Uchwała z dnia 1990-09-20 sygn. III CZP 53/90

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 53/90

Uchwała z dnia 20 września 1990 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski.

Sędziowie SN: J. Gudowski, K. Kołakowski (sprawozdawca). 

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Barbary K. przeciwko Janowi K. o eksmisję, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Słupsku postanowieniem z dnia 11 lipca 1990 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy dopuszczalne jest roszczenie eksmisyjne byłego współmałżonka ze wspólnego lokatorskiego mieszkania spółdzielczego na podstawie art. 58 § 2 zd. drugie k.r.o.?"

podjął następująca uchwałę:

Artykuł 58 § 2 zd. drugie k.r.o. ma zastosowanie tylko w sprawie o rozwód.

Uzasadnienie 

Rozstrzygane zagadnienie prawne powstało przy rozpoznawaniu rewizji powódki od wyroku oddalającego jej ponowione żądanie nakazania eksmisji jej byłego męża z lokatorskiego mieszkania spółdzielczego, które nadal wspólnie zajmują.

Sąd Wojewódzki wskazał, że jego wątpliwości powstały na tle rozbieżności poglądów co do zakresu czasowego stosowania art. 58 § 2 zd. drugie k.r.o. które - zdaniem tego Sądu - rozstrzygnięte powinny być przez udzielenie odpowiedzi negatywnej na przedstawione pytanie. 

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Rozważane zagadnienie było - jak na to trafnie powołał się Sąd Wojewódzki - przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego w uzasadnieniu tezy VI uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1978 r. (III CZP 30/77) zawierającej wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie orzekania w wyroku rozwodowym o wspólnym mieszkaniu, zajmowanym przez małżonków, oraz o podziale majątku wspólnego (art. 58 § 2, 3 i 4 k.r.o. OSNCP 1978, z. 3, poz. 39). Mimo zniesienia instytucji tego rodzaju wytycznych zachowuje walor dokonana wówczas wykładnia, według której ta - wynikająca z użycia w art. 58 § 2 zd. drugie k.r.o. zwrotu "wypadek wyjątkowy" - szczególna podstawa orzeczenia eksmisji, ma zastosowanie tylko w procesie rozwodowym. Po zakończeniu bowiem tego procesu rozwiedziony małżonek może oprzeć żądanie eksmisji drugiego z małżonków tylko na podstawach przewidzianych w kodeksie cywilnym i prawie lokalowym.

Nie odnosząc się do tej argumentacji, w uzasadnieniu uchwały z dnia 18 lipca 1984 r. III CZP 42/84 (OSNCP 1985, z. 2-3, poz. 25), Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że art. 58 § 2 zd. drugie k.r.o. upoważnia wprawdzie sąd do orzeczenia eksmisji drugiego z małżonków w wyroku rozwodowym, "wszakże nie ma uzasadnionych podstaw do przyjęcia, że jeśli w tym postępowaniu eksmisja nie zostanie orzeczona, to późniejsze powództwo na tej podstawie prawnej nie jest dopuszczalne".

Także w uzasadnieniu - powołanej przez Sąd Wojewódzki - uchwały z dnia 25 listopada 1985 r. III CZP 62/85 (OSNCP 1986 , z. 10, poz. 150) Sąd Najwyższy uznał, że stosowanie art. 58 § 2 k.r.o. nie jest ograniczone czasowo (jak np. w art. 618 § 3 k.p.c.) i jeśli sąd w wyroku rozwodowym może orzec eksmisję jednego z małżonków ze wspólnego mieszkania, to nie ma żadnych przeszkód przemawiających za niemożliwością orzeczenia eksmisji po rozwodzie. Przytoczono wówczas także argument wynikający z konieczności spójnego stosowania prawa i uwzględniania dobra rodziny, która nie musi poszukiwać ochrony po bezskutecznym podziale wspólnego mieszkania quoad usum wyłącznie na drodze podziału majątku wspólnego.

Artykuł 58 § 2 k.r.o. dodany w 1975 r. do uregulowania kwestii, o których rozstrzygać miał sąd w wyroku orzekającym rozwód, według pierwotnego brzmienia tego kodeksu ma z samej istoty charakter wyjątkowy w stosunku do przedmiotu żądania, jakim jest rozwiązanie małżeństwa przez rozwód (art. 56 § 1 k.r.o.). W szczególności zaś taki charakter tego przepisu znalazł wyraźnie podkreślenie w unormowaniu zawartym w jego zdaniu drugim. Zgodnie z ogólnymi zasadami przepis o charakterze wyjątkowym musi być wykładany ściśle. Już ten wzgląd przemawia - zdaniem Sądu Najwyższego w obecnym składzie - za uwzględnieniem przy podejmowaniu uchwały rozstrzygającej przedstawione zagadnienie argumentacji przytoczonej w uzasadnieniu powołanej uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego.

Argumenty powołane dla uzasadnienia poglądu przeciwnego nie są trafne. Odnieść to należy - w szczególności - do kwestii spójnego stosowania prawa. W tej mierze brak jest przekonywających podstaw do uznania, że w przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w sposób spójny unormowano wszelkie uprawnienia i obowiązki małżonków lub byłych małżonków. Z samej istoty przenikania się różnych działów prawa wynika, że uregulowania ich dotyczące musiały się znaleźć także w innych ustawach.

W odniesieniu do takiego mieszkania, jakie wspólnie zajmują strony w sprawie niniejszej, szczególne obowiązki zostały nałożone na małżonków po ustaniu ich małżeństwa wskutek rozwodu lub unieważnienia małżeństwa w art. 216 § 1 i 2 prawa spółdzielczego. Pod nader istotnym rygorem - podjęcia uchwały "przez spółdzielnię", o wygaśnięciu spółdzielczego prawa do lokalu - muszą oni zawiadomić spółdzielnię, któremu z nich przypadło prawo do lokalu lub przedstawić dowód wszczęcia postępowania sądowego o podział majątku wspólnego, w skład którego prawo takie wchodzi, w określonym terminie. Droga ta jest więc w praktyce - odmiennie niż to przyjęto w uzasadnieniu powołanej uchwały z dnia 25 listopada 1985 r. - istotnie wyłączną drogą określenia, któremu z byłych małżonków przypadło spółdzielcze prawo do lokalu. Takiego zaś rozstrzygnięcia nie może zastąpić wystąpienie z żądaniem orzeczenia eksmisji.

W sprawie niniejszej - kierując się udzielonym jej w Sądzie I instancji pouczeniem o takim ustawowym obowiązku - powódka także już wystąpiła z wnioskiem o podział majątku wspólnego (por. jej oświadczenie na rozprawie przed Sądem Najwyższym).

W wyniku tych rozważań dojść należy do przekonania, że gdy sąd w wyroku rozwodowym nie znalazł podstaw do orzeczenia eksmisji jednego z małżonków i orzekł jedynie o sposobie korzystania z wspólnie przez rozwiedzionych małżonków zajmowanego mieszkania przez czas ich wspólnego w nim zamieszkiwania, brak jest podstaw do opierania ponownie zgłoszonego żądania eksmisji na szczególnych przesłankach, jakie mogły prowadzić do orzekania eksmisji przy orzekaniu rozwodu.

Uzasadnia to rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia jak w podjętej uchwale (art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 19 ustawy o Sądzie Najwyższym).

OSNC 1991 r., Nr 4, poz. 43