Uchwała z dnia 1990-05-17 sygn. III CZP 24/90

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 24/90

Uchwała z dnia 17 maja 1990 r. 

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski.

Sędziowie SN: G. Bieniek, T. Miłkowski (sprawozdawca). 

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Anny B. przeciwko Piotrowi M. o podwyższenie renty po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku postanowieniem z dnia 29 grudnia 1989 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w sprawie o podwyższenie renty zasądzonej od rolnika za szkodę wynikłą z wypadku w związku z działalnością gospodarstwa rolnego wchodzi w grę odpowiedzialność Państwowego Zakładu Ubezpieczeń (współuczestnictwo konieczne), w sytuacji kiedy zdarzenie wywołujące szkodę nastąpiło przed wprowadzeniem ustawowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników?"

podjął następującą uchwałę:

Państwowy Zakład Ubezpieczeń nie odpowiada, w ramach ustawowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników, za szkody związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, jeżeli wypadek wyrządzający szkodę nastąpił przed wprowadzeniem takiego ubezpieczenia, choćby roszczenie o podwyższenie renty w związku z takim wypadkiem zostało zgłoszone w czasie obowiązywania ustawowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników.

Uzasadnienie 

Przedstawione zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego:

Wyrokiem z dnia 21 marca 1960 r. Sąd Powiatowy w Bielsku Podlaskim zasądził od pozwanego Piotra M. na rzecz powódki Anny B. rentę w wysokości 150 zł miesięcznie w związku z wypadkiem powódki przy pracy w gospodarstwie rolnym pozwanego.

Pozwem z dnia 21 marca 1989 r. powódka wystąpiła o podwyższenie renty do wysokości 12.000 zł miesięcznie. Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim uwzględnił powództwo. Rozpoznając sprawę na skutek rewizji pozwanego Sąd Wojewódzki w Białymstoku przedstawił Sądowi Najwyższemu przytoczone na wstępie zagadnienie prawne. Sąd Wojewódzki zwrócił uwagę, że w chwili wypadku powódki w 1959 r. nie istniało obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Takie ubezpieczenie zostało wprowadzone dopiero w 1975 r. Zachodzi więc pytanie, czy tego rodzaju ubezpieczenie dotyczy odpowiedzialności rolnika w związku z żądaniem przez osobę poszkodowaną podwyższenia renty po wejściu w życie obowiązkowego ubezpieczenia. 

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Według art. 5 k.c. ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu. Ta zasada odnosi się nie tylko do kodeksu cywilnego, lecz także do aktów prawnych szczególnych, i powoduje, że do cywilnych stosunków prawnych powstałych dawnej stosuje się w zasadzie przepisy uchylone, obowiązujące w chwili powstania tych stosunków. W razie wątpliwości, czy ustawa ma moc wsteczną, pierwszeństwo ma zasada niedziałania prawa wstecz.

Z materiału sprawy wynika, że wypadek powódki, który spowodował odpowiedzialność pozwanego za jego skutki, nastąpił w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego przez pozwanego, w czasie obowiązywania ustawy z dnia 2 grudnia 1958 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych (Dz. U. Nr 72, poz. 357 ze zm.), a przed wprowadzeniem obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników. Ubezpieczenie takie wprowadzono po raz pierwszy rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 25 lipca 1975 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia rolników od nieszczęśliwych wypadków i odpowiedzialności cywilnej (Dz. U. Nr 28, poz. 145), wydanego na podstawie art. 5 ust. 4 powołanej ustawy. Weszło ono w życie z dniem 1 stycznia 1976 r.

Ani wymieniona ustawa z dnia 2 grudnia 1958 r., ani też wydane na jej podstawie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 lipca 1975 r. nie zawierają przepisów, z których można by wyprowadzić wniosek o wstecznym działaniu tych przepisów. Podobny charakter w omawianej kwestii ma też następne rozporządzenie regulujące obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników, a mianowicie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 lutego 1978 r. (Dz. U. Nr 5, poz. 13), zmienione rozporządzeniem z dnia 15 listopada 1982 r. (Dz. U. Nr 38, poz. 251).

