Wyrok z dnia 1993-01-22 sygn. II URN 61/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II URN 61/92

Wyrok z dnia 22 stycznia 1993 r. 

W sytuacji, kiedy między rozwiedzionymi małżonkami istniała po rozwodzie i trwała aż do śmierci byłego małżonka rzeczywista więź materialna i duchowa, była żona może domagać się przyznania renty rodzinnej po nim - nawet wówczas, gdy w chwili śmierci nie miała ustalonego wyrokiem sądowym lub ugodą prawa do alimentów - art. 41 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).

Przewodniczący: sędzia SN T. Romer (sprawozdawca).

Sędziowie SN: A. Józefowicz, M. Tyszel.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora I. Kaszczyszyn, po rozpoznaniu sprawy z wniosku Barbary L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych - I Oddział w W. o rentę rodzinną, na skutek rewizji nadzwyczajnej Rzecznika Praw Obywatelskich od wyroku Sądu Apelacyjnego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 5 maja 1992 r. sygn. akt (...)

uchylił zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódzkiego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 20 grudnia 1991 roku sygn. akt (...) i przekazał sprawę Sądowi do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Barbara L., ur. 6 czerwca 1929 r., rozwiedziona w 1986 r. ze Zdzisławem L., który zmarł w dniu 12 czerwca 1991 r. i pobierał do dnia śmierci emeryturę na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, zgłosiła w dniu 4 września 1991 r. wniosek o rentę rodzinną.

Decyzją z dnia 16 września 1991 r. organ rentowy odmówił żądanej renty na podstawie art. 41 ust. 3 cyt. ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r., ponieważ w chwili śmierci wnioskodawczyni nie pozostawała we wspólności małżeńskiej i nie miała ustalonego wyrokiem Sądu prawa do alimentów.

W odwołaniu do Sądu Barbara L. domagała się przyznania renty rodzinnej. Twierdziła, że wprawdzie z mężem była rozwiedziona, lecz od 1988 r. do dnia jego śmierci pozostawała w nim we wspólności małżeńskiej, razem mieszkali, prowadzili wspólne gospodarstwo domowe, opiekowała się nim w czasie choroby, a na utrzymanie były mąż dawał jej każdego miesiąca pewne kwoty pieniężne. Na powyższe okoliczności powołała dowód z zeznań świadków.

Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie po rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 20 grudnia 1991 r. odwołanie oddalił. W motywach wyroku Sąd stwierdził, że skoro odwołująca się nie miała ustalonego prawa do alimentów wyrokiem sądu lub ugodą sądową nie spełniała warunków określonych w art. 41 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin i nie ma prawa do renty rodzinnej po mężu, z którym była rozwiedziona.

W skardze rewizyjnej do Sądu Apelacyjnego skarżąca ponowiła żądanie przyznania jej renty rodzinnej po Zdzisławie L. z przyczyn podanych w odwołaniu do Sądu Wojewódzkiego i ponowiła również wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków, w tym także lekarza leczącego męża. Kserokopię oświadczenia lekarza dołączyła do odwołania do Sądu Wojewódzkiego.

Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie po rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 5 maja 1992 r. skargę rewizyjną oddalił z przyczyn podanych w motywach zaskarżonego wyroku Sądu Wojewódzkiego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

W rewizji nadzwyczajnej Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucił temu wyrokowi rażące naruszenie art. 41 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) i art. 3 § 2 k.p.c. a także interesu Rzeczypospolitej Polskiej, i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył i ustalił, co następuje:

W myśl art. 41 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), zwanej dalej ustawą o z.e.p., małżonka rozwiedziona lub wdowa, która w chwili śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeśli oprócz osiągnięcia odpowiedniego wieku, inwalidztwa lub wychowywania dzieci pracownika (art. 40 ust. 1 i 2 ustawy o z.e.p.) miała w chwili śmierci męża prawo do alimentów z jego strony, ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

Wnioskodawczyni, co jest poza sporem, nie miała ustalonego prawa do alimentów ze strony Zdzisława L. ani wyrokiem sądowym, ani ugodą.

Rozwód stron nastąpił po 32 latach pożycia małżeńskiego.

