Uchwała z dnia 1991-10-29 sygn. III CZP 105/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 105/91

Uchwała z dnia 29 października 1991 r.

Przewodniczący: sędzia SN M. Sychowicz (sprawozdawca). Sędziowie SN: A. Gola, A. Nalewajko.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Towarzystwa Ubezpieczeń i Reasekuracji (...) S.A. przeciwko (...) Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w P. o roszczenie regresowe, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu postanowieniem z dnia 6 sierpnia 1991 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy wysokość odszkodowania za ubytek przesyłki pochodzącej z zagranicy, a uszczuplonej w czasie przewozu, do którego została nadana w kraju, ustala się na podstawie ceny wskazanej przez dostawcę w obcej walucie, po jej przeliczeniu według kursu Narodowego Banku Polskiego z daty nadania przesyłki do przewozu kolejowego (art. 80 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. - Prawo przewozowe, Dz. U. Nr 53, poz. 272), czy ustalenie powyższe powinno odpowiadać wartości rzeczy tego samego rodzaju i gatunku w czasie i miejscu nadania przesyłki przewoźnikowi w kraju (art. 80 ust. 1 pkt 3 powołanej ustawy), a w razie niemożności ustalenia odszkodowania w sposób wyżej opisany, czy opinia rzeczoznawcy (art. 80 ust. 2 cyt. ustawy) powinna uwzględniać ceny z czasu nadania przesyłki do przewozu, czy ceny z daty ustalenia odszkodowania (art. 80 ust. 2 i 90 powołanej ustawy w zw. z art. 363 § 1 k.c.)?"

podjął następującą uchwałę:

Jeżeli przedłożony został rachunek dostawcy lub sprzedawcy wskazujący cenę przesyłki w walucie obcej, wysokość odszkodowania za ubytek przesyłki nie może przewyższać wartości, którą ustala się na podstawie tej ceny, przeliczonej na złote według kursu obowiązującego w dniu nadania przesyłki do przewozu (art. 80 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. - Prawo przewozowe, Dz. U. Nr 53, poz. 272).

Uzasadnienie

W dniu 10 sierpnia 1989 r. nadana została do przewozu kolejowego na trasie Gdynia-Kościan przesyłka swetrów pochodzących z zagranicy. Według rachunku wystawionego przez zagranicznego sprzedawcę cena jednego swetra wynosiła 8,50 dolarów USA. W czasie przewozu nastąpił ubytek przesyłki - stwierdzono brak 135 swetrów. W lutym 1990 r. ubezpieczyciel - Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji (...) S.A. Oddział w G. wypłacił z tego tytułu odbiorcy przesyłki odszkodowanie obejmujące m.in. kwotę 10.901.250 zł, stanowiącą wartość zaginionych swetrów, określoną przy przyjęciu kursu walut obcych ogłoszonego przez NBP, który wynosił wówczas 9.500 zł za 1 dolara USA. Odbiorca przesyłki przysługują mu w stosunku do przewoźnika wierzytelność, obejmującą odszkodowanie za ubytek przesyłki, przelał na Towarzystwo Ubezpieczeń (...). Przewoźnik uznał swoją odpowiedzialność za szkodę powstałą w przewozie i z tego tytułu wypłacił Towarzystwu Ubezpieczeń (...) odszkodowanie w kwocie 1.183.853 zł, stanowiącej wartość zaginionych swetrów, ale określoną przy przyjęciu ustalonego przez Prezesa NBP kursu walut obcych, który w dniu nadania przesyłki do przewozu wynosił 1031,6 zł za 1 dolara USA. W tym stanie rzeczy Towarzystwo Ubezpieczeń (...) wystąpiło z powództwem przeciwko przewoźnikowi - (...) Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w P. o zasądzenie kwoty 9.717.397 zł z odsetkami, stanowiącej różnicę pomiędzy wypłaconym odbiorcy przesyłki odszkodowaniem z tytułu jej ubezpieczenia (10.901.250) a otrzymanym od przewoźnika odszkodowaniem za ubytek przesyłki (1.183.853 zł).

