Uchwała z dnia 1993-08-09 sygn. III CZP 116/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn, akt III CZP 116/93

Uchwała z dnia 9 sierpnia 1993 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski.

Sędziowie SN: G. Bieniek (sprawozdawca), A. Nalewajko.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Grzegorza Ł. przeciwko Bartłomiejowi P. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Łodzi, postanowieniem z dnia 9 czerwca 1993 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w razie bezskuteczności egzekucji w oparciu o tytuł wykonawczy wydany przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością powstaje ex lege następstwo prawne członków zarządu spółki na podstawie art. 298 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. "Kodeks Handlowy" (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.) i w konsekwencji egzekucja przeciwko członkom zarządu toczyć się może po nadaniu klauzuli wykonalności na podstawie art. 788 § 1 k.p.c.?"

podjął następującą uchwałę:

W razie bezskuteczności egzekucji prowadzonej na podstawie tytułu wykonawczego wydanego przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 298 § 1 k.h.), nie jest dopuszczalne nadanie klauzuli wykonalności przeciwko członkom zarządu tej spółki na podstawie art. 788 § 1 k.p.c.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego:

Powód Grzegorz Ł. wniósł o zasądzenie od pozwanego Bartłomieja P. kwoty 3.175.830 zł z odsetkami od dnia 1 lipca 1991 r., a ponadto kwoty 1.050.000 zł i kosztów procesu, twierdząc, że dochodzone należności zostały zasądzone na jego rzecz prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego - Sądu Pracy w Zgierzu z dnia 24 maja 1991 r. w sprawie sygn. akt (...) od spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (...), której prezesem Zarządu i wspólnikiem był pozwany. Postępowanie egzekucyjne wszczęte przeciwko spółce na podstawie tego tytułu wykonawczego zostało umorzone ze względu na likwidację spółki oraz brak majątku podlegającego zajęciu. Powołując się na art. 298 § 1 k.h. powód skierował swoje roszczenie przeciwko pozwanemu - jako prezesowi Zarządu.

Sąd Rejonowy w Zgierzu - po potwierdzeniu okoliczności przytoczonych przez powoda - postanowieniem z dnia 14 stycznia 1993 r. pozew odrzucił. W uzasadnieniu postanowienia wskazał, że pozwanie w niniejszej sprawie osoby fizycznej nie niweczy tożsamości podmiotowej sporu, gdyż z mocy art. 298 § 1 k.h. powstaje następstwo prawne członków zarządu spółki w razie bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce. W tej sytuacji dla wierzyciela otwiera się droga do skutecznego zgłoszenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu przeciwko następcom prawnym spółki na podstawie art. 788 § 1 k.p.c.

Rozpoznając zażalenie powoda na to postanowienie Sądu Rejonowego, Sąd Wojewódzki w Łodzi powziął wątpliwość prawną sformułowaną w sentencji uchwały i przedstawił ją do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 § 1 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Istota zagadnienia prawnego sprowadza się do określenia charakteru prawnego odpowiedzialności przewidzianej w art. 298 § 1 k.h. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, "członkowie zarządu odpowiadają osobiście i solidarnie za jej zobowiązania". Mogą oni uwolnić się od tej odpowiedzialności tylko w wypadkach wskazanych w art. 298 § 2 k.h.

Artykuł 298 k.h jest niewątpliwie wyjątkiem od zasady, że za zobowiązania osoby prawnej, a w szczególności spółki kapitałowej, odpowiada sama spółka. Tymczasem w przepisie tym obciążono odpowiedzialnością członków zarządu, czyli organa spółki, przy czym, jeśli członkowie zarządu są wspólnikami, to w zasadzie nie odpowiadają oni osobiście za zobowiązania spółki (art. 159 § 3 k.h.). Wyjątek w tym względzie zawiera art. 47 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (Dz. U. Nr 27, poz. 111 ze zm.), który stanowi, że "komandytariusz i wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadają całym swoim majątkiem za zobowiązania podatkowe spółki w takiej części, w jakiej mają prawo uczestniczyć w podziale zysku".

Treść art. 298 k.h. wskazuje, że członkowie zarządu odpowiadają nie za swoje zobowiązania, lecz za zobowiązania spółki. Jest to więc ustanowione ex lege zabezpieczenie za cudzy dług. Z punktu widzenia wierzyciela odpowiedzialność członków zarządu ma charakter subsydiarny i istnieje obok odpowiedzialności samej spółki.

Odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, bez wyraźnego przepisu ustawy, nie mogłaby istnieć. Ratio legis tego przepisu sprowadza się do tego, że w ten sposób wprowadzono dodatkowe zabezpieczenie dla wierzycieli na wypadek, gdy członkowie zarządu zbywają majątek spółki bez przeprowadzenia jej likwidacji (zgłoszenia wniosku o upadłość), co prowadzi do bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce. Doprowadzenie zaś do takiej sytuacji świadczy wymownie o tym, że członkowie zarządu nienależycie prowadzili sprawy spółki.

Artykuł 298 k.h., nie różnicując zobowiązań spółki według ich charakteru, stwarza samoistną, odrębną podstawę odpowiedzialności prywatnoprawnej członków zarządu za szkodę będącą wynikiem obniżenia potencjału majątkowego spółki. Przy tak rozumianej odpowiedzialności odszkodowawczej członków zarządu spółki z o.o. ustawa wprowadza domniemanie "szkody" (por. art. 298 § 2 k.h.), winy oraz swoisty związek przyczynowy między zachowaniem Zarządu a ową "szkodą", inne niż dla nienależytego wykonania zobowiązania głównego. Z tych względów owa subsydiarna odpowiedzialność członków zarządu - na podstawie art. 298 k.h. - jest odpowiedzialnością odszkodowawczą (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 1993 r. III CZP 162/92, OSNCP 1993, z. 6, poz. 103).

Takie cechy odpowiedzialności członków zarządu na podstawie art. 298 § 1 k.h. wyłączają - same przez się - zastosowanie w tej sytuacji art. 788 § 1 k.p.c. i przyjęcie, że obowiązek spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, wynikający z tytułu egzekucyjnego, przeszedł po powstaniu tego tytułu na członków zarządu spółki. Przeciwko przejęciu takiej koncepcji przemawiają następujące argumenty:

Po pierwsze, przepis art. 788 § 1 k.p.c. odnosi się do wszelkich wypadków następstwa prawnego, zarówno pod tytułem ogólnym, jak i szczególnym, np. przelew (art. 509-518 k.c.) lub przejęcie długu (art. 519 k.c.); wszakże nie każda zmiana po stronie dłużnika oznacza następstwo prawne. Jeżeli więc obok dłużnika dotychczasowego wchodzi nowy dłużnik jako solidarnie lub posiłkowo zobowiązany, nie zachodzi wypadek następstwa prawnego.

W sytuacji przewidzianej w art. 298 § 1 k.h. odpowiedzialność członków zarządu spółki, jako mająca charakter posiłkowy, nie niweczy odpowiedzialności samej spółki. Jeśli tak, to dotychczasowa odpowiedzialność spółki nie wygasa, a przecież - jak wskazano - cechą następstwa prawnego po stronie dłużnika jest to, że zobowiązanie poprzedniego dłużnika wygasa. Okoliczność ta przesądza o tym, że odpowiedzialność członków zarządu spółki nie może być "zrealizowana" poprzez zastosowanie art. 788 § 1 k.p.c.

Po wtóre, osoba, przeciwko której wierzyciel - na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. - żąda nadania klauzuli wykonalności (jeżeli sąd zarządzi jej przesłuchanie) może jedynie kwestionować przejście na nią obowiązku, nie może zaś zapobiec nadaniu klauzuli wykonalności przez podnoszenie zarzutów przeciwko zasadności roszczenia objętego tytułem egzekucyjnym. Jeżeli chodzi o odpowiedzialność, o której mowa w art. 298 § 1 k.h., to nie tylko przewidziano w § 2 tegoż artykułu samoistne - dla członków zarządu spółki - zarzuty w postaci okoliczności egzoneracyjnych, lecz - jak to wyżej wykazano - sama konstrukcja tej odpowiedzialności w istocie swej ma charakter odszkodowawczy, a nie bezpośredniego przejścia obowiązku zapłaty ze spółki - jako osoby prawnej, na członków zarządu - jako osób fizycznych.

Po trzecie, zastosowanie art. 788 § 1 k.p.c. uzależnione jest od wykazania dokumentom urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym faktu przejścia uprawnienia lub obowiązku (po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy) na inną osobę. Zrealizowanie tego wymagania jest niemożliwe przy odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, kreowanej na podstawie art. 298 § 1 k.h. To właśnie ten przepis stwarza samoistną, odrębną podstawę odpowiedzialności członków zarządu. Innymi słowy, bez tego przepisu nie mogłaby istnieć ta odpowiedzialność.

Powyższych stwierdzeń w niczym nie podważa stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w postanowieniu z dnia 15 kwietnia 1966 r. I CZ 27/66 (OSNCP 1967, z. 2, poz. 23), w którym przyjęto, że "tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej można nadać klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikom tej spółki". Rzecz w tym, że zgodnie z art. 85 § 1 i art. 86 k.h. za zobowiązania spółki jawnej odpowiada każdy wspólnik bez ograniczenia, całym swym majątkiem, solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Krótko sprawę ujmując, zakres odpowiedzialności wspólników spółki jawnej wskazuje, ze proces spółki jest jednocześnie i automatycznie procesem wspólników (por. uzasadnienie powołanego postanowienia). Ta argumentacja jest chybiona zarówno w odniesieniu do wspólników spółki z o.o., jak i do członków zarządu takiej spółki.

Z tych względów udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1994 r., Nr 2, poz. 35