Wnioskodawczyni twierdziła, że uzgodniła z mężem, iż po rozwodzie będzie on łożył na jej utrzymanie. I rzeczywiście tak było. Do dnia śmierci Zdzisława L. wnioskodawczyni pobierała ze wspólnego konta bankowego pieniądze na utrzymanie siebie i męża. Od 1988 r. mąż ponownie przebywał we wspólnym mieszkaniu stron i wspólnie prowadzili gospodarstwo. Artykuł 41 ust. 3 ustawy o z.e.p. traktuje jednakowo małżonkę rozwiedzioną i wdową, która w chwili śmierci małżonka nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej i nie miała ustalonego prawa do alimentów wyrokiem sądowym lub ugodą.

W obszernym i jednolitym orzecznictwie b. Trybunału Ubezpieczeń Społecznych oraz Sądu Najwyższego uchwała z dnia 16 stycznia 1987 r. (II UZP 56/86 wyrok z dnia 14 maja 1992 r. II URN 13/92) dominuje pogląd, że głównym celem rodzinnych świadczeń rentowych jest zapewnienie środków utrzymania w wypadku utraty faktycznego żywiciela. Dlatego też decydujące, przy braku ustalonego prawa do alimentów, według orzecznictwa, jest to, czy małżonkowie pozostawali ze sobą w łączności, czy istniała między nimi więź duchowa i gospodarcza.

Wprawdzie w orzecznictwie koncentrowano się na sytuacjach, w których chodziło o małżonki nie pozostające we wspólności małżeńskiej i nie mające prawa do alimentów, lecz nie ma podstaw do wyłączenia z przyjętych zasad małżonki rozwiedzionej.

Zdaniem Sądu Najwyższego, nie można wobec małżonki rozwiedzionej, nie mającej ustalonego formalnie prawa do alimentów, wyłączyć możliwości ustalenia w drodze postępowania dowodowego, że między nią a rozwiedzionym małżonkiem istniała w chwili jego śmierci rzeczywista więź materialna i duchowa, a w konsekwencji do uznania, iż śmierć małżonka rozwiedzionego stała się dla rozwiedzionej małżonki równoznaczna z utratą żywiciela.

W dotychczasowym postępowaniu sądy, poprzestając na formalnym ustaleniu, że wnioskodawczyni nie miała ustalonego prawa do alimentów ani wyrokiem, ani ugodą sądową pominęły całkowicie prowadzenie jakiegokolwiek postępowania dowodowego dla dokonania ustaleń, czy mimo rozwodu, między byłymi małżonkami L. zachowana została więź duchowa i materialna. Istotne jest zbadanie twierdzenia wnioskodawczyni, że od 1988 r. do chwili śmierci, tj. do 1991 r. Zdzisław L. zamieszkiwał z nią wspólnie, tak jak za czasów małżeństwa, że prowadzili razem gospodarstwo korzystając ze wspólnego konta w banku i że wnioskodawczyni opiekowała się nim w czasie choroby, pochowała go i otrzymała zasiłek pogrzebowy. W tym kierunku należy przeprowadzić przy ponownym rozpoznaniu sprawy postępowanie dowodowe.

Ocena wyników postępowania dowodowego powinna dać sądowi wojewódzkiemu podstawę do ustalenia, czy rzeczywista więź materialna i duchowa istniała, mimo rozwodu, między wnioskodawczynią a jej rozwiedzionym mężem i czy w konsekwencji śmierć Zdzisława L. stała się dla Barbary L. także utratą żywiciela. Ewentualne pozytywne ustalenia w tej kwestii powinny dać sądowi podstawę do potraktowania wnioskodawczyni, w świetle ustalonego orzecznictwa, w taki sam sposób jak wdowy, o której mowa w art. 41 ust. 3 ustawy o z.e.p., która nie miała ustalonego prawa do alimentów, lecz zachowała więź duchową i materialną z małżonkiem.

Ponieważ wnioskodawczyni została pozbawiona prawa do renty rodzinnej bez jakiegokolwiek wyjaśnienia, czy między nią a rozwiedzionym małżonkiem istniała w chwili jego śmierci więź duchowa i materialna, doszło nie tylko do naruszenia wymienionych przepisów prawa (art. 41 ust. 3 ustawy o z.e.p. i art. 3 § 2 k.p.c. - nakładającego na sąd obowiązek wszechstronnego wyjaśnienia sprawy), ale także do naruszenia interesu Rzeczypospolitej Polskiej, gdyż interes ten jest utożsamiany z generalną linią polityki socjalnej państwa i zostaje naruszony, jeśli pozbawienie świadczeń społecznych następuje bez wszechstronnego wyjaśnienia sprawy.

Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy na podstawie art. 422 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

OSNC 1994 r., Nr 3, 68