Sąd Wojewódzki w Poznaniu wyrokiem z dnia 1 lutego 1991 r. uwzględnił powództwo. Sąd ten uznał, że powodowemu Towarzystwu przysługuje w stosunku do pozwanego takie roszczenie - do wysokości zapłaconego przezeń odbiorcy przesyłki odszkodowania z tytułu jej ubezpieczenia - jakie przysługuje odbiorcy od przewoźnika z tytułu ubytku przesyłki w przewozie i uznał, iż wysokość odszkodowania, do którego zapłacenia obowiązany jest pozwany, podlega ustaleniu na podstawie art. 80 ust. 1 prawa przewozowego, przy zastosowaniu kursu walut obcych w złotych, obowiązującego w dniu wypłaty odszkodowania (art. 363 § 2 k.c. w związku z art. 90 prawa przewozowego).

Przy rozpoznawaniu rewizji pozwanego od wymienionego wyroku powstało przytoczone w sentencji zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, które Sąd Apelacyjny w Poznaniu przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ubytek przesyłki powstały w przewozie (od przyjęcia przesyłki do przewozu aż do jej wydania) rodzi odpowiedzialność za powstałą szkodę (art. 65 ust. 1 prawa przewozowego). Sposób ustalenia wysokości odszkodowania, do jakiego w takim wypadku zobowiązany jest przewoźnik, określa art. 80 prawa przewozowego. Według ust. 1 tego artykułu wysokość odszkodowania nie może przewyższać wartości, którą ustala się na podstawie (w podanej kolejności):

1) ceny wskazanej w rachunku dostawcy lub sprzedawcy, albo

2) ceny wynikającej z cennika obowiązującego w dniu nadania przesyłki do przewozu, albo

3) wartości rzeczy tego samego rodzaju i gatunku w miejscu i czasie ich nadania.

Stosownie zaś do ust. 2 art. 80 prawa przewozowego w razie niemożności ustalenia wysokości odszkodowania w sposób określony w ust. 1 tegoż artykułu wysokość tę ustala rzeczoznawca. Powołany przepis jest przepisem szczególnym w stosunku do przepisów kodeksu cywilnego normujących zasady odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 361 § 2, art. 363 § 1 i 2 k.c.) i w zakresie w nim unormowanym wyłącza zastosowanie tych zasad.

Z art. 80 prawa przewozowego wynika - co jest przede wszystkim istotne w sprawie, w której powstało rozstrzygane zagadnienie prawne - że jeżeli przedłożony jest rachunek dostawcy lub sprzedawcy, to dla ustalenia wysokości odszkodowania za ubytek przesyłki właściwa jest wyłącznie cena wskazana w tym rachunku (ust. 1 pkt 1). W takim wypadku wyłączone jest zatem ustalenie odszkodowania na podstawie ceny wynikającej z cennika (ust. 1 pkt 2) i na podstawie wartości rzeczy tego samego rodzaju i gatunku (ust. 1 pkt 3), jak też wyłączone jest ustalenie odszkodowania przez rzeczoznawcę (ust. 2). Artykuł 80 ust. 1 pkt 1 prawa przewozowego, mówiąc o cenie wskazanej w rachunku dostawcy lub sprzedawcy, ani expressis verbis nie stanowi, że chodzi w nim o cenę wyrażoną w pieniądzu polskim, ani nie wynika to bezpośrednio lub pośrednio z tego przepisu lub z innych przepisów. Dowolnością zatem byłoby zawężone rozumienie tego przepisu i ograniczenie go tylko do ceny wyrażonej w pieniądzu polskim. Należy więc uznać, że odnosi się on także do rachunku dostawcy lub sprzedawcy wskazującego cenę w walucie obcej.