Od dnia 1 stycznia 1985 r. obowiązuje ustawa z dnia 20 września 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych (Dz. U. Nr 45, poz. 242 ze zm.), na podstawie której wydane zostało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 lipca 1985 r. w sprawie ubezpieczenia ustawowego odpowiedzialności cywilnej rolników (Dz. U. Nr 33, poz. 146). Te przepisy również nie zawierają norm, z których można by wyprowadzić wsteczne ich działanie. Do odmiennego wniosku nie prowadzi treść § 13 rozporządzenia, w którym ograniczono niewykonane przez PZU świadczenia z tytułu wcześniejszych zobowiązań do wysokości sum gwarancyjnych określonych poprzednimi przepisami.

Według art. 10 powołanej ustawy z dnia 20 września 1984 r. w sprawach nie uregulowanych w tej ustawie stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego. Z przepisów k.c. nie wynika wsteczne działanie przepisów ubezpieczeniowych. Wprawdzie art. 806 § 2 k.c. dopuszcza objęcie ubezpieczeniem okresu poprzedzającego zawarcie umowy ubezpieczeniowej, dotyczy to jednak sytuacji, gdzie źródłem obowiązku jest wola stron, a nie przepis ustawy. Odmienne wnioski nie wynikają też z art. 2 przepisów wprow. kodeks cywilny, według którego stosuje się przepisy k.c. do istniejących już umów ubezpieczenia, zawartych przed wejściem tego kodeksu w życie. Przepis ten nie ma odpowiedniego odniesienia do przepisów o obowiązkowym (ustawowym) ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej rolników. W chwili wypadku, któremu uległa powódka, nie istniało wobec niej żadne zobowiązanie PZU, gdyż wspomniane przepisy jeszcze nie istniały. Wprowadzenie tych przepisów nie mogło więc spowodować odpowiedzialności PZU za następstwa zdarzenia, które miało miejsce wcześniej.

Okoliczność, że roszczenie o podwyższenie renty należnej w wyniku wypadku, który zdarzył się przed wejściem w życie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników, zostało zgłoszone po wejściu w życie tych przepisów, nie daje podstawy do przyjęcia odpowiedzialności PZU za zapłatę podwyższonych rat renty. Wymieniony Zakład mógłby ponosić skutki prawne, które spowodowały roszczenie o podwyższenie renty, gdyby jego zobowiązanie do płacenia renty odszkodowawczej w ogóle istniało w chwili wypadku, który spowodował obowiązek płacenia renty. Wynika to z treści art. XLIX przepisów wprow. kodeks cywilny, mogącego mieć w tej kwestii odpowiednie zastosowanie.

Nie ma też podstaw do przyjęcia, że ponoszenie odpowiedzialności przez PZU za następstwa wypadów zaistniałych przed wprowadzeniem ustawowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników należy wyprowadzać z celu tych przepisów. Przyjęcie tak szerokiej odpowiedzialności połączonej z zaangażowaniem poważnych środków materialnych, przy jednoczesnym pobieraniu składek ubezpieczeniowych, które nie mogłyby tak dużych wydatków zrównoważyć, nie mogło być zamiarem ustawodawcy. Skoro zatem analiza przepisów ubezpieczeniowych prowadzi do wniosku, że odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń wiąże się ze zdarzeniami, które miały miejsce w chwili trwania stosunku ubezpieczenia, a rozszerzenie tej odpowiedzialności na okresy wcześniejsze powinno wynikać z wyraźnego postanowienia umowy, należy dojść do wniosku, że omawiane przepisy nie dają podstaw do przyjęcia ich wstecznego działania.

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art. 391 § 1 k.p.c. podjął uchwałę o treści przytoczonej w sentencji.

OSNC 1991 r., Nr 2-3, poz. 18