Uchwała z dnia 1992-06-24 sygn. III CZP 78/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 78/92

Uchwała z dnia 24 czerwca 1992 r.

Przewodniczący: sędzia SN G. Bieniek. Sędziowie SN: A. Wypiórkiewicz, C. Żuławska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Banku (...) S.A. w W. przeciwko Bankowi Handlowemu S.A. w W. o umorzenie egzekucji, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 5 maja 1992 r. do rosztrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c:

Czy bank, który udzielił gwarancji na zabezpieczenie akredytywy, może skutecznie domagać się umorzenia egzekucji, jeśli wykaże, że nie zostały spełnione warunki uzasadniające wypłatę akredytywy, a w szczególności, czy obwarowanie zapłaty gwarancji zwrotami "nieodwołanie i bezwarunkowo", "na pierwsze żądanie" wyłącza taką możliwiość?

podjął następującą uchwałę:

Bank, który udzielił gwarancji na zabezpieczenie akredytywy dokumentowej, może domagać się umorzenia wszczętej przeciwko niemu egzekucji, jeśli wykaże, że wypłata akredytywy nastąpiła z naruszeniem wymagań zawartych w zleceniu otwarcia akredytywy. Tłumaczenia zwrotów użytych w umowie gwarancji bankowej, a mianowicie: "nieodwołalnie i bezwarunkowo" oraz "na pierwsze żądanie" - należy dokonywać z uwzględnieniem celu tej umowy (art. 65 § 2 k.c.).

Uzasadnienie

Zagadnienie prawne, będące przedmiotem uchwały, powstało na tle następujcego stanu faktycznego:

Pozwany Bank Handlowy na zlecenie Domu Handlowego (...) otworzył akredytywę na kwotę 280.000 USD - na rzecz tureckiego sprzedawcy mandarynek. W postanowieniach "zlecenia otwarcia akredytywy" (akta) wskazano, że wypłata jest uwarunkowana złożeniem przez sprzedawcę określonych dokumentów (akredytywa dokumentowa), z których jednym był certyfikat dobrej jakości towaru. Termin ważności akredytywy ustalono na dzień 28 grudnia 1990 r. Na zabezpieczenie wypłat z tej akredytywy powodowy Bank (...) udzielił gwarancji (akta) po stronie Domu Handlowego (...) solidarnie z nim. Do treści gwarancji wprowadzono zwroty: "nieodwołalnie i bezwarunkowo" oraz "na Wasze pierwsze żądanie". Na podstawie tych ostatnich sformułowań gwarancji pozwany, który wypłacił kwoty z rachunku akredytywy na rzecz sprzedawcy mimo doręczenia certyfikatu jakości po wygaśnięciu akredytywy i mimo zgłoszonych przez akredytowanego w terminie zastrzeżeń, wobec odmowy pokrycia tych kwot przez akredytowanego - wszczął postępowanie egzekucyjne, dokonując komorniczego zajęcia rachunku powoda w Narodowym Banku Polskim.

Powód wystąpił z powództwem przeciwegzekucyjnym, wnosząc o zabezpieczenie powództwa poprzez zawieszenie postępowania egzekucyjnego oraz o umorzenie egzekucji.

Sąd Wojewódzki oddalił wniosek o zawieszenie postępowania egzekucyjnego.

Rozpoznając sprawę na skutek zażalenia powoda Sąd Apelacyjny powziął wątpliwości co do zagadnienia prawnego które wyraził w pytaniu sformułowanym w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Artykuł 40 prawa bankowego (Dz.U. z 1989 r. Nr 4, poz. 21 ze zm.) wśród czynności bankowych wymienia udzielenie gwarancji i poręczeń. Ponieważ gwarancje bankowe nie zostały ustawowo uregulowane, ust. 3 tegoż artykułu każe stosować do nich odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego. Będą to przede wszystkim przepisy dotyczące czynności prawnych (umów), udzielenie bowiem gwarancji bankowej ma kształt prawny umowy (odpłatnej - art. z art. 40 ust. 4 prawa bankowego).

Dokonując analizy umowy gwarancji zawartej między powodem a pozwanym, należy wziąć pod uwagę przede wszystkim jej cel (art. 65 § 2 k.c.), wyrażony w nadanej jej przez strony nazwie, która brzmi "gwarancja na zabezpieczenie wypłat z akredytywy dokumentaowej Banku Handlowego S.A. w W.". Celem tego rodzaju gwarancji jest zatem przyjęcie odpowiedzialności za wypłaty dokonywane przez bank (pozwanego) z rachunku akredytywy, przy czym jest to odpowiedzialność za zachowanie akredytowanego, a więc za jego wypłacalność, punktualność, rzetelność i staraność w regulowaniu obciążającego go długu ze stosunku akredytywy. Przez użycie w umowie zwrotu "na pierwsze żądanie" odpowiedzialność gwaranta ulega zaostrzeniu w ten sposób, że obciążający go obowiązek świadczenia powstaje już z chwilą powiadomienia go o niewykonaniu zobowiązania zapłaty przez akredytowanego. "Bezwarunkowy" charakter jego odpowiedzialności wyłącza możliwość jej uzależnienia od warunków, "nieodwracalność" w połączeniu z uzgodnieniem terminu ważności stabilizuje stosunek gwarancji.

Wszystko to jednak nie pozwala na wykorzystywanie omawianego rodzaju gwarancji do przerzucenia na gwaranta ryzyka majątkowych konsekwencji niewłaściwego postępowaia jego kontrahenta w ramach podstawowego stosunku akredytywy. Niedopuszczalna, jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, byłaby taka wykładnia omawianej umowy gwarancji, która pozwalałaby na wyorzystawanie jej jako sposobu uwalniania się przez zawierającego tę umowę od ujemnych konsekwencji własnych błędów, uchybień (czy nawet - co teoretycznie jest do pomyślenia - działań w zmowie przestępczej z beneficjariuszem akredytywy) - a to przez ściągnięcie od gwaranta kwot bezpodstawnie przez siebie wypłaconych. Przeciwnie, gwarancja tego rodzaju musi zakładać prawidłowość realizacji stosunku akredytywy po stronie kontrahenta gwaranta, który jest zarazem akredytującym, gwarancja ta bowiem obejmuje odpowiedzialność tylko za akredytowanego. Pod tym względem więc gwarancja bankowa na zabezpieczenie wypłaty z akredytywy różni się od gwarancji bankowej przy umowie kredytu, kiedy to kredyt jest już udzielony, nie powstaje zatem wątpliwość co do tego, że odpowiedzialność gwaranta może dotyczyć tylko zachowań kredytobiorcy w wypełnieniu obowiązku spłaty. W analizowanym jednak przypadku gwarancji stosunek podstawowy, którego ochronie gwarancja ma służyć, nie jest jeszcze dopełniony, obowiązki akredytującego nie są jeszcze wykonane, nie da się więc wykluczyć, że wykonane zostaną nienależycie. Pogląd pozwanego akredytującego, że odpowiedzialność gwaranta miałaby objąć także konsekwencje nienależytego wykonania jego własnych (tj. akredytującego) obowiązków, zmierza do przypisania umowie gwarancji funkcji umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, do czego nie ma żadnych podstaw.

Rozważania powyższe uzasadniają odpowiedź pozytywną na pytanie, wyrażoną w uchwale.˙

OSNC 1992 r., Nr 12, poz. 228