Jeżeli rachunek dostawcy lub sprzedawcy wskazuje cenę w walucie obcej, to dla ustalenia odszkodowania za ubytek przesyłki na podstawie tej ceny konieczne jest - ze względu na zasadę wyrażania zobowiązań pieniężnych na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej w pieniądzu polskim (art. 358 § 1 k.c.) - stosowne przeliczenie tej ceny na złote. Powstaje zatem kwestia, z jakiej daty obowiązujący kurs walut jest właściwy do tego przeliczenia. W sprawie, w której powstało rozstrzygane zagadnienie prawne, powodowe Towarzystwo twierdzi, że datą tą jest dzień ustalenia (wypłacenia) odszkodowania, pozwany utrzymuje natomiast, że jest nią dzień nadania przesyłki do przewozu.

Z art. 80 ust. 1 pkt 2 i 3 prawa przewozowego wprost wynika, że dla ustalenia odszkodowania za ubytek przesyłki w sposób określony w tych punktach właściwa jest cena przesyłki lub wartość takich samych rzeczy z dnia nadania przesyłki do przewozu. Skoro według art. 80 ust. 1 pkt 1 prawa przewozowego wysokość odszkodowania ustala się na podstawie "ceny wskazanej w rachunku dostawcy lub sprzedawcy", to z istoty rzeczy chodzi tu o cenę jeszcze sprzed lub najpóźniej z dnia nadania przesyłki do przewozu, a nigdy - gdy cena uległa zmianie - z jakiegokolwiek momentu po nadaniu przesyłki. Wszystkie trzy sposoby ustalania wysokości odszkodowania za ubytek przesyłki, określone w art. 80 ust. 1 prawa przewozowego, przyjmują więc za podstawę ustalenia odszkodowania cenę przesyłki lub wartości takich samych rzeczy z dnia nie późniejszego niż dzień nadania przesyłki do przewozu. Wprawdzie ust. 2 art. 80 prawa przewozowego, także określający sposób ustalenia wysokości odszkodowania za ubytek przesyłki nic nie mówi o dniu (czasie), z którego cena przesyłki lub wartość takich samych rzeczy powinna być wzięta za podstawę ustalenia odszkodowania przez rzeczoznawcę, ale oczywiste jest, że nie może tu być mowy o dowolności. Lokalizacja ostatnio powołanego przepisu nakazuje w razie jego zastosowania kierowanie się kryteriami określonymi w ust. 1 art. 80 prawa przewozowego, a więc także co do dnia (czasu) właściwego do przyjęcia ceny przesyłki lub wartości takich samych rzeczy.

Jeżeli więc - jak wynika z tego, co powiedziano - prawo przewozowe przyjmuje, że wysokość odszkodowania za ubytek przesyłki nie może przewyższać wartości, którą ustala się na podstawie ceny przesyłki lub wartości takich samych rzeczy z dnia nadania przesyłki do przewozu, to określenie tej ceny lub wartości powinno nastąpić przy uwzględnieniu wszystkich mierników i przeliczników, które są aktualne dla tego właśnie momentu. Przeliczenie zatem na złote ceny przesyłki wskazanej w rachunku dostawcy lub sprzedawcy w walucie obcej (art. 80 ust. 1 pkt. 1 prawa przewozowego) powinno być dokonane według kursu walut obowiązującego w dniu nadania przesyłki do przewozu. Zasada ta wynika z przepisów prawa przewozowego. Rozstrzygnięcie kwestii, z jakiej daty obowiązujący kurs walut jest właściwy do przeliczenia na złote ceny przesyłki wskazanej w rachunku dostawy lub sprzedawcy w walucie obcej nie wymaga więc zastosowania przepisów kodeksu cywilnego (w szczególności art. 363 § 2) i sięganie do przepisów tego kodeksu - z powołaniem się na art. 90 prawa przewozowego - nie jest możliwe.

Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.

OSNC 1992 r., Nr 5, poz. 74