchwałę:

Na podstawie art. 477¹ § 2 k.p.c. sąd może uwzględnić roszczenie o odszkodowanie zamiast roszczenia o przywrócenie do pracy (art. 56 k.p.) zgłoszonego przez pracownika objętego ochroną przed rozwiązaniem stosunku pracy z art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55 poz. 234 ze zm.), wówczas, gdy roszczenie to okaże się nieuzasadnione ze względu na jego sprzeczność ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa.

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi przedstawił zagadnienie prawne, które powstało na tle następującego stanu faktycznego:

Powód Stanisław N. został zatrudniony w Państwowej Inspekcji Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych od dnia 1 czerwca 1990 r. na stanowisku inspektora w wyniku orzeczenia Społecznej Komisji Pojednawczej z dnia 23 maja 1990 r. Od dnia 6 października 1990 r. pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność", która to komisja zakończyła działalność dnia 20 lutego 1992 r. z powodu zmniejszenia liczby członków (poniżej 10 osób).

Od dnia 13 kwietnia 1992 r. powód jest członkiem Międzyzakładowej Komisji NSZZ "Solidarność" - W.E. przy Zarządzie Regionu.

Dnia 5 czerwca 1992 r. zakład pracy wystąpił do tej Komisji oraz zarządu Regionu o wyrażenie zgody na rozwiązanie z powodem stosunku pracy bez wypowiedzenia.

Dnia 15 czerwca 1992 r. wręczono powodowi pismo zawierające oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 k.p. Pismo Zarządu Regionu odmawiające zgody na rozwiązanie stosunku pracy z powodem nadeszło do zakładu pracy tego samego dnia, lecz później.

Przyczyną rozwiązania stosunku pracy z powodem było m.in. zatajenie przez niego rzeczywistego sposobu rozwiązania stosunku pracy z poprzednim pracodawcą i złożenie w tym przedmiocie fałszywego oświadczenia, w wyniku czego powód pobrał nienależne wynagrodzenie za urlop, zasiłek chorobowy i tzw. trzynastą pensję.

Sąd Rejonowy oddalił powództwo Stanisława N. przeciwko Państwowej Inspekcji Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych - Okręgowa Delegatura w Ł. o przywrócenie do pracy, wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy i zasądzenie kwoty 796 200 zł z tytułu tzw. trzynastej pensji za II półrocze 1991 r. Sąd ten powołał się na art. 8 k.p.

Sąd Wojewódzki, rozpoznający sprawę na skutek rewizji powoda, powziął wątpliwość sformułowaną w przedstawionym pytaniu. Zdaniem tego sądu, za twierdzącą odpowiedzią przemawia "wyjątkowe sformalizowanie oraz drastyczność przyczyn uzasadniających w myśl kodeksu pracy decyzję zakładu o rozwiązaniu umowy o pracę w tym trybie" oraz względy na zasadę równości pracowników wobec prawa i społeczne oddziaływanie prawa, a także wykładnia przepisu art. 56 k.p., uwzględniająca poważniejszą normę art. 45 § 2 i 3 k.p. Za odpowiedzią przeczącą przemawia natomiast okoliczność utraty zatrudnienia przez pracownika szczególnie chronionego w myśl art. 32 ustawy o związkach zawodowych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozważenie przedstawionego zagadnienia należy rozpocząć od poczynienia na wstępie założeń co do tego, że pracownik ze swej winy dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, że jest objęty ochroną z art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234), a zakład pracy nie uzyskał zgody na rozwiązanie stosunku pracy. Okoliczności te są przedmiotem zarzutów zgłoszonych przez strony w postępowaniu rewizyjnym i rzeczą Sądu Wojewódzkiego - nie zaś Sądu Najwyższego - będzie ustosunkowanie się do nich.

Przedstawione zagadnienie prawne odnosi się do roszczeń zgłaszanych przez pracownika na podstawie art. 56 k.p., przy czym pracownik dokonał wyboru jednego z dwóch alternatywnie służących mu roszczeń, tzn. domaga się przywrócenia do pracy.

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejsze zagadnienie podziela wyrażone poprzednio w judykaturze poglądy co do tego, że nie jest dopuszczalne oddalenie w całości, na podstawie art. 62 k.p. lub art. 8 k.p., powództwa o przywrócenie do pracy pracownika szczególnie chronionego przed rozwiązaniem stosunku pracy, jeżeli zakład pracy nie uzyskał zgody na to rozwiązanie (por. wyrok SN z dnia 12 lutego 1993 r. I PRN 2/93 - nie publ. i uchwałę SN z dnia 11 maja 1993 r. I PZP 8/93 - nie publ.).

Przedstawione w niniejszej sprawie zagadnienie nie zakłada zresztą takiej możliwości.

Pozostaje zatem do rozważenia, czy sąd może uwzględnić inne roszczenie niż wybrane przez pracownika spośród dwóch przysługujących mu alternatywnie.

Odpowiedzi na to pytanie poszukiwać należy w przepisie art. 477¹ § 2 k.p.c. Wskazano w nim, że sąd może z urzędu uwzględnić inne niż wybrane przez pracownika roszczenie alternatywne, jeżeli zgłoszone roszczenie "okaże się nieuzasadnione". Ten ostatni zwrot wymaga wykładni. Na wstępie stwierdzić trzeba, że chodzi w nim nie o generalny brak uzasadnienia powództwa, bo wówczas rzeczą sądu byłoby oddalenie powództwa, a nie uwzględnienie innego roszczenia, lecz o to, że powództwo generalnie rzecz biorąc jest uzasadnione, ale pracownik wybrał nieuzasadnione - w ocenie sądu - roszczenie.

Sąd Najwyższy jest zdania, że ocena, kiedy roszczenie wybrane przez pracownika okaże się nieuzasadnione, powinna być dokonana przy zastosowaniu klauzul generalnych. Klauzulą przydatną w tym wypadku będzie sprzeczność ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa, o której mowa w art. 8 k.p., a o której nie ma mowy w art. 62 k.p. odwołującym się tylko do zasad współżycia społecznego. Stosunek pracy nie jest bowiem tylko dwustronnym węzłem obligacyjnym łączącym pracownika z zakładem pracy. Ma też ewidentny wymiar gospodarczy i społeczny.

Rozpatrywane zagadnienie wymaga oceny dokonanego przez pracownika wyboru roszczenia pod kątem jego zgodności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa do powrotu do pracy. Skoro ustawodawca przewidział dwa rodzaje rekompensaty za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę, rozważyć trzeba, czym różni się prawo do odszkodowania od prawa do przywrócenia do pracy z punktu widzenia ich społeczno-gospodarczego przeznaczenia. Pierwsze z nich zakłada, że rekompensata materialna będzie odpowiednia i wystarczająca dla naprawienia nieprawidłowości. Drugie upatruje owej rekompensaty nie tylko w zapewnieniu pracownikowi środków materialnych, ale również w konieczności jego powrotu do zespołu pracowników (załogi), co może być szczególnie istotne w przypadku działacza związkowego. Praca w większości przypadków wykonywana jest w zespole ludzi i świadczenie jej przez jednego pracownika z istoty rzeczy wpływa na sytuację innych osób zatrudnionych w tym zakładzie pracy. Wpływ ten ma niejednokrotnie wyraźny charakter gospodarczy, ale przede wszystkim chodzi o wzajemne oddziaływanie społeczne pracowników pracujących w tym samym zakładzie. Z tego punktu widzenia przywrócenie pracownika do pracy wywiera wpływ na sytuację całej społeczności pracowników, jest przez nich oceniane i z faktu tego wyprowadzają oni wnioski co do postępowania w przyszłości swego i pracodawcy. Nie można zatem dopuścić, aby przywrócenie pracownika do pracy powodowało obniżenie morale pracowników lub budziło zgorszenie. Nie takie bowiem jest społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa powrotu do pracy. W razie takiej konstatacji sąd mógłby na podstawie art. 477¹ § 2 k.p.c. zasądzić odszkodowanie zamiast uwzględnienia powództwa o przywrócenie do pracy zgodnie z żądaniem pracownika. Nie ma natomiast podstaw do zastosowania w tym przypadku analogii z art. 45 § 2 i 3 k.p. Przepis ten w oczywisty sposób nie dotyczy sytuacji takiej, jaka jest przedmiotem rozważań i Sąd Najwyższy nie znajduje podstaw do przenoszenia przesłanek odnoszących się do roszczeń związanych z nieuzasadnionym lub niezgodnym z prawem wypowiedzeniem umowy o pracę na roszczenie przysługujące pracownikowi w razie niezgodnego z prawem niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę.

Wskazać też należy (w związku z treścią uzasadnienia postanowienia Sądu Wojewódzkiego), że art. 56 k.p. - w przeciwieństwie do omówionego wyżej art. 477¹ § 2 k.p.c. - nie daje sądowi prawa wyboru roszczenia. Prawo wyboru - w myśl tego przepisu - przysługuje pracownikowi, a zdanie drugie określa tylko organ rozpoznający sprawę. Poprzednio była to komisja odwoławcza do spraw pracy, obecnie jest nim sąd.

Z tych wszystkich względów należało wydać uchwałę o treści wyżej podanej.

OSNC 1994 r., Nr 12, poz